Bu məqalə Robert Wilde tərəfindən 2018-ci ilin mart ayında ThoughtCo saytında dərc edilib və Ətəkyazı tərcümə qrupu onu Azərbaycan türkcəsinə tərcümə edib.
1945-ci ildə İngiltərədə hələ də dünyanın hər yerindən şok suallar doğuran bir hadisə baş verdi: Böyük Britaniyanı İkinci Dünya Müharibəsində qələbəyə aparan şəxs Winston Churchill ən böyük uğurunu əldə etdiyi zaman, üstəlik bu qədər böyük bir fərqlə vəzifədən ayrıldı? Çoxlarına elə gəlir ki, Britaniya son dərəcə nankor idi, lakin daha dərinə endiyinizdə Churchilllin bütövlüklə müharibəyə diqqət yetirməsi özünün və onun siyasi partiyasının, Britaniya xalqının ruhi vəziyyətindən xəbərsizləşməsinə və onların müharibədən əvvəlki etibarlarının cəmiyyəti basqı altında saxlamasına icazə verdiyini görərsiniz.
Churchilll və müharibə zamanı fikir birliyi
1940-cı ildə Winston Churchilll İkinci Dünya Müharibəsində Almaniyaya qarşı uduzmuş kimi görünən Britaniyanın baş naziri təyin edildi. Uzun karyerası olan, sanki sonradan böyük təsirlə qayıtmaq üçün Birinci Dünya Müharibəsində bir hökumətdə vəzifədən çıxarılan və Hitleri uzun müddətdir tənqid edən bir şəxs, maraqlı seçim idi. O, Britaniyanın üç əsas partiyasından – işçi partiyası, Liberal və Mühafizəkarlardan təşkil olunan bir koalisiya yaratdı və bütün diqqətini müharibəyə yönəltdi. O, koalisiyanı ustalıqla bir yerdə saxlayaraq, ordunun birliyini, kapitalist və kommunistlər arasında beynəlxalq ittifaqları qoruyaraq, eyni zamanda partiya siyasətini həyata keçirməkdən imtina etdi və Mühafizəkar partiyasını özünün və İngiltərənin qazandığı uğurlarla gücləndirməkdən imtina etdi. Bir çox müasir tamaşaçılar üçün belə görünə bilər ki, müharibəni idarə etmək yenidən seçilməyə haqq qazandırar, lakin müharibə başa çatdıqda və Britaniya 1945-ci il seçkiləri üçün yenidən partiya siyasətinə döndüyündə Churchilll özünü əlverişsiz bir vəziyyətdə gördü. O insanların nə istədiyini və ya heç olmasa onlara nə təklif edəcəyini bilmirdi.
Churchilll karyerasında bir neçə siyasi partiyadan keçmiş və erkən müharibədə Mühafizəkarlara rəhbərlik edərək öz müharibə ideyalarını irəli sürməyə çalışıb. Bu dəfə çox daha uzun bir vəzifə müddəti olan bəzi mühafizəkar yoldaşları müharibə sonrası Leyboristlər və digər partiyalar hələ də kampaniya apararkən – sakitləşmə, işsizlik, iqtisadi qarışıqlıq üçün mühafizəkarların əleyhinə çalışarkən – Churchilll onlar üçün eyni şeyi etmədiyi üçün, əksinə birlik və qələbə üzərində diqqət yetirdiyinə qayğılanırdılar.
Churchilll İslahatı əldən verdi
Müharibə zamanı İşçi Partiyasının uğur qazandığı bir sahə islahatlar idi. Rifah islahatları və digər sosial tədbirlər İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl inkişaf etdirilirdi, lakin hakimiyyətinin ilk illərində Churchilll İngiltərəni bundan sonra yenidən necə qura biləcəyinə dair bir hesabat hazırlamağa məcbur edilmişdi. Hesabata William Beveridge rəhbərlik edirdi və onun adını daşıyacaqdı. Churchilll və başqaları hesabatın nəticələrini onların nəzərdə tutduqları yenidənqurmadan kənara çıxmasına və sosial və rifah inqilabından başqa bir şey təqdim etməməsinə təəccübləndilər. Müharibənin gedişatı dəyişirdi və Britaniyanın ümidləri artırdı. Beveridgenin hesabatının reallığa, yeni bir şəfəqə çevrilməsinə böyük dəstək var idi.
Sosial məsələlər indi Britaniya siyasi həyatının müharibə ilə məşğul olmayan hissəsində üstünlük təşkil edirdi və Churchilll və mühafizəkarlar ictimaiyyətin ağlında dalı qalmışdı. Bir zamanlar islahatçı olan Churchilll koalisiyanı parçalaya biləcək hər hansı bir şeydən qaçmaq istəyirdi və hesabatı bacardığı qədər dəstəkləmədi; o, həmçinin Beveridgei və onun ideyalarını təhqir edirdi. Beləliklə, Churchilll sosial islahat məsələsini seçkilərdən sonraya ertələdi, Leyboristlər isə bunun daha tez həyata keçirilməsi üçün əllərindən nə gəlirdisə etdilər və seçkidən sonraya da söz verdilər. Leyboristlər əmək islahatları ilə eyniləşdirildi və muhafizəkarlar islahata qarşı olmaqda ittiham edildi. Bundan əlavə, Leyboristlərin koalisiya hökumətinə verdiyi töhfə onlara hörmət qazandırdı: əvvəllər onlara şübhə edən insanlar, Leyboristlərin islahatçı administrasiyanı idarə edə biləcəyinə inanmağa başladılar.
Tarix müəyyən edildi, kampaniya başladı
Avropada İkinci Dünya Müharibəsi 1945-ci il mayın 8-də qurtardı, koalisiya mayın 23-də başa çatdı və seçkilərin iyulun 5-də keçiriləcəyi bəlli oldu, lakin əsgərlərin səslərini toplamaq üçün əlavə vaxt lazım olacaqdı. Leyboristlər islahatlara yönəlmiş güclü bir kampaniyaya başladılar və mesajlarını həm Britaniyadakılara, həm də xaricə məcburi köçkünlərə çatdırmaqda başısoyuqluq etmədilər. İllər sonra əsgərlər Leyboristlərin məqsədlərindən xəbərdar olduqlarını, lakin muhafizəkarlardan heç nə eşitmədiklərini bildirdilər. Bunun əksinə olaraq, Churchilllin kampaniyası daha çox şəxsiyyəti və müharibədə əldə etdiyi nailiyyətlər əsasında qurularaq onun yenidən seçilməsi yönündə idi. Bir dəfə o, Britaniya ictimaiyyətinin fikirlərini tamamən səhv anladı: Şərqdə hələ bitməli olan müharibə var idi, ona görə də Churchillin diqqətinin bu mövzuya yayındığı görünürdü.
Seçicilər mühafizəkarların yaymağa çalışdıqları sosializmlə bağlı paranoyaya deyil, leyboristlərin vədlərinə və gələcəyin dəyişikliklərinə daha açıq idilər; onlar müharibədə qalib gəlmiş, lakin ondan əvvəlki illər partiyası bağışlanmamış və heç vaxt – indiyə qədər – sülhlə tamamilə rahat olduğu görünməyən bir insanın hərəkətlərinə açıq deyildilər. O, Leyboristlərin idarə etdiyi Britaniyanı nasistlərlə müqayisə edəndə və Leyboristlərin Gestapoya ehtiyacı olacağını iddia edəndə insanlara təsir etmədi və Mühafizəkarların müharibələrarası uğursuzluqları və hətta Lloyd Georgein Birinci Dünya Müharibəsindən sonrakı uğursuzluqları haqqında xatirələr güclü idi.
Əmək qələbəsi
Nəticələr iyulun 25-də gəlməyə başladı və tezliklə Leyboristlərin 393 oturacaq qazanaraq dominant çoxluq əldə etdikləri aşkar oldu. Attlee Baş nazir idi, onlar istədikləri islahatları həyata keçirə bilərdilər və ümumi səsvermə faizləri çox yaxın olsa da, Churchilll böyük bir məğlubiyyətlə məğlub olmuş kimi görünürdü. Təqribən on milyona yaxın muhafizəkar səsinin müqabilində Leyboristlər təxminən on iki milyon səs qazandı və buna görə də millət göründüyü qədər düşüncə tərzində birlik içində deyilmişlər. Müharibədən yorulmuş, bir gözü gələcəyə baxan Britaniya, özündən razı qalan partiyanı və öz zərərinə və millətin xeyrinə yönəlmiş bir insanı rədd etdi.
Bununla belə, Churchilll daha əvvəl də rədd edilmişdi və son bir dönüşü qalmışdı. Növbəti bir neçə ili bir daha özünü kəşf edərək keçirdi və 1951-ci ildə sülh dövrünün baş nazir kimi hakimiyyəti bərpa edə bildi.
