ایرانین آمار مرکزی‌نین وئردیگی معلوماتا اساساً اؤلکه سوییه‌سینده ساوادلیلیق مرکزی ویلایت‌لردن اوزاقلاشدیقجا آزالیر. عمومیتله فارس‌لارین یاشادیغی مرکزی ویلایت‌لرده ساوادلیلیق گؤستریجیسی فارس اولمایانلارین یاشادیغی یئرلرله موقاییسه‌ده داها یوکسکدیر.
۱۳۹۵-جی ایلین وضعیتینی نوماییش ائتدیرن بو آمارا اساساً اؤلکه‌ده ان آز ساوادلی وطنداش سیستان و بلوچستان، کردستان و غربی آذربایجان ویلایت‌لرینده یاشاییرلار. مرکزی ویلایت‌لرده ایسه بونون عکسینی گؤروروک. تهران، البرز، سمنان و یزد ویلایت‌لری ساوادلی وطنداش سایینا گؤره ایلک سیرالاردادیلار.
ایراندا تحصیل یالنیز فارس دیلینده اولور و فارس اولمایانلار مکتب‌لرده اؤز آنا دیل‌لرینده دئییل، اؤلکه‌ده رسمی دیل کیمی تانینان فارسجادا تحصیل آلمالی اولورلار. خصوصیله گونئی آذربایجانلی فعال‌لارین دقت یئتیردیگی بو مسئله ۱۰۰ ایله یاخیندیر کی بیر چوخ فارس اولمایان شخص‌لرین تحصیلدن اوزاقلاشماسینا سبب اولوب.
فارس اولمایانلارین یاشادیغی بؤلگه‌لرده تحصیل ایمکان‌لاری دا داها آزدیر. بو ایسه فارس اولمایانلارین یاشادیغی ایکی‌قات چتینلیک‌لری گؤستریر. اونلار اؤلکه سوییه‌سینده تحصیل ایمکان‌لاری ان ضعیف اولان بؤلگه‌لرده اؤز آنا دیل‌لرینده دئییل، یالنیز فارس دیلیینده تحصیل آلماغا مجبوردولار.
آیری‌سئچکیلیک نتیجه‌سینده یارانان ضعیف تحصیل ایمکان‌لاری و تک‌دیللیلیک سیاستی نتیجه‌سینده یارانان یاد دیلده تحصیل چتینلیک‌لری فارس اولمایانلارین ساوادلانما یولوندا یاشادیق‌لاری چتینلیک‌لردندیر. ایران آمار مرکزی‌نین وئردیگی معلومات دا بو چتینلیک‌لرین نتیجه‌سینی عکس ائتدیریر. بو حال هم ده فارس‌لارین داها گلیرلی ایش‌لره قبول ائدیلمکلرینه و عمومیتله داها اؤنملی وظیفه‌لره کئچمکلرینه سبب اولور. فارس اولمایانلارین ایسه اینکیشاف یولوندا فارس‌لارلا موقاییسه‌ده داها آز شانس‌لاری و ایمکان‌لاری اولور.
گونئی آذربایجانلی‌لار آراسیندا فارسجا بیلیک سوییه‌سی
ایراندا فارسجانی بوتون اؤلکه‌نین اورتاق وارلیغی و دیلی کیمی تقدیم ائتمک سیاستی هر یئرده گؤرونور. لاکین بونون بئله اولمادیغی بیلینیر. ایران فرقلی ائتنیک‌لرین جمعلشدیگی بیر اؤلکه‌دیر. لاکین یالنیز فارسجا رسمی دیل ایستاتوسو قازانیب.
«فارسجا یالنیز فارس‌لارین دئییل بوتون اؤلکه‌نین دیلیدیر» کیمی میف‌لرین طرفدارلارینین ادعاسی‌نین عکسینه ایراندا یالنیز فارس‌لار اؤز آنا دیل‌لرینده تحصیل آلا بیلیرلر. فارس اولمایانلار فارسجادان یالنیز رسمی دؤولت قوروم‌لاریندا و رسمی ایش‌لرده ایستیفاده ائدیرلر. برندا شافرین ایستیناد ائتدیگی «موج سوم ارزش‌ها و نگرش ایرانیان» معلوماتینا اساساً آذربایجان تورک‌لرین ۷۹ فایزی ائولرینده یالنیز تورکجه‌دن ایستیفاده ائدیرلر. تورکمن، لر، عرب، کورد، بلوچ و باشقا ائتنیک‌لرین ده اکثریتی آذربایجان تورک‌لری کیمی اؤز ائولری و باشقا خصوصی مکان‌لاردا یالنیز اؤز دیل‌لرینده دانیشیرلار.
| ائتنیک قروپ | یئرلی ائتنیک دیلی | فارسجا |
| فارس | ۱۵% | ۸۵% |
| آذربایجانلی | ۷۹% | ۲۱% |
| لر | ۸۵% | ۱۵% |
| کورد | ۸۵% | ۱۵% |
| تورکمن | ۹۲% | ۸% |
| عرب | ۸۲% | ۱۸% |
| تالیش | ۷۴% | ۲۶% |
| بلوچ | ۹۴% | ۶% |
| گیلک | ۷۰% | ۳۰% |
| مازنی | ۶۵% | ۳۵% |
عینی منبع‌نین وئردیگی بیر دیگر آمارا اساساً فارس اولمایانلارین تخمیناً یاریسی فارس دیلی بیلیک‌لرینی آشاغی دیرلندیریبلر. گونئی آذربایجانلی‌لارین یالنیز ۲۲ فایزی فارسجانی چوخ یاخشی بیلدیکلرینی قئید ائدیبلر.
فارس دیلینده بیلیک سوییه‌سی
| یاش قوروپو | چوخ آز | آز | موعین درجه‌ده | یوکسک | چوخ یوکسک |
| ۲۵-۱۵ | ۱% | ۳% | ۱۸% | ۴۳% | ۳۵% |
| ۳۵-۲۶ | ۱% | ۴% | ۲۷% | ۴۲% | ۲۶% |
| ۴۵-۳۶ | ۵% | ۸% | ۳۳% | ۳۳% | ۲۰% |
| ۵۵-۴۶ | ۱۰% | ۱۰% | ۳۳% | ۳۱% | ۱۶% |
| ۶۵-۵۶ | ۱۹% | ۱۹% | ۲۵% | ۲۵% | ۱۳% |
| ۶۵+ | ۳۳% | ۲۲% | ۲۷% | ۱۲% | ۷% |
| توپلام | ۷% | ۹% | ۲۷% | ۳۵% | ۲۲% |
آذربایجانلی‌لارین فارس دیلینه تسلط‌لری
| ائتنیک قروپ | موعین درجه‌ده و یا داها آز | یوکسک و چوخ یوکسک |
| آذربایجانلی | ۴۳% | ۵۷% |
| لر | ۴۱% | ۵۹% |
| کورد | ۳۴% | ۶۶% |
| تورکمن | ۵۴% | ۴۶% |
| عرب | ۳۹% | ۶۱% |
| تالیش | ۳۵% | ۶۵% |
| بلوچ | ۴۶% | ۵۴% |
اؤلکه‌ده‌کی تحصیل دیلی‌نین فارسجا اولدوغونا دقت یئتیردیکدن سونرا یارانان ایش ایمکان‌لارینین دا فارسجا ایله درین علاقه‌لی اولدوغونو گؤروروک. فارسجا بیلیک‌لرینه امین اولمایان آذربایجانلی‌لار و باشقا فارس اولمایانلار داها ضعیف ایش‌لره یؤنه‌لیرلر.
تک‌دیللیگی مدافعه ائتمک ایسته‌ین «فارسجا اؤلکه‌نین اورتاق دیلیدیر» کیمی میف‌لر ده سیستئملی شکیلده یئریدیلن آیری‌سئچکیلیگی مودافیعه ائده‌‌رک، عدالتسیزلیگین داواملی اولماسینی تامین ائدیرلر. رئاللیق‌لارا اساساً بو میفینین ردی راحت اولسا دا اونون نتیجه‌لری آغیر اولوب. ایران آمار مرکزی‌نین وئردیگی معلومات بو نتیجه‌لردن بیریدیر.
بیر باشقا نتیجه ایسه فارس اولمایانلارین اونیوئرسیته‌لره قبول اولماقلاری ایله باغلیدیر. سون اونیوئرسیته‌لره قبول ایمتاحانی نتیجه‌لرینه اساساً مرکزی ویلایت‌لر داها چوخ طلبه‌نی اونیوئرسیته‌لره گؤندریرلر.
ساوادلانما و یاخود فارسجادا ساوادلانما؟
ایرانین رسمی تحصیل سیستئمینده ساوادلانما یالنیز فارس دیلینده گئرچکلشدیریلیر. اوشاق‌لارلا ائتنیک منسوبیتیندن آسیلی اولمایاراق مکتبه گیردیگینده بیر فارس کیمی داورانیلیر و مکتبه گلمه‌میشدن(عایله ایچینده و توپلومدا) قاباق فارسجانی بیلدیگی حساب اولونور. مکتبده ایسه فارسجادا یازیب اوخوماق اؤیره‌دیلیر و سونراکی ایل‌لرده ده فرقلی علم ساحه‌لری ایله تانیش ائدیلیرلر.
دئمه‌لی ایرانین رسمی تحصیل سیستئمینه گؤره ایرانداکی یاشایان هرکس فارسدیر. فارس اولمایان اوشاق‌لارین اوزلشدیکلری چتینلیک ده ائله ایلک ثانیه‌دن باشلاییر. اونلارلا فارسجانی بیلن بیری کیمی داورانیلیر و بو گله‌جکده اونلارلا فارس ائتنیکینه منسوب اوشاق‌لارین یئرییه‌جکلری یولو بؤیوک اؤلچوده دییشدیریر و آیری‌سئچکیلیک ایلک آن‌لاردان اعتباراً فارس اولمایانلارین یاخاسیندان یاپیشیر.
تحصیل سیستئمی‌نین بو سیاستی بعضی فارس اولمایان عایله‌لرین اوشاق‌لاری ایله اؤز آنا دیل‌لرینده دئییل فارس دیلینده دانیشماقلارینا گتیریب چیخاریر. اونلار اؤز اؤولادلاری ایله یاد دیلده دانیشاراق اونلارین ایلک تحصیل ایل‌لرینده قارشیلاشاجاقلاری آیری‌سئچکیلیک سددینی آشاجاغینی اومید ائدیرلر.
۲۰۲۲-جی ایلین یانوار آیین‌دا باشلایان “منوفارسی” هشتگی باشلیغی آلتیندا پایلاشیلان خاطیره‌لرین ده اؤنملی قیسمی همین مسئله ایله باغلی ایدی. فارس اولمایانلار ایلک مکتب ایل‌لرینده قارشیلاشدیقلاری چتینلیک‌لردن سؤز ائدیب تک‌دیللی تحصیل سیتئمینی قینامیشدیلار. بعضی ایستیفاده‌چی‌لر ایلک مکتب ایل‌لرینده تحصیلی ترک ائد‌نلردن سؤز آچمیشدیلار.
۱۳۷۲-جی ایلده شرقی آذربایجان و تهراندا تحصیلده دیل مسئله‌سی‌نین رئال تأثیری حاقیندا آپاریلمیش آراشدیرمادا عینی سوییه‌لی تورک و فارس اوشاق‌لاری موقاییسه ائدیلیبلر. اونلار فرقلی بؤلمه‌لرده بیر-بیرلری ایله موقاییسه ائدیلیبلر. ماکسیموم نتیجه‌سی ۲۰ اولان ساوادلانما ایمتاحانیندا تورک اوشاق‌لارینین نتیجه‌سی ۸.۵ اولدوغو حالدا فارس اوشاق‌لارین گؤستریجیسی ۱۵ اولوب. خصوصیله ادبیات کیمی دیل ایله درین باغلیلیغی اولان درس‌لرده فارس‌لارلا فارس اولمایانلارین آراسینداکی فرق داها قاباریق شکیلده گؤزه دَییر. شرقی آذربایجاندا ایکی دیللی اوشاق‌لارین تحصیل مسئله‌لری آدلی آراشدیرمانین مؤلفی سولماز مدرس تهراندان و شرقی آذربایجاندان هره‌سیندن ۱۲ مکتبی سئچه‌رک بورادا تحصیل آلان اوشاق‌لاری موقاییسه ائدیب. نتیجه‌لره اساساً شرقی آذربایجاندا اؤز آنا دیلینده تحصیل آلمایان تورک اوشاق‌لارین اؤز آنا دیلینده تحصیل آلان فارس اوشاق‌لاردان گئری قالدیقلاری معین ائدیلیب.
