مشروطه فرمانی‌نین ایمضالانماسیندان ۱۱۶ ایل کئچیب. لاکین هله ده اونون تأثیرلری موباحیثه‌لی مؤوضوع‌لار سیراسیندادیر. بو حاقدا سون زامان‌لار ایستانبولدا « Doğu kütüphanesi»-ده نشر ائدیلن «ایراندا مشروطیت دئوریمی» آدلی کیتابین یازیچیسی رضا طالبی اتک‌یازی-یا موصاحیبه وئریب.
رضا طالبی‌نین داها اوّل‌لر ده مشروطه اینقیلابی ایله باغلی تدقیقات‌لاری اولوب، بو حاقدا باشقا کیتاب‌لاریندا دا یازیب. لاکین سون کیتابیندا خصوصیله بو اینقیلابدا ایشتیراک ائد‌ن ائتنیک‌لر و یا باشقا دینی کیملیک‌لرین رول‌لاری باره‌ده داها چوخ معلومات وئریب. یازیچی‌نین فیکرینجه «ایراندا مشروطیت دئوریمی» آدلی کیتاب آرخیولره اساسلانان و سوسیولوگییا باخیشلی آکادئمیک بیر کیتاب‌دیر. او هم ده علاوه ائدیر کی تورکیه و آذربایجان رئسپوبلیکالاریندا مشروطه اینقیلابی ایله باغلی سهو باخیش‌لار چوخدور و یا بو مؤوضوع حاقیندا کیفایت قدر تدقیقات آپاریلماییب.
قئید ائدیلدیگی کیمی مشروطه اینقیلابی و اونون نتیجه‌لری خصوصیله گونئی آذربایجانلی‌لار آراسیندا موباحیثه‌لره سبب اولور. رضا طالبی وار اولان گؤروش‌لری اصلینده ایکی اساس حیصه‌یه بؤلور. اونون فیکرینجه مشروطه اینقیلابی کیمی‌لرینه گؤره تورک حاکمیتینی دییشمک اوچون اورتایا گلیب، کیمی‌لرینه گؤره ایسه حاکمیتده اولان تورک‌لرین اؤز حکومت‌لرینده رئفورم یاراتماغی هدف آلان حرکاتدیر. او هم ده قئید ائدیر کی حاضیرکی زامانین گؤزو ایله تاریخه باخماق سهودیر و مشروطه حرکاتیندا گئدن پروسئس‌لری اؤز زامانی ایچه‌ریسینده آنالیز ائتمک لازیمدیر.
مشروطه اینقیلابیندا آذربایجانین مؤوقعی
یازیچی رضا طالبی‌نین فیکرینجه مشروطه اینقیلابی دؤورونده سیاسی ائلیتایا قافقاز و ایستانبولون تأثیری چوخ بؤیوکدور. طبیعی اولاراق گونئیین بو ایکی بؤلگه‌یه داها یاخین اولماسی اوچون یئنی فیکیرلری آلان ایلک شخص‌لر ده گونئیلی‌لر آراسیندان اولوب. اصلاحات‌لارین اولماسی‌نین واجیبلیگی ده بو فیکیرلر آراسیندا یئر آلیب. لاکین آذربایجاندا اصلاحات‌لارین تاریخی مشروطه‌دن اوّله گئدیر. یازیچی خصوصیله ناصرالدین شاها ایشاره ائد‌ه‌رک اصلاحات‌لارین قاجار شاه‌لاری طرفیندن باشلادیلدیغینی دئییر.
رضا طالبی حساب ائدیر کی آوروپادا گئدن اینکیشاف تهرانا آذربایجان واسطه‌سیله چاتیب. ایستانبولداکی سعادت انجومنی‌نین تبریزلی تاجیرلرینین تشببوثو ایله یارانماسی بو علاقه‌نین بیر نومونه‌سیدیر. تبریزین ایراندا بیر چوخ صنعتده و اینکیشافدا بیرینجیلیک الده ائتمه‌سی ده ائله اونون قافقازا، عثمانلی ایمپئرییاسی و آوروپایا یاخینلیغینا گؤره‌دیر.
مشروطه ایل‌لرینده تبریز انجومنیندن محمدعلی شاها عونوانلانان مراجعت‌لر رضا طالبی‌نین دیقّت یئتیردیگی دیگر مقامدیر. او بیر مراجعتده سرت شکیده شاهدان اصلاحات ایسته‌دیکلرینی، قبول ائدیلمه‌دیگی تقدیرده آذربایجان میللتی اولاراق بونا قارشیلیق وئره‌جکلرینی یازدیقلارینی دئییر.
رضا طالبی علاوه ائدیر کی مشروطه‌نین بیر هدفی ده شاهدان قودسیتی (مقدسلیگی) آلماق ایدی. لاکین هله ده بعضی‌لرینین فیکرینجه قاجارلاری تنقید ائتمک یول‌وئریلمزدیر. یازیچی‌نین فیکرینه گؤره قاجارلاردا مؤوجود اولان فساد دانیلمازدیر. عینی حالدا اینقیلابین اساسی دا تورک‌لره عاییددیر. لاکین نتیجه‌ده آذربایجان یارانان ایستاتوسدان فایدالی دئییل، داها چوخ زیانلی چیخدی.
ستارخان قهرماندیرمی، خایندیرمی؟
رضا طالبی داها اوّل ده بیلدیردیگی کیمی تاریخه بو گونون گؤزو ایله باخماغی سهو حساب ائدیر. بو ایستیقامتده ستارخانین دا بو گونون اؤلچولری ایله اؤلچولمه‌سینی دوزگون سایمیر. او عینی حالدا بئله بیر دوال سیستئمی، آغ-قارا باخیشی پروبلئملی حساب ائدیر. اونون فیکرینه گؤره تاریخ آغ-قارا دئییل، داها چوخ بوز چالارلیدیر. بئله باخساق ستارخان دا نه میللی خادیم نه ده خایندیر، او کوتله‌وی بیر حرکاتین لیدئریدیر.
رضا طالبی ستارخانا اولان تنقیدلردن ده سؤز آچیب. لاکین بو تنقیدلرین بو گونون اؤلچولری ایله تارازلاندیغینی بیلدیریب. اونو حاضیرکی دؤورون اینسان‌لاری ایله موقاییسه ائتمه‌یی ده سهو حساب ائدیر. یازیچی‌نین فیکرینجه ستارخانین هم موثبت و هم منفی طرف‌لری اولوب. او هم ده علاوه ائدیر کی او دؤورده ستارخاندان باشقا ایکینجی بیر سئچیم مؤوجود اولماییب.
رضا طالبی حساب ائدیر کی ستارخانین اساس هدفی اصلاحات‌لار اولوب، قاجار حکومتینی ضعفلتمک و یا دئویرمک یوخ. او کیمی‌لرینین قهرمانیدیر، کیمی‌لرینسه یوخ، لاکین او بیزیم تاریخیمیزین گئرچکلیگیدیر. او موختلیف زامان‌لاردا موختلیف دوروش‌لار سرگیله‌ییب و اونو تانیماق اوچون موختلیف ستارخانلاری تانیمالی‌ییق.
مشروطه اینقیلابی‌نین میللی حرکاتدا رولو ندیر؟
ایراندا مشروطیت دئوریمی کیتابی‌نین یازیچیسی‌نین فیکرینجه مشروطه اینقیلابی‌نین بو گونکو میللی حرکاتدا رولونو تعیین ائتمک تاریخه اولان باخیشیمیزدان آسیلیدیر. او دئییر کی مارکسیست باخیشدا تاریخ داواملی (و داوام ائتدیگی) تصوور ائدیلیر. لاکین پست‌مدرن باخیشدا تاریخ آدالار جمعی اولاراق گؤرولور و معین بیر حادیثه اؤزونه‌مخصوص آدادان قیراغا چیخمیر.
رضا طالبییه گؤره گونوموزده میللی حرکاتدا کئچمیشین رولونو قاباریق گؤرنلر مارکسیست بوجاقدان یاناشیرلار. بو باخیشا اساساً نه‌اینکی مشروطه حتی داها اوّلکی تاریخ‌لرین ده گونوموزده رول‌لاری دیقّته لاییقدیر.
