مۆختلیف آراشدیرماچی‌لارین یازدیغینا گؤره، هر کۆلتور توْپلومسال آلیشقانلیقلارین بیر اؤرنه‌ییدیر. بير كۆلتورو آنلايا بيلمک اۆچون اوْ توْپلومون آلیشقانلیقلارینین نه‌لر اوْلدوغونو اوْرتایا قوْیماق اؤنملی‌دیر. تۆرک کۆلتورونده ده کئچمیشدن بو یانا اؤن پلانا چیخان یایغین آلیشقانلیقلاردان بیری قهوه‌خانا و قهوه‌خانایا گئتمه آلیشقانلیغی‌دیر. بو آچیدان بیر سوْسیال مکان اوْلاراق قهوه‌خانالار ایستر آذربایجاندا ایسترسه ده آنادولودا تۆرک کۆلتورونون آیریلماز بیر پارچاسی حالینا گلیبدیر و مۆعیین بیر دواملیلیغا مالیک اوْلدوغو اۆچون هله ده توْپلومون عنعنوی قوُروم‌لاری آراسیندا یئر آلیر.
تبریز شهرینده آذربایجانین مۆختلیف شَهَرلرینده اوْلدوغو کیمی بیر چوْخ قهوه‌خانا واردیر. بوُ یازیدا قهوه و قهوه‌خانا کۆلتورونه قیساجا توْخونوب بوُ مکان‌لاردان بیری اوْلان و تبریزده یئرله‌شن دوه‌چی قهوه‌خاناسی، یادا باشقا آدییلا ایسرافیل قهوه‌خاناسی حاققیندا بیلگی پایلاشاجاغام.
مکّه‌دن تبریزه‌دک قهوه‌خانا کولتورو
قهوه، ائتیمولوژی اوْلاراق عربجه کؤکنلی بیر سؤزجوکدور. بو سؤز اوْرتا عصر عرب دیلی سؤزلوک‌لرینده و اؤزللیکله ده شعرلرده شراب آنلامیندا ایستفاده اوْلونوبدور. آنا وطنی گونئی حبشیستان اوْلدوغو اۆچون آدینی دا قهوه یئتیشدیرن بؤلگه‌نین اسکی آدی اولان «کافا»-دان آلمیشدیر.
قهوه و قهوه‌خانا کۆلتورونون ایرانا یوْل تاپماسینین عوْثمانلی توْرپاق‌لاری واسیطه‌سی ایله گئرچکلشدیگی دۆشونولور. ایراندا صفوی‌لرین حاکیمیته گلمه‌سی ایله یئرلی حاکیمیت‌لر اوْرتادان قالدیریلدی و بوُنون نتیجه‌سینده ده اجتماعی و سیاسی بیر ثۆبات یارانمیش اوْلدو. آنادولوداکی عوْثمانلی ایمپراتورلوغو ایله صفوی‌لرین ساواش‌لارلا نتیجه‌له‌نن مذهبی و سیاسی چاتیشمالاری داها سوْنرا ایکی طرف آراسیندا دوْستلوق مۆناسیبتینه چئوریلدی. بو مۆناسیبت‌لرین نتیجه‌سینده عوْثمانلیدا یایغین اوْلان بیرچوْخ کۆلتور و عنعنه ایراندا دا تانینماغا و یاشانماغا باشلادی. بئله‌لیکله، اولجه عرب تورپاق‌لاریندان عوْثمانلییا یوْل تاپان قهوه‌خانا کۆلتورو، بؤیوک بیر احتیماللا شاه طهماسیب دؤوروندن اعتیبارا ایرانا گیرن مدنییت عۆنصورلریندن بیری اوْلدو.
تاریخی پروسئس باخیمیندان ایلک قهوه‌خانالارین هارادا یئرلشدیگینه باخان آراشدیرماچی‌لار و عالیم‌لر ایلک قهوه‌خانالارین میلادی ۱۵۱۱-جی ایلده مکّه‌ده، داها سوْنرا قاهیره‌ده اورتایا چیخدیغینی سؤیله‌ییرلر. ایستانبولدا ایسه ایلک قهوه‌خانالارین میلادی ۱۵۵۳-جو ایلده آچیلدیغی و خالقین سۆرعتلی بیر شکیلده بو کۆلتورل اوْرتاما آلیشدیغی یازیلیر.
دوه‌چی و یا ایسرافیل قهوه‌خاناسی
قهوه‌خانالار چای‌لارین یاخینیدا، کؤرپولرده، آشیریم‌لاردا، اؤزللیکله‌ده بوُلاق‌لارین یاخینلیغیندا، قالالاردا (قلعه‌لرده) و یوْل اۆستونده اوْلان کاروانسارالاردا تیکیلرمیش. صفویه دؤورونده بؤیوک و رونقلی شهرلرین اکثرینده قهوه‌خانالار بازارلاردا، مئیدان‌لاردا و یوْل‌لارین اۆستونده قوُرولارمیش. عینی سۆننتین (سنّت) دوامیندا دوه‌چی قهوه‌خاناسی اوْلاراق دا بیلینن ایسرافیل قهوه‌خاناسی تبریزین آدلیم محلله‌لریندن بیری اوْلان دوه‌چی محله‌سینده آچیلیبدیر.
بوُرانی اوُزون ایل‌لردن بری ایسرافیل خوش‌وطن آدلی بیریسی ایداره ائتدیگی اوچون ایسرافیل قهوه‌خاناسی اوْلاراق تانینیر.عؤمرو یۆز ایله یاخین اوْلان بو قهوه‌خانانین تاریخی و ایجتماعی اهمیتی ایسه دوه‌چی محله‌سینین تاریخی و اجتماعی اهمیتی ایله ایچ-ایچه هؤرولوبدور. تاریخی آچیدان (لحاظ‌دان/زاویه‌دن) دوه‌چی محلله‌سی مشروطه مخالیف‌لرییله محمدعلی‌شاه طرفدارلاری‌نین ایجماع یئری (توپلاشما) اوْلدوغونا گؤره سوْن درجه اهمیتلیدیر.
مدرن تبریزین باغریندا اسکی تبریز
محله‌ده دوه‌چی‌لرین گلیب گئتمه‌سیندن دوْلایی چوْخ ساییدا کاروانسارا اوْلماقلا بیرلیکده، چئوره‌سینده سامان مئیدانی، صاحب الامر مئیدانی و کیشمیشچی‌لر سارایی واردیر. دوه‌چی‌لرین تبریزه گتیردیگی یۆکلر تام دا بو محله‌‌یه گلرمیش. بۆتون بو گل-گئت‌لر و دوه‌لرله گتیریلیب آپاریلان یۆکلر سببییله محله دوه‌چی محله‌سی اوْلاراق تانینیبدیر. اۆستو اؤرتولو دوه‌چی بازارچاسی دوه‌چی محله‌سییله بؤیوک بازارین ایرتباط کئچیدیدیر. دوه‌چی بازارچاسی دوْغو و گۆنئی‌دوْغودان حسن پادشاه مئیدانینا، قوُزئی‌دن سامان مئیدانینا، گۆنئیدن میدان چایینا، گۆنئی‌باتیدان خۆلفازاده کۆچه‌سینه چیخیر. باتیدان و گۆنئی‌باتیدان ایسه موْلوی کۆچه‌سی و کدخدا باشییلا بیرله‌شیر. بازارچانین سامان مئیدانی طرفیندن ایکی گیریشی واردیر.
دوه‌چی بازارچاسی بوُ گیریش‌لردن بیرینین باشیندادیر. بازارچا هم ده تبریزین جانلی تاریخی ساییلیر. بوُ بازارچادا حسن پادشاه مچیدی، نصریه مدرسه‌سی، صاحب‌آباد باغی و مۆعاصیر قهوه‌خاناسی کیمی بیر چوْخ تاریخی یئر کئچمیشدن بوُ گۆنه گلیب چیخسا دا تاسۆفله حسن پادشاه مچیدی هارداسا بیر خرابه‌یه چئوریلیب و نصریه مدرسه‌سی‌نین یئرینه یئنی بینالار تیکیلمه‌یه باشلاییبدیر. دوه‌چی قهوه‌خاناسی (ایسرافیل قهوه‌خاناسی) دا بو بازارچادا یئرله‌شیر و کؤهنه گؤرونوشویله اسکی تبریز شهرینی خاطیرلادیر.
ایسرافیل قهوهخاناسینین اؤزللیک‌لری
قهوه‌خانالارین تاریخ بوْیونجا مۆختلیف فوْنکسیون‌لاری اوْلموشدور. مثلا، صفویه دؤورونده قهوه‌خانالارین قوُرولماسیندان سوْنرا ناغیلچی‌لار و حئکایه‌چی‌لر درحال قهوه خانالارا اۆز گتیردیلر. شاه ایسماعیلین اؤزو، مقصدی ایلک نؤوبه‌ده اوْن ایکی امام شیعه مذهبینی یایماق اوْلسا دا، نقاللیغین تبلیغچیسی و تشویقچیسی ایدی. اصلینده توْپلانیش مکانی اوْلان قهوه‌خانالار بو دؤردن اعتیبارا حاکیم طبقه‌دن توُتموش آشاغی طبقه‌یه قدر توْپلومون بۆتون طبقه‌لرینی اؤزونه جلب ائده‌رک صنعتکارلارین و صنعتین توْپلوملا گؤروش یئری و اؤزونو ایفاده مکانی اوْلموشدور.
ایسرافیل قهوه‌خاناسی بوُ سۆننه‌تی ده گۆنوموزه اوُیغون بیر شکیلده دوام ائتدیریر. بوُرا آخشام‌لار رسام‌لارین و صنعتچی‌لرین توْپلانما مکانیدیر. مکانین صنعتکارا و صنعت اثرلرینه اهمیت وئرمه‌سی ایلک باخیشدا دیوارلارداکی رسیم‌لردن بللی اوْلور. ایچری گیردیینیزده قهوه‌خانانین دیوارلارینداکی گرافیتی رسیم‌لر دیقّت چکیر. بوُ رسیم‌لر سامان و ساسان اوسکویی آدلی ایکی قارداشا عایددیر. سامان و ساسان آمریکایا کؤچدوکدن سونرا اؤزلرینه “آیسی اَند سات” (ICY & SOT) صنعت آدینی سئچه‌رک نیوْیورکدا و باشقا شهرلرده “کۆچه صنعتی” (Street art) ایشی گؤرمه‌یه باشلاییبلار و قیسا زاماندا آدلیم کۆچه صنعتچی‌لری لیسته‌سینه گیره بیلیبلر. “اوْنو قوی آزاد اوْلسون” (Let Her be Free) بوُ قارداش‌لارین ایلک مجموُعه‌سی‌دیر.
ایسرافیل قهوهخاناسینین بیر اؤزللیگی داها واردیر، اوْ دا قاپیسی‌نین قادینلارا آچیق اوْلماسیدیر. باشقا قهوه‌خانالارین عکسینه، ایسرافیل قهوه‌خاناسینا قادین‌لارین گیریشی یاساقلانمیر. بوُ ایسه قادینلارا قهوه‌خانا اوْرتامینی تانیما و تجرۆبه ائتمه فۆرصتی یارادیر.
تبریز توُریست‌لری و قوْناق‌لاری اۆچون بۆ قهوه‌خانا چوْخ ماراقلیدیر. بوُرادا اوْنلارین اؤنونه چای و قلیاندان باشقا بیر شئی قوْیولمور. اوْنلار بو گؤزل مکانا گئدیب بیر چای ایچیب قدیم تبریزله یئنی تبریزین ایچ ایچه یاشاندیغی مکانین کئیفینی چیخاردا بیلیرلر.
