«گونئی آذربایجانلی «آتاخان» آدلی اوشاق آدینا گؤره ۴ ایل شناسنامه‌سیز یاشاییب. عایله‌سی‌نین دئدیگینه گؤره ایران دؤولتی اونلارین ۴ ایللیک موباریزه‌سیندن سونرا آتاخان-ا شناسنامه وئریب»
شناسنامه اولمادان یاشاماق بوتون دونیادا یوخسول‌لارین، کؤچکون‌لرین عمومی پروبلئمیدیر. شخصیتینی تصدیق ائد‌ن سندلری اولمایانلار سوسیال، تحصیل و طیبّی دستک آلماق اوچون جدی پروبلئم‌لرله اوزله‌شیرلر. اینسان‌لار شناسنامه‌لری اولمادیغی اوچون ان ساده شئی‌لردن محروم اولورلار. اونلار سوروجولوک وثیقه‌سی، موبایل تلفن اوچون سیم کارت آلا بیلمیرلر، ائو کیرایه‌له‌یه بیلمیرلر. ایراندا وضعیت داها دا فاجیه‌وی‌دیر. ایراندا شناسنامه‌نین اولماماسی حتی واکسیناسیونا دا بؤیوک مانعه یارادیر. ایران کوواکس(دسترسی جهانی واکسن‌های کووید-19) اتفاقی واسطه‌سیله ایندیه‌دک چوخلو کووید-۱۹ پئیوندی آلیب. بونونلا دا، ایرانین ۸۵ میلیون نفردن چوخ اهالیسی‌نین ۶۴ فایزی تام ۲ دوزا پئیوند اولونوبلار. بئله گؤرونور کی، ایراندا سندلری اولمادیغی اوچون پئیونددن محروم اولانلارین چوخو اساساً ایرانلی‌دیرلار یعنی میقرانت(مهاجر) دئییللر. بعضی حال‌لاردا غیر فارس میللت‌لر اوچون شناسنامه‌نین آلینماسی یا چوخ چتین اولور یا دا عمومیتله مومکون اولمور. گونئی آذربایجان تورک‌لری ده استثنا دئییللر و هر ایل گونئی آذربایجان مئدیاسیندا وثیقه آلا بیلمه‌ین تورک اوشاق‌لاری حاقیندا خبرلر گونده‌مه گلیر.
ایراندا آذربایجان تورک‌لرینین قارشیلاشدیقلاری آد پروبلئمی
ایران دؤولتی، بوتون ایرانلی والدین‌لرین اؤز اؤولادلارینا سئچدیکلری آدلاری گؤزدن کئچیریر. ایران دؤولتی یالنیز «تصدیقلنمیش» آد لیستینده اولان آدلارا وثیقه وئریر. آد لیستی اوزون اولسا دا، آذربایجان عایله‌لری اوچون کیفایت قدر ایستاندارد سئچیم کیمی گؤرونن بیر چوخ آدلار او لیستده موجود دئییل.
آننا گونئی آذربایجانین اهر شهرینده وثیقه‌سیز قالمیش اوشاق‌لاردان بیریدیر
یئنی دوغولان اوشاق‌لارا آذربایجان تورکجه‌سینده بیر آد سئچیلدیکده، قئیدیات ارگان‌لاری آوتوماتیک اولاراق والدین‌لره دوغوم حاقیندا شهادتنامه وئرمیر، بونون عوضینه والدین‌لره تصدیق ائدیلمیش فارس و یاخود شیعه دینی مظمونلو آد سئچمه‌یی تکلیف ائدیرلر.
اوزون موباریزه‌دن سونرا ۴ یاشلی آتاخان شناسنامه آلا بیلدی
اوشاق‌لارینا آذربایجان تورکجه‌سینده آد سئچمکده ایصرار ائد‌نلر اوزون بوروکراتیک موباریزه یولونا باشلاییرلار. بو یولدا والدینین تک‌باشینا اوغور قازانماسی مومکون دئییل. مسئله یالنیز محکمه یولو ایله اؤز حلینی تاپیر. قرار ایسه حاکمین مرحمتینه بوراخیلیر. بعضی نومونه‌لرده والدین‌لر ۴ ایل محکمه زال‌لاریندا عادی اینسان حاق‌لاری اوغروندا موباریزه آپاریبلار. تبریزلی عادل چوپانی ۴ ایللیک موباریزه‌دن سونرا اؤز اؤولادی «آتاخان» اوچون شناسنامه آلا بیلیب. یالنیز اؤز آدینا گؤره وثیقه آلا بیلمه‌ین آتاخان ۴ ایل عرضینده بوتون سوسیال و دیگر خیدمت‌لردن محروم قالیب.
«بو گون هونتای ۳ یاشین قورتاردی و بیز هله ده شناسنامه آلا بیلمه‌میشیک. اما بیز موباریزه‌میزه داوام ائده‌جه‌ییک.» دئیه هونتایین آناسی اینستاگرام صحیفه‌سینده پایلاشیم ائدیب
آتاخان کیمی ایلهان آدی دا اوزون موباریزه‌دن سونرا رسمی آدلار لیستینه داخیل ائدیلدی. بونونلا بئله، لازیمسیز حقوقی انگل‌لر و آچیق-آشکار آذربایجان تورک‌لرینه قارشی آیری‌سئچکیلیک اوزون‌مدّتلی فارسلاشدیریلما سیاستی‌نین بیر حیصه‌سی کیمی دیرلندیریلیر.
رحیم رحیمی اینستاگرام صحیفه‌سینده تهرانین قئیدیات ایداره‌سی‌نین تارکان آدینا قارشی اولدوقلاری حاقدا پایلاشیم ائدیب
گونئی آذربایجان موسیقیچیسی سجاد جولانی و اونون حیات یولداشی و قیزلاری آییل اوزون مدتلی موباریزه‌دن سونرا شناسنامه آلمالارینی قئید ائدیرلر
اردبیلدن اولان سجاد جولانی ایسه اردبیل قئیدیات ایداره‌سی‌نین اونون «آییل» آدیندا قیزینا شناسنامه وئرمه‌مه‌سینه اعتراض اولاراق قئیدیات ایداره‌سی‌نین قارشیسیندا اعتراض ائده‌‌رک بو اعتراضینی اینستاگرام صحیفه‌سینده جانلی پایلاشمیش و باش وئرنلری حاقسیزلیق و عرقچیلیک آدلاندیرمیشدیر.
سجاد جولانی‌نین اعتراضیندان سونرا گونئی آذربایجاندا ایران دؤولتی‌نین بو ایشینه اعتراض کامپانیاسی باشلادی. تویتئر، اینستاگرامدا #آییل هشتگی ایله اعتراض کامپانیاسی باشلادی و مین‌لرله اینسان #آییل هشتگی ایله اؤز اوشاق‌لارینا آد قویاندا اوزلشدیکلری چتینلیکلردن بحث ائتدیلر
بابک قابل‌نژاد اؤز تویتینده بونلاری یازیب: «تورک آدلارینا قارشی موباریزه آپاران یگانه قوروم اولان عالی آدلاندیرما شوراسینا یازدیم کی ” ایراندا بو گون #یاغیش آدی ایله دوغوم حاقیندا شهادتنامه آلماغی گؤزله‌ین یگانه اوشاق منیم قیزیمدیر. امین اولون کی، گلن ایل یوزلرله کؤرپه بو گؤزل آدی آلماق اوچون نؤوبه‌یه دوراجاق. “بیز اونو چوخالداجاغیق.” #یاغیش #آنار # آییل #سئوگی
اعظم احمدی ایسه اؤز تویتینده یازیب: مملکتین تهلوکه‌سیزلیگی اوشاغین آدی ایله تهلوکه‌یه دوشور» #آییل #اوشاق_آدی_سئچمه-حاققی
عظیم حسن‌زاده اؤز تویتینده یازی : فارسجا «باران” (یاغیش) آدی قئیدیات ایداره‌سی‌نین سون ایستاتیکاسینا گؤره (۲۰۱۷) اؤلکه‌ده سککیزینجی ان چوخ سئچیلمیش اوشاق آددیر. ایندی بو آدین تورکجه‌سی اولان «یاغیش» آلی آدلاندیرما شوراسی طرفیندن قاداغان ائدیلیب! اساس وطنداشلیق حاق‌لارینی طلب ائتمکدن آد سئچمه حاقینی ایسته‌مک سوییه‌سینه ائنمیشیک! #یاغیش #آنار # آییل #سئوگی
صفیه قره‌باغی اؤز تویتینده یازیب: #اونورهیدایتی قیرخ آیدان سونرا کیملیک الده ائتدی. تکاب اهالی مودیرلیگی آدی تورکجه اولان اونورا دوغوم حاقیندا شهادتنامه وئرمکدن ایمتیناع ائتسه ده، قیرخ آیدان سونرا والدین‌لرینین مقاومتی‌نین نتیجه‌سینده محکمه‌نین قراری ایله اونا دوغوم شهادتنامه‌سینی آلیندی. #آییل
نه قدر سندسیز اینسان وار؟
ایراندا سندسیز، کیملیک‌سیز اینسان‌لارین سایی ایله باغلی حکومت ایستاتیستیکاسی آچیقلانماییب و دیگر منبع‌لردن گلن رقم‌لر بیر-بیری ایله چوخ فرقلیدیرلر. ۱۰-جو ایران پارلامئنتی‌نین عضوو طیبه سیاوشی‌نین سؤزلرینه گؤره، اؤلکه مقیاسیندا بیر میلیونا قدر اوشاغین سندسیز اولدوغو احتیمال ائدیلیر. ایران پارلامئنتی‌نین سوسیال کمیسیونون کئچمیش عضوو مسعود رضایی «خانه ملت» خبر آژانسینا موصاحیبه‌سینده، عمومیلیکده بیر میلیونا یاخین سندسیز اینسانین اولا بیله‌جه‌یینی تصدیقله‌یه‌رک اونلاردان ۴۰۰ مینی‌نین اوشاق اولدوغونو قئید ائدیب. بعضی تدقیقاتچی‌لار تکجه سیستان و بلوچستان ویلایتینده تخمیناً ۱۰۰.۰۰۰ نفرین وثیقه‌سیز اولدوغونو معین ائدیبلر.
سندسیزلیگین بلوچ‌لارا تؤرتدیگی چتینلیک‌لر
وثیقه‌سیزلیک پروبلئمی پاکستانین غربینده و افغانستانین جنوب-غربینده، ائله‌جه ده ایرانین جنوب-شرقینده اساساً قوراق بؤلگه‌لرده یاشایان بلوچ‌لارا دا کسکین منفی تأثیر گؤستریر.
دوکتور فاطمه کیخواه، «همشهری آنلاین» سایتینا وئردیگی موصاحیبه‌سینده دئییب کی:
«ایرانین سیستان و بلوچستان ویلایتی‌نین مرکزی شهری اولان زاهداندا ۶۰ خسته‌نی معایینه ائتدیم. هر کس اوچون کیفایت قدر پئیوند اولسا دا، ۵۰ خسته‌نین شخصیتینی تصدیق ائد‌ن سند یوخ ایدی، اونا گؤره ده اونلار پئیوند اولا بیلمه‌دیلر. اونلاری پئیوند اولونمادان کلینیکانی ترک ائتدیکلرینی گؤرمک چوخ کدرلی ایدی».
بلوچ اوشاغی: «من وثیقه‌سیزم»
ایران حکومتی ادعا ائدیر کی، سیستان و بلوچستاندا سندسیز بلوچ‌لارین اکثریتی هئچ ایرانلی دئییل، قونشو اؤلکه‌لردن گلن مهاجیرلردیر. ایرانلی بلوچ‌لارین افغانستان و پاکستانداکی قارداش‌لاری ایله پایلاشدیقلاری دیل و «گؤرونوش» اوخشارلیغینی نظره آلساق، بو ظاهرا آسان ادعادیر. بلوچ فعال‌لار بونونلا قطعی شکیلده راضیلاشماییب، بو جور ادعالاری بلوچ‌لارا (عادتا سوننی بلوچ‌لارا) قارشی آچیق-آشکار عیرقی و دینی آیری‌سئچکیلیک کیمی قبول ائدیرلر. فعال‌لار هم ده ایصرار ائدیرلر کی، اصلینده فرقلی لهجه و گئییم‌لر سندسیز بلوچ‌لارین هانسی اؤلکه‌یه عایید اولدوقلارینی آییرد ائتمکده یاردیم ائدیر. بوندان باشقا “ساده یئرلی سورغو پلانی” ایله اوراداکی بلوچ‌لارین هارالی اولدوقلارینی اوزه چیخارماق چتین دئییل. بونونلا یاناشی، حاضیردا قئیدیاتدان کئچیریلمه‌ینلر اوچون وطنداشلیق الده ائتمک اوچون شخصیتی معین ائتمه پروسئسی ویلایت تهلوکه‌سیزلیک شوراسی، وطنداشلیق قئیدیاتی شعبه‌سی و پلیس/تهلوکه‌سیزلیک ارگان‌لارینی احاطه ائد‌ن بیر سیرا کومپلئکس سورغو پروسئدورلارینی طلب ائدیر. بوندان علاوه، مجبوری بیر DNT تستی تخمیناً ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریالا (۱۰۰ آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری دلاریندان چوخ) باشا گلیر کی، بو دا اونسوز دا مراجعت ائد‌نلرین بودجه‌سینه اویغون گلمیر. وثیقه‌سیز بلوچ‌لارین اکثریتی یوخسوللوق حدیندن آشاغی سوییه‌ده یاشاییرلار. اوزون و چتین پروسئس اولان شناسنامه‌نین آلینماسی ایمکانسیز بلوچ‌لار اوچون چوخ چتین بیر ایشدیر. بو یولدا موباریزه آپاریب اوغور قازانماق بعضا ایل‌لرله چکه بیلر.
ایراندا بو موضوعدا یوز مین‌لرله اینسان بوروکراتیک پروبلئم‌لرله دولو اولان بو یولا چیخیرلار. مثلاً، غیر ایرانلی آتالارلا «موقتی نیکاح‌لاردان» سونرا قادین‌لارین دونیایا گتیردیگی اوشاق‌لار دا وثیقه‌سه وئرمیرلر. بئله اوشاق‌لارا دوغوم حاقیندا شهادتنامه‌لرین وئریلمه‌مه‌سی ده احتیمال ائدیلیر. شناسنامه‌لری اولمادیغی اوچون اونلار دؤولت خسته‌خانالاریندان معالیجه آلماقدان و یا اکثر مکتب‌لره داخیل اولماقدان محروم اولورلار. نتیجه‌ده سندسیز یئنی‌یئتمه‌لر کوچه اوشاق‌لارینا چئوریلیرلر.
شناسنامه‌نین اولماماسی حتی اینسانین اؤلومونه ده منفی تأثیر ائدیر. شناسنامه اولمایان شافی آدلی گنج قیز اؤز موصاحیبه‌سینده غملی بیر طرزده دئییب کی اونون کیمی اینسان‌لار کروناویروسا یولوخوب اؤلدوکدن سونرا اونلارین دوزگون دفن اولونمالارینا بئله ایجازه یوخدور. «وثیقه‌سیز اینسان‌لار ساغ اولاندا یاشاماغا سندلری اولمور، اؤلنده ده هئچ بیر یاس مراسیمی کئچیریلمه‌دن دفن ائدیلیرلر؛ ائویمیزین یانینداکی قبیریستانلیقدان هر گون اونلارین آه-ناله سسی گلیر؛ اؤلومله قونشو اولموشوق»
شناسنامه آلماقدا چتینلیک چکنلرین بعضی‌لری سندی الده ائتمه‌یین آلتئرناتیو یول‌لارینی تاپیبلار. بعضی‌لری سوننی موسلمان یوخ، شیعه موسلمان اولدوقلارینی بیلدیریب وثیقه آلماغی سئچیرلر. دیگرلری اینقیلاب محافظه‌چی‌لرینه قوشولماق شرطیله وثیقه الده ائده بیلیرلر، لاکین بو دا اؤزلویونده چوخ چتین بیر یولدور. بلوچ فعال عبدالستار دوشوکی‌نین دئدیگی کیمی، «تأسف کی، سون ایل‌لر ایسلام اینقیلابی کئشیکچی‌لری کورپوسو (سپاه) بعضی سندسیز عایله‌لره سپاها قوشولسالار، اونلارا شناسنامه وئریله‌جه‌یینی وعد ائدیبلر. بو، سپاه طرفیندن یوخسول اینسان‌لارین ایستیثماری دئمکدیر. بو، نسیل‌لر بویو ایراندا دوغولموش، لاکین ایرانلی ساییلمایان اینسان‌لارین اینسان حقوق‌لارینین پوزولماسیدیر».
ایران ۱۹۹۰-جی ایلده اوشاق حقوق‌لاری کونوانسیونونا قوشولدوغونا باخمایاراق، بو کونوانسیونون ۷-جی مادده‌سینه ضد اولاراق، اوغوز، سئوگی، تورکای، تارکان، بئنسو، آییل و آنار کیمی آدلاری داشییان آذربایجان تورکو اوشاق‌لارین سند آلماقلارینا مانع اولماغا داوام ائدیر.
