اینگیلیسجه‌دن چئویرن: آنار ایمان‌زاده
هر ایکی کیلسه عینی زاماندا اوکراینلی‌لار اوچون اصل اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سی اولدوغونو ادعا ائدیرلر. همین کیلسه‌لرین روسیه-اوکراین موناسیبت‌لری حاقیندا اولان تصوور و تکلیف‌لری رادیکال شکیلده بیری بیریندن فرقله‌نیر.
ایکی ارتدوکس کیلسه
۱۹۸۴-جو ایلده من کیئوه آکادئمیک پروقرام اوچون گلمیشدیم، هله او زامان روسیه و اوکراینین دینی تاریخی منی چوخ ماراقلاندیرمیشدی. حال-حاضیرکی تدقیقاتیمدا ایسه من خریستیانلیغین تاریخی و دینین اوراسیا اؤلکه‌لرینین جمعیت و سیاستینده خصوصی رولونو آراشدیریرام.بو کیلسه‌لرین داها بؤیوک و قدیمی اولان موسکو پاتریارخ(بیر اؤلکه‌ده‌کی ارتدوکس کیلسهسینین یؤکسک روحانی روتبه‌سی و بو روتبه‌نی داشییان شخص)-لیغی‌نین تابعلیگینده‌کی اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سیدیر. اوکراین حکومت منبع‌لرینه ایستینادن، بو کیلسه‌نین ۲۰۱۸-جی ایلده [اوکراین اراضیسی بویونجا] ۱۲،۰۰۰ (اون ایکی مین) لوکال شاخه‌لی اولوب. موسکو پاتریارخلیغی‌نین قولو اولان اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سی پاتریارخ کیریلین روحانی حاکمیتینه تابعدیر. پاتریارخ کیریل و اونون سلفی پاتریارخ ۲-جی آلکسی روسیه و اوکراین خالق‌لارینین مؤحکم تاریخی علاقه‌لرله بیر بیرلرینه باغلی اولدوغو فیکرینی مدافعه ائدیرلر.۲۰۱۴-جو ایلده روسیه اوکراینی ایشغال ائدیب کریمه‌نی اؤز اراضیسی کیمی تانیدیغیندان بو یانا، ایکی اؤلکه آراسینداکی موناسیبت‌لر یئترینجه گرگین اولموشدور. اؤلکه‌لر آراسیندا گرگینلیک اؤز عکسینی هم ده ایکی کیلسه آراسینداکی موناقیشه‌ده تاپمیشدیر، چونکی کیلسه‌لرین روسیه‌یه موناسیبتی نئجه فورمالاشماسی ایله باغلی فرقلی کونسئپسییالاری وار.
بونلارین عکسینه اولاراق، ایکینجی و نیسبتا یئنی اولان اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی موسکو پاتریارخلیغینا تابع دئییل. ایستانبولداکی ارتدوکس کیلسهسینین یئپیسکوپو(راهبی) ۱-جی وارفولومئی‌ین دسته‌یی ایله ۲۰۱۸-جی ایلین دئکابر آییندا کیئوده طنطنه‌لی شورا توپلاناراق یئنی کیلسه یاراداراق، ۱-جی یئپیفانیگی همین کیلسه‌یه لیدئر سئچدی. ۲۰۱۹-جو ایلین یانوار آییندا ایسه ۱-جی وارفولومئی اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سینی دونیا ارتدوکس کیلسه‌لری کمونونون آیری، حور و برابرحوقوقلو عضوو کیمی تانیییر.
میللی، موستقیل و هر هانسی بیر خاریجی تأثیردن اوزاق اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی اوکراینلی‌لارین اون ایللیک‌لرله گؤستردیگی سعی‌لرین نتیجه‌سی اولاراق یارادیلمیشدیر. لاکین اوکراینلی‌لارین دینی موستقیللیگینی ایفاده ائد‌ن اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی موسکوا اوچون بیر پروبلئمه چئوریلدی. ارتدوکس تئرمینولوگییاسی ایله دئسک، اوکراینین ارتدوکس کیلسه‌سی آرتیق آوتوکئفالییا (اؤزونو ایداره ائد‌ن) کیمی فعالیت گؤسترمه‌یه باشلادی.
اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسهسینین ۴۴ (قیرخ دؤرد) یئپارخییا(کیلسه‌لرده راهیبین باشچیلیق ائتدیگی کیلسه اینضیباطی-اراضی واحیدی)-دا ۷،۰۰۰ (یئددی مین) فیلیالی(شاخه) مؤوجوددور. بو کیلسه روس‌لار و اوکراینلی‌لاری ایکی آیری خالق کیمی قیمتلندیریر و اونلارین آیری و موستقیل کیلسه‌لرینین اولماسی فیکرینی مدافعه ائدیر.یالنیز روما پاپاسینی روحانی لیدئر قبول ائدیلن کاتولیک کیلسه‌سیندن فرقلی اولاراق، ارتدوکس کیلسه‌سی دونیا میقیاسیندا تانینان ۱۴ (اون دؤرد) موستقیل آوتوکئفالییادان عبارت‌دیر و اونلارین هر بیرینین اؤز صدری وار. هر بیر آوتوکئفالییا دیگرلری‌نین ایناندیغی دینه منسوبدور. آوتوکئفالییالار اساسان میللی کیلسه‌لردیر، مثلاً روس، رومین و قدیم یونان کیلسه‌لری. ایندی ایسه، اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی دیگر آوتوکئفالییالارین یانیندا اؤز یئرینی آلماغا چالیشیر.
اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی
اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سینی اؤلکه‌ده‌کی موسکوا پاتریارخلیغین قولو اولان اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سیندن آییران باشلیجا مقام آخیرینجی‌نین روسیه ارتدوکس کیلسه‌سینه اولان موناسیبتی‌دیر. موسکوا پاتریارخلیغینا تابع اولان کیلسه، داخیلی ایش‌لرینین نیظاملانماسیندا موستقیلدیر، لاکین رسمی شکیلده موسکوا پاتریارخی کیریله تابعدیر. بو کیلسه دایم روس ارتدوکس‌لاری ایله اؤز همرای‌لیگینی ایفاده ائدیر.
بونون عکسینه اولاراق، اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی باشقا بیر دینی تشکیلاتین تابعلیگینده دئییل و بو موستقیللیک کیلسه‌یه خرسیتیانلیغین اوکراینلی‌لارا خاص اولان فورمادا ایفاده اولونماسینا ایمکان وئریر.
اورتاق ارتدوکس خریستیانلیغی دَیَرلری
هم روسیه‌ده، هم ده اوکرایندا ارتدوکس خریستیانلیغین منسوب‌لاری چوخلوق تشکیل ائدیر. «پیو» تدقیقات مرکزینین آپاردیغی سورغویا گؤره، روس‌لارین ۷۱%-ی ، اوکراینلی‌لارین ایسه ۷۸%-ی اؤزلرینی ارتدوکس کیمی گؤرورلر. هر ایکی اؤلکه‌نین مدنیتینده دینی منسوبیت اؤنملی عاملدیر.
اوکراین و روسیه‌ده‌کی ارتدوکس خریستیانلیغی‌نین تمل‌لری بؤیوک کیئو کنیازلیغی‌نین بیزیم ائرانین ۹۸۸-جی ایلینده همین دینی قبول ائتمه‌سیندن سونرا آتیلیب. روس‌لارا گؤره ولادامیر، اوکراینلی‌لارا گؤره ایسه آدی وولودیمیر اولان کنیاز، کئچمیشده بیزانس ایمپئرییاسی‌نین پایتختی اولان کونستانتینوپولدان گلن میسیونرلر طرفیندن خریستیان ائدیلمیشدیر (وفتیز(غسل تعمید) اولونموشدور). بوندان سونرا کیئو شرقی اسلاویان‌لارین ان موهوم دینی مرکزینه چئوریلمیشدیر.
۱۲۴۰-جی ایلده، موغول یوروش‌لری نتیجه‌سینده داغیدیلدیقدان سونرا، کیئو اؤز گوجونو ایتیرمه‌یه باشلادی، اونون شمال قونشوسو موسکوا ایسه همین زامان یوکسه‌لیش دؤورونه قدم قویدو. ۱۶۸۶-جی ایلده موسکوا شرقی اوکراینی و کیئوی ایشغال ائتدی. ائله همین ایلده ده، کونستانتینوپول پاتریارخی اوکراین اوزه‌رینده اولان اؤز دینی صلاحیت‌لرینی موسکوا پاتریارخلیغینا اؤتوردو.
۲۰-جی عصرده، اوکرایندا گوجله‌نن میللیتچی حرکات اوکراین دؤولتی‌نین و کیلسهسینین موسکوانین تابعلیلیگیندن چیخاریلماسینی طلب ائدیردی. باخمایاراق کی، اوکراین ۱۹۹۱-جی ایلده اؤز دؤولت موستقیللیگینی الده ائتدی، اونون بین‌الخلاق ارتدوکس کمونو طرفیندن تانینان یئگانه کیلسه‌سی موسکوا پاتریارخلیغیندان آسیلی قالمیشدی.
بعضی اوکراینلی ارتدوکس خریستیان‌لار موستقیل کیلسه (آوتوکئفالییا) یاراتماق اوچون ۱۹۲۱-جی، ۱۹۴۲-جی و ۱۹۹۲-جی ایلده جهدلر ائتدیلر، لاکین یارادیلان کیلسهلر بین‌الخالق سوییه‌ده تانینا بیلمه‌دیلر.
اوکراین آوتوکئفالییاسی
۲۰۱۸-جی ایلده، اوکراین پرئزیدئنتی پترو پروشنکو موستقیل اوکراین کیلسه‌سی یاراتماق جهدلرینی یئنیله‌دی. اوچدن چوخ کیلسه اوکراینین حقیقی موستقیل کیلسه‌سی اولدوغونو بیان ائده‌‌رک، نامیزدلیک‌لرینی ایره‌‌لی سوردولر. پروشنکو ایسه بو موختلیف کیلسه‌لری بیرلشمه‌سینی داها مقصده اویغون حساب ائدیردی.
موسکوا پاتریارخلیغی‌نین تابعلیگینده اولان اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سی اؤلکه‌ده‌کی ان بؤیوک و بین‌الخالق سوییه‌ده تانینمیش تک کیلسه ایدی. لاکین کیلسه‌نین موسکوا پاتریارخلیغی‌نین رسمی تابعلیگینده اولماسی اکثر اوکراینلی‌لار اوچون قبول‌اولونماز ایدی. دیگر ایکی کیلسهلر ایسه، اوکراین آوتوکئفالییا ارتدوکس کیلسه‌سی و اوکراین ارتدوکس کیلسه‌سی – اوکراین پاتریارخلیغی دونیا ارتدوکس‌لاری طرفیندن تانینماقدا اوغورسوز اولدولار.
اوکراین کیلسه‌سینه دستک
کونستانتینوپول پاتریارخی ۱-جی وارفولومئی پروشنکونون تشببوثونو دستکله‌میشدی. ویزانتییا(بیزانس) ایمپئرییاسی‌نین کئچمیش پایتختی‌نین اساس دینی صلاحیتلیسی کیمی، ۱-جی وارفولومی دونیا میقیاسیندا ان چوخ رغبت گؤرن ارتدوکس پاتریارخ حساب اولونور.
شرقی ارتدوکس خریستیانلیغیندا یئنی آوتوکئفالییانین یارانماسی حاقیندا معینلشمیش بیر متود اولماسا دا، ۱-جی وارفولومئی اونون موستقیل کیلسه یاراتماق حقوقونون اولدوغونو بیان ائتدی. سبب کیمی ایسه کیئوین ارتدوکس منسوبیتی‌نین کونستانتینپولدان گلمه‌سی و سونونجونون کیئو کیلسه‌لرینین «آنا» کیلسه‌سی اولماسی گؤستردی.
۲۰۱۸-جی ایلین دئکابریندا، بیرلشمه شوراسی دیگر نامیزد ارتدوکس کیلسه‌لرینی رسمی شکیلده لغو ائده‌‌رک، اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سینی تاسیس ائتدی. ۲۰۱۹-جو ایلین یانوار آییندا ایسه ۱-جی وارفولومی یئنی آوتوکئفالییانین تانینماسی حاقیندا سیفاریش ایمضالادی.
دستک و تکذیب
ایندییه قدر، اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسه‌سی دونیاداکی دؤرد آوتوکئفالییا طرفیندن تانینمیشدیر. بونلار کونستانتینوپول، آلکساندرییا، یونانیستان و کیپر کیلسه‌لریدیر.
اوچ آوتوکئفالییا ایسه یئنی کیلسه‌نین یارادیلماسینی آچیق شکیلده تانیمامیش و تکذیب ائتمیشلردیر. بوندان علاوه، موسکوا پاتریارخلیغی بو سببله کونستانتینوپول کیلسه‌سی ایله علاقه‌لرینی کسمیشدیر.
ارتدوکس تاریخچیسی نادژدا کوزئنکو قئید ائدیر کی، وارفولومی یئنیجه یارادیلمیش کیلسه‌نی تانیماقلا ارتدوکس بیرلیگینه ضرر وورموشدور.
دین خادیمی کیریل هووورون ایسه عکسینه، اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسهسینین یارادیلماسینین تقدیره‌لاییق اولدوغونو و بونون روسیه آقرئسییاسیندان ضرر گؤرموش اوکراین خالقی ایله همرای‌لیک ایفاده‌سی اولدوغونو بیلدیریب.
تاریخه ایکی فرقلی باخیش
بو گون، اوکرایندا ایکی ارتدوکس کیلسه‌نین رقابت آپارماسی و موناقیشه‌سی روسیه-اوکراین موناسیبت‌لرینین تاریخینه ایکی فرقلی پرسپئکتیوین یانسیماسی حساب اولونور.
موسکوا پاتریارخلیغی روس‌لار و اوکراینلی‌لاری بیر بوتون خالق اولاراق گؤرور و بونا گؤره اونلارین بیر اورتاق کیلسهسینین اولماسی فیکرینی مدافعه ائدیر.
روسیه پرئزیدئنت ولادیمیر پوتین ده بو فیکری دستکله‌ییر، بئله کی، او سونونجو یازیسیندا اوکرایندا یئنی کیلسه‌نین یارادیلماسینی روس‌لار و اوکراینلی‌لارین دینی بیرلیگینه قارشی یؤنلمیش آددیم اولدوغونو قئید ائدیب.
اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسهسینین باخیشی ایسه یوخاریدا قئید ائدیلنلردن تامامیله فرقلی‌دیر. بی بی سی-یه موصاحیبه‌سی زامانی، کیلسه‌نین صدری یئپیفانی اوکراینلی‌لارین آیری بیر مدنیته صاحب خالق اولدوقلارینی و موستقیل کیلسه‌نین اونلار اوچون ضروری اولدوغونو دئییب.
اوکراینین موستقیل ارتدوکس کیلسهسینین عاقیبتی‌نین نئجه اولاجاغی غیرمعین‌دیر. بیر نئچه ارتدوکس کیلسه‌سی طرفیندن دستکلنسه ده، موسکوا پاتریارخلیغی طرفیندن قطعی شکیلده قبول ائدیلمیر. بو مسئله روسیه-اوکراین موناسیبت‌لرینده ضدیّت تشکیل ائد‌ن مقام‌لاردان بیری اولاراق قالیر.
The Conversation سایتیندا نشر اولونموش بو مقاله اتک‌یازی اوچون ترجومه ائدیلیب.
