اینگیلیسجه‌دن چئویرن: اسماعیل زیناللی
کؤچورن: میلاد بالسینی
قلوباللاشما اینسان حوقوقلاری باره‌سینده اولان موذاکیره‌لره تکان وئردی. بو حوقوقلارا هر کسه صیرف اینسان اولدوغو اوچون برابر شکیلده وئریلن گوج، پرئستیژ و ماددی قایناقلار عاییددیر. سورعتله دؤور ائتمکده اولان کاپیتال، تصویرلر، اینسانلار، اشیالار و ایدئولوگییالار اینسان اولماق نه دئمکدیر و اینسانلارا هانسی حوقوقلار وئریلمیشدیر سواللارینا موختلیف یاناشمالار اورتایا قویورلار. اینسان حوقوقلاری دیسکورسونون اویغون اولدوغو مضمون ایسه تئز-تئز مولتیکولتورالیزم اولاراق تصویر اولونور. مولتیکولتورالیزم کولتور باخیمیندان سندن فرقلی اینسانلارلا احاطه اولونموش موحیطده دایمی شکیلده یاشاماق و اونلارلا تعریف اولونماق اوچون داها گئنیش جمعیتین فرقلی قروپلارین اینانج و عنعنه‌لرینه حؤرمت گؤستریب قبول ائده‌نه قدر موباریزه ائتمکدیر. آیدین‌دیر کی، قلوباللاشمیش دونیانین هر بیر یئرینده تاپیلان مولتیکولتورال ایستروکتورلاردا حوقوقلار مسئله‌سی قاباریق قالیر و اینسان اولماغین نه اولماسی و اینسانلارا هانسی حوقوقلارین وئریلمه‌سی ایله باغلی موختلیف کولتور قاورامالاری موباحیثه‌لرین اساس فوکوسودور.
اینسان-حوقوقلار دیسکورسو سوسیال عدالتین قلوبال دیلی کیمی
۱۹۴۸-جی ایلده‌کی بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین عوموم دونیا اینسان حوقوقلاری بیاننامه‌سی و اونون آردینجا چوخ سایدا سونراکی بیاننامه‌لر سون اون ایللیک‌لرده اینسان حوقوقلاری باره‌سینده اولان دیسکورسلارین چوخالماسینا تکان وئردی. میثال اوچون، ۱۹۹۲-جی ایلده قادینلارا قارشی آیری سئچکی‌لییین لغوی کومیته‌سی (The Committee for the Elimination of Discrimination Against Women – CEDAW) قادینلارا قارشی اولان زوراکیلیغی قادینلارین اینسان حوقوقلارینین پوزولماسی سایاراق اونو گئندر آیری سئچکی‌لییی‌نین بیر نؤوع اولدوغونو بیان ائتدی. بو بیاننامه ۱۹۹۳-جو ایلده بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی باش مجلیسی طرفیندن قبول ائدیلدی و ۱۹۹۵-جی ایلده چینین پئکین شهرینده کئچیریلن دؤرد عوموم دونیا قادین کونفرانسیندا حوقوقلار پلاتفورماسینین بیر حیصه‌سینه چئوریلدی. آنتروپولوق ساللی مئری‌نین موشاهیده‌لرینه گؤره بو بیاننامه “دراماتیک شکیلده یئنی حوقوقلارین-دؤولتین آکتیو شکیلده پوزدوغو و اونون قادینلاری مودافیعه ائتمه‌سینده اولان اوغورسوزلوغوندان آسیلی اولان حوقوقلارین نوماییشی ایدی” و همچنین “قادینلارا قارشی زوراکیلیغین اینسان حوقوقلاری پوزونتوسونون آیریجا نؤوع کیمی شرحی عاییله آنلاییشینین حوقوقو اینجه‌له‌مه‌دن قورونمایان یئنی تعریفیندن آسیلی‌دیر”.
هرچند قادینلارا قارشی آیری سئچکی‌لییین لغوی کومیته‌سی موباحیثه‌نی قیسمن آیدینلاشدیرا بیلدی، دیگر اینسان حوقوقلارینا دایر سندلر بیر چوخ یئرلی حاکیمیتلر طرفیندن موباحیثه‌سیز ایمضالاندی. اینسان حوقوقلاری بیاننامهسینین ایمضالانماسی مؤوجود حاکیمیتلری بیر-بیرینه باغلاییر کی، اونلار بیاننامه‌ده‌کی اینسان حوقوقلارینی پوزا بیله‌جک یئرلی تجروبه‌لر باره‌سینده رسمی اؤلچو گؤتورسونلر. اینسان حوقوقلاری دیسکورسو بوتون جمعیتلر اوچون هر سویه‌ده اورتاق تداوولدور.
اینسان حوقوقلاری دیسکورسونون بوتون دونیادا گئنیش شکیلده قبول ائدیلمه‌سی سببیندن بعضی اینسانلار اورتایا چیخمیش “اینسان حوقوقلاری کولتورو” حاقیندا دانیشماغا باشلامیشدیر. بو مسئله آرتیق “سوسیال عدالتین اؤنملی قلوبال دیلینه ” چئوریلمیشدی (مئری ۲۰۰۱، ۳۸). جئن کوآن، ماری بئنئدیکت دئمبور و ریچارد ویلسون (۲۰۰۱) یازیردیلار کی، “هئچ واخت اینسان حوقوقلاری باره‌سینده دویمایان “پریمیتیو” قبیله‌لری بئله تصوور ائتمه‌یین… یئرلی اولماغین معناسی دا اینسان حوقوقلاری اینستیتوتلاری ایله علاقه‌لر سایه‌سینده ده‌ییشمیشدیر” (۵). بو دییشیک‌لیک‌لره گؤره آنتروپولوقلار موطلق اینسان حوقوقلارینین فرقلی مسئله‌لره موهوم تاثیری حاقدا اؤز تدقیقاتلاری زامانی قئید گؤتورمه‌لی‌دیرلر.
“اینسان حوقوقلاری” ساییلان ده‌یرلر زامانلا ده‌ییشمیشدیر. بونون تک سببی بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی کیمی بین الخالق قوروملار دئییل، هم ده بو مسله اوزره دونیانین فرقلی اؤلکه‌لرینده اینسان یاشاییشینی اینکیشاف ائتدیرمک و اینسان حوقوقلاری قوروماق اوچون ایش گؤرن غیری-حؤکومت تشکیلاتلارین سایجا آرتیمی‌دیر. مئری (۲۰۰۱) دئدییی کیمی، بو دهییشیکلیکلر “یئنی حوقوقی نیظام یاراتمیشدیر” و بو اینسان حوقوقلارینا دایر یئنی موذاکیره‌لر و تحقیق اوچون یئنی ایمکانلار یاراتمیشدیر.
علاوه اولاراق “اینسان حوقوقلاری کولتورو”نون گئت-گئده بو و یا دیگر شکیلده “قلوباللاشما کولتورو” کیمی قبول ائدیلمه‌سی آنتروپولوژی آراشدیرمایا اویغون اولا بیله‌جک بیر قونودور. بو بیزیم ده گؤره‌جه‌ییمیز کیمی اینسان حوقوقلاری دیسکورسونون بسیط اولماماسیندان قایناقلانیر. اوزده گؤرونن اودور کی، هر کسین اینسان حوقوقلارینی مودافیعه ائتمک پروبلئم‌سیز بیر مسئله‌دیر. کولونیال ایستیثمارین داغینتیلاریندان خبردار اولان آز سایدا اینسان تلقین ائتمک ایسته‌یه‌جک کی، بو ایستیثمارین قوربان‌لارینین هر احتیمالدا قورونماسی لازیم اولان حوقوقلاری بئله یوخ ایدی. هله ده اینسان حوقوقلاری ایله باغلی فرقلی موباحیثه‌لره باخدیغیمیزدا بو آنلاییشین آرتیق ساده اولمادیغی گؤرولور.
کوآن و امکداشلاری قئید ائدیرلر کی، ایکی اساس آرقومئنت اینسان حوقوقلاری و کولتور آراسینداکی علاقه‌لر باره‌سینده اولان دانیشیقلاری اینکیشاف ائتدیرمیشدیر. بیرینجیسینه گؤره اینسان حوقوقلاری کولتوره قارشیدیر و بو ایکیسینی باریشدیرماق اولماز. ایکینجیسی ایسه عوموم دونیوی اینسان حوقوقونون دقیق‌لیک‌له بیرینین کولتور حوقوقو اولدوغو ایدئیاسینی احاطه ائدیر. بیز نؤوبه ایله هر بیرینی نظره آلاجاغیق.
حوقوقلار کولتوره قارشی؟
اینسان حوقوقلارینی کولتوره قارشی قویان آرقومئنتلر “کولتورلرین” هوموگئن، سرحدلی، ده‌ییشمه‌ین ایدئیا و تجروبه‌لر اولماسی و هر جمعیتین عضولرینین موطلق ایزله‌مه‌لی اولدوغو یالنیز بیر کولتوره صاحیب اولماسی فرضییه‌لرینه دایانیر. کولتوره بئله باخیش کولتور آنتروپولوقلاری طرفیندن جیدی شکیلده تنقید ائدیلمیشدیر. آنجاق کولتوره بئله باخیش اینسان حوقوقلاری آنلاشمازلیقلاریندا چوخ دیری قالمیشدیر، چونکی اینسانلارین کولتورون قایدالارینی ایزله‌مکدن آیری سئچیملری اولماسا، اینسان حوقوقلارینی پوزدوغو سؤیله‌نیلن قانونلارا بین‌الخالق موداخیله‌نین اؤزو بئله اینسان حوقوقلارینین پوزولماسی کیمی گؤرونه‌جک. کنارداکی‌لار بو هارمونییالی اولماسی احتیمال اولونان حیاتی پوزاجاقلار و بو جور حیات طرزینه صاحیب اولانلاری اؤزلرینین خوصوصی کولتورل قاوراماسی ایله حوقوقلاری موشاهیده ائتمه‌لرینه مانعه اولاجاقلار. خولاصه، بئله سونلاندیریلیر کی، کولتورلر کنارداکی موداخیله‌لردن موطلق و توخونولماز قورونمادان یارارلانمالیدیرلار. بو قادینلارا قارشی زوراکیلیغی قادینلارین ابنسان حوقوقلارینین پوزولماسی کیمی ده‌یرلندیرن قادینلارا قارشی آیری سئچکی‌لییین لغوی کومیته‌سی بیاننامه‌سینی ایمضالانماقدان ایمتیناع ائدن بعضی میللی حؤکومتلرین میثالیندا قبول ائدیلمیش بیر مؤوقئع‌دیر. “بیر چوخ دؤولتلر اینسان حوقوقلارینین بو آنلاییشینا کولتورل و دینی زمینلرله قارشی چیخمیشدیلار و موقاویله‌نی راتیفیکاسییا(تصدیق) ائتمکدن ایمتیناع ائتمیشدیلر”. بونا باخمایاراق، ۲۰۰۹-جو ایله قدر قادینلارا قارشی آیری سئچکی‌لییین لغوی کومیته‌سی‌نین بیاننامه‌سینی ۱۸۶ اؤلکه راتیفیکاسییا ائتمیشدیر.
بعضن غئیری-قربلی میلت-دؤولتلرین نوماینده‌لری حوقوقلار باره‌ده اولان دانیشیقلاری فیکیرلرین آرزوولونماز و کولونیال یئریدیلمه‌سی کیمی راحاتجا رد ائدیرلر. بو فیکیرلری عوموم دونیوی اولماماقدان علاوه ائتنیک مرکزلی آوروپا دوشونجه‌سی ساییرلار. آنجاق اینسان حوقوقلاری دیسکورسونون بئله اینکاری یاخیندان آراشدیریلمالی‌دیر. قادینلارین زوراکیلیقدان مودافیعه‌سی حوقوقو مسئله‌سینده میثال اچون، مئری قئید ائدیر کی، قادینلارا قارشی زوراکیلیغین بعضی نؤوع‌لرینین کولتورل اولاراق اویغون گؤرولمه‌سینه باخمایاراق، حتّی بعضی جمعیتلرده عئینی درجه‌ده کولتورل دسته‌یی آلمایان بیر چوخ زوراکیلیقلارین دا قادینا قارشی ائدیلمه‌سینه راست گلینیر. مثلا، قادین سوننتی کیمی عنعنه‌لر کئچمیشده بعضی وضعیتلرده اویغون کولتورل فعالیت کیمی اساسلاندیریلا بیلردی، آنجاق ایندی بو سوال دوغورور و بونون عنعنه‌وی اولدوغو بعضی جمعیتلرده غئیری-قانونی حساب ائدیلمیشدیر. بو اونو گؤستریر کی، “کولتورل ده‌یرلر” اینسانلارین ایسته‌نیلن جمعیتده ائتدیکلری هر بیر شئی اوچون مسئول ساییلا بیلمز و عئینی جمعیتین عوضولری بو مسئله‌لرده راضیلاشمایا بیلر و بعضن ایسه فیکیرلرینی ده‌ییشرلر.
سون اون ایللیک‌لرده اینسان حوقوقلاری باره‌ده دانیشیق‌لار یئرلی کولتورل موذاکیره‌لره قاریشمیشدیر. بونا گؤره ده آرتیق آنتروپولوقلار آنلاییشدا اونون اینسانلار طرفیندن نه معنایا گلدیگینی اؤز یئرلی مضمونلاریندا آنلاماغا چالیشارکن یارانان ده‌ییشیک‌لیک‌لری کشف ائدرکن تعجوب‌لنمیرلر. اینسانلاری کولتور و حوقوقلار آراسیندا سئچیم ائتمه‌یه مجبور ائتمک قلوباللاشان مولتیکولتورال دونیادا ایشلک گؤرونمور. کوآن‌لا امکداشلاری بو مسئله‌لر باغلی اولان آنتروپولوژی ایشینده حوقوقلار-کولتور دئباتینین کولتورل فرقلری شیشیرتدییی قناعتینه گلیرلر. بوگونکو بیر چوخ کولتورل آنتروپولوقلار کیمی اونلار دا “کولتورون یارادیجی یئر ده‌ییشمه و یاریشما اولاراق گؤرولمه‌سینین داها آچیقلاییجی اولماسینی” بللندیریرلر. کولتوره بئله باخیش بعضی اینسان حوقوقلاری و بعضی کولتورل ده‌یرلرین مودافیعه‌لرینده اولان علاقه‌نی تاپماغی مومکون ائدیر.
سون اولاراق حؤکومتلرین بللی سببلردن اؤز وطنداشلارینا بعضی حوقوقلاری وئرمه‌یرکن کولتورون بعضن گوناه کئچیسی کیمی ماسکالانمادا ایستیفاده ائدیلمه‌سی ده آراشدیریلمالیدی. حؤکومتین وطنداشلاری بو حوقوقلاردان محروم ائتمه سبب‌لرینین کولتورله هئچ بیر علاقه سی یوخدور. کوآن‌لا امکداشلاری سینقاپور و ایندونئزییا کیمی “آسیا ده‌یرلری”نین ان ساغلام مودافیعه‌چی‌سی اولان اؤلکه‌لرین غرب صنایع کاپیتالیزمینی ده خوش قارشیلاماسینی موشاهیده ائتمیشدیلر. اینسان حوقوقلاری دیسکورسونو “آسیا ده‌یرلری”نه ضید بیر شئی کیمی اینکار ائتمک ان آزیندان “غربلشمه‌یه توتارسیز موناسیبتی” گؤستره‌جک. بو دا اؤز نؤوبه‌سینده “آسیا ده‌یرلری”نین “سووئرئنلییی مؤحکملندیرمک، داخیلی باسقیلارا بین الخالق قیناقلارا و سیاسی فیکیر آیریلیغینا قارشی موقاویمت گؤسترمک” مقصدیله ترتیب ائدیلن سیاسی تاکتیکا اولماسی شوبهه‌لرینی بسله‌ییر.
کولتور حوقوقلاری
کولتور و حوقوقلار آراسیندا علاقه باره‌ده ایکینجی مشهور آرقومئنت تام فرقلی اساسلاردان باشلاییر. بو باخیش عوموم دونیوی “اینسان حوقوقلاری”نی یاد و “کولتورلر”ه قارشی گؤرمور. عوضینده دئییر کی، بوتون اینسانلارین اؤزلرینه مخصوص کولتورلری قوروماق حوقوقلاری وار. کولتور حوقوقلاری بیر چوخ اینسان حوقوقلاری سندلرینده آچیق-آیدین وئریلمیشدیر.
بو آرقومئنتین ماراقلی طرفی اودور کی، عوموم دونیوی اینسان حوقوقلاری کیمی شئی‌لرین هر شئیه باخمایاراق مؤوجودلوغونو قبول ائدیر. اینسان حوقوقلاری سیاهی‌سی ساده‌جه اولاراق هره‌نین کولتور حوقوقلارینی علاوه ائتمه‌سی اوچون دوزلدیلمیشدیر. بو اؤز گوجونو کولتورل موختلیف‌لییین طبیعی اولاراق ده‌یرلی‌لییی و اینسانلارین اؤز کولتورلرینی خاریجی تاثیردن قیراق ایزله‌یه بیلمه‌لی اولدوقلاری فیکیرلریندن آلیر. آنجاق بو اینسانلارین اؤز کولتورلرینین سرحدلریندن آزاد اولمادان اینسان حوقوقلاریندان فایدالانا بیلمه‌یه‌جکلری باره‌ده عومومی آنلاییشی دا قاباردیر. بئلهلیکله، کولتور حوقوقو گؤستریر کی، کولتور و حوقوقلار قلوباللاشمانین تاثیری ایله ده‌ییشیر و یاریشیر.
کولتور حوقوقلارینین مودافیعه‌سی اوچون اولان موباریزه‌ده بیر مسئله اینسان حوقوقلارینا ایسته‌نیلن ادعا طرفیندن پایلاشیلیر. بو مودافیعه‌یه امین اولماق اوچون لازیم اولان حوقوقی مئکانیزملرله قایغیلانیر. بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی اینسان حوقوقلاری بیاننامه‌سی کیمی بیر چوخ بین الخالق سندلردن گؤزلنتی بو ایدی کی، اینسانلار آرتیق کومپئنساسییا(عوض) اوچون اینسان حوقوقلاری پوزونتولاری ادعالارینی بین الخالق فوروملارا گتیرمکده موستقیل اولاجاقلار. آنجاق اصلینده مسئله بو دئییل. اینسان حوقوقلاری آکتیویست‌لرینین آشکار ائتدییینه گؤره بو حوقوقلار قانونی اولاراق فردی حوقوقلار کیمی شرح اولونور، قروپ حوقوقلاری کیمی دئییل. بو او دئمکدیر کی، اینسانلار وطنداشلاری اولدوقلاری میلت-دؤولتلرین حؤکومتلریندن بین الخالق سندلرده مودافیعه ائدیلن اینسان حوقوقلارینی تانیماغی و حیاتا کئچیرمه‌یی طلب ائتمه‌لی‌دیرلر. بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی کیمی بین الخالق اینستیتوتلار ایسه آیری-آیری میلت-دؤولتلرین سووئرئنلییی مئیدان اوخوماق ایقتیداریندا دئییل.
کولتور حوقوقلاری داخیل اولماقلا بوتون اینسان حوقوقلارینین مودافیعه‌سی میللی حؤکومتلرین سیاست‌لریندن آسیلی‌دیر. بعضی آکتیویستلر بونون اینسان حوقوقلاری دیسکورسوندا جیدی بیر ضیدییت کیمی تاثیرلی‌لییی سارسیداجاغینی دوشونورلر. تالال آساد دئییردی کی، مالکوم ایکس ۱۹۶۰-جی ایللرده اینسانلار حوقوقلاری پوزونتوسونا گؤره کومپئنساسییا ایسته‌ین آفریقا منشالی آمریکالی‌لارین بیرباشا بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتینا گئتمه‌لرینی و اؤز مسئله‌لرینی آمریکا حؤکومتینه قارشی قالدیرمالی اولدوقلارینا قئید ائتمیشدی: “اگر سن سیویل حوقوقلار موباریزه‌سینی اینسان حوقوقلاری سویییه‌سینه قالدیرا بیلسن، بو اؤلکه‌ده‌کی قارادریلی اینسانین مسئله‌سینی بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی-ده دؤولتلرین قارشیسینا چیخارا بیلرسن”.
اصلینده بو سیستئمین ایشله‌مه‌سی اوچون نظرده توتولان یول دئییلدی. آساد بیزه خاطیرلادیر:
عوموم دونیوی اینسان حوقوقلاری بیاننامه‌سی “اؤزونه مخصوص لیاقت” و “اینسان عاییله‌سی‌نین بوتون اوزلرینین برابر و آزاد حوقوقلاری” ادعالاری ایله باشلاییر و داها سونرا قفیلدن دؤولته یؤنه‌لیر. بونونلا حوقوق داشیییجی‌سی اینسانین عوموم دونیوی کاراکتئرینی دؤولتین مسئولیتی ائتمک فاکتی دولایی اولاراق قبول ائدیلیر.
بو حوقوقی کایناتدا، آفریقا منشالی آمریکالیلار(و باشقا میلت-دؤولتلرده‌کی اوخشار وضعیتده اولان قروپلار) آنورمال بیر مؤوقئع توتورلار؛ “اونلار نه میللی حوقوقلارین، نه ده اینسان حوقوقلارینین داشیییجی‌سی‌دیرلار”. آفریقا منشالی آمریکالی‌لارین اینسان حوقوقلارینین تانینماسی آمریکا حؤکومتینی بو حوقوقلاری تانیماغا ایناندیرماق آسیلی ایدی. آمریکا اؤز ایناندیرما گوجونو دهییشیکلیکلر اوچون ایستیفاده ائده بیلردی، آنجاق اونون بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی و هانسیسا میللی حؤکومت اوزرینده گوزشته گئتمه‌سی اوچون ایستیفاده ائده‌جه‌یی زوراکی گوجو یوخ ایدی.
بو یازینی دا اوخو: آنتروپولوژی ندیر؟
آساد قئید ائدیر کی، مارتین لوتئر کینگ فرقلی تاکتیکا سئچدی. او دینی پئیغمبرانه و آمئریکان لیبئرال دیسکورسدان آرقومئنتلر چیخاریردی. اونون حرکاتی “آمئریکان ایجتیماعی فیکرینی ده‌ییشیکلیک اوچون سفربر ائتمک” مقصدینی گودوردو و بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین عوموم دونیوی اینسان حوقوقلاری بیاننامهسینین اؤنه چکدییی امک بؤلگوسو ایله اویغونلوق تشکیل ائدن پروقرئسسیو سوسیال ده‌ییشیک‌لیک‌ده ائتکی‌لی اولا بیلدی. قلوباللاشان دونیادا اینسان حوقوقلاری امه‌یینین بؤلگوسو – بین الخالق قوروملار تکلیف، میلت-دؤولتلر ایجرا ائدیر – موباحیثه ائدیلیر. میثال اوچون، سرحدلرآراسی(Transborder) وطنداشلیق اؤزلرینین استاتوس و ایستک‌لرینین لئگیتیم شکیلده آهنگ تشکیل ائتدییی فورومدان محرومدور. کولتور حوقوقلاری حرکاتی سون ایللرده بو آنورماللیغی قابارتماقدا و میلت-دؤولتلرین وطنداشلارینا اویغون حوقوقلاری بللندیرمک حاقینین آزالدیلماسیندا اوغورلو اولموشدور. حاق-يوخسا-کولتور مسئله‌سينده‌کی آرقومئنت کيمی، بونونلا بئله، کولتور-حاقی آرقومئنتی “مورتجع پرويئکتی پروقرئسسيو بير پرويئکت کيمی لئگيتيملشديرمه‌یی طلب ائتمک کيمی اولا بيلر… گؤرونور کي، کولتور مسئله‌سی بير چوخ فورمادا حاقلا علاقه‌لی شکيلده اورتايا قويولا بيلر”.
آنتروپلوگییانین قاریشماسی آنتروپولوقلارا کولتور و حوقوقلار دئباتلارینا یاناشما یوللاری ایله یئنی بیر قاتقی وئرمک ایمکانی یاراتدی. بو آنتروپولوژی قاتقی‌لار ایکی جور گؤروله بیلر. بیرینجیسی آنتروپولوقلار اینسان حوقوقلاری دیسکورسونون اؤزونون بیر کولتور اولاراق گؤروله بیلمه‌سی یوللارینا موراجیعت ائتدیلر. ایکینجیسی اونلارین “کولتور” آنلاییشینین اؤزو ایله اولان موباریزه‌لری بو آنلاییشین اینسان حوقوقلاری موذاکیره‌لرینده سفربر ائدیلمه‌سی یوللارینی تنقید ائتمه‌یه ایجازه وئردی.
حوقوقلار کولتورون ترکیب حیصه‌سیدیر؟
آنتروپولوژی یاناشمالار سون ایللرده اورتایا چیخان اینسان حوقوقلاری کولتورونو آراشدیرماق اوچون چوخ اویغوندور. عنعنه‌وی اولاراق آنتروپولوقلار طرفیندن آراشدیریلان کولتورلرده اولدوغو کیمی اینسان حوقوقلاری کولتورو ده اینسان، اونون احتییاجلاری، اونون هانسیسا فعالیتی گؤسترمک باجاریغی حاقیندا اولان فیکیرلره دایانیر. بورا همچنین اینسانلار آراسیندا لئگیتیم اولان و اولمایان سوسیال علاقه نؤوع‌لری ده عاییددیر. اینسان حوقوقلاری دیسکورسوندا بوتون “لئگیتیملیک” باره‌ده اولان سواللار قانونلارین اوینادیغی اساس رولا دیقت چکیر. بورا هم قانونلاردا اینسان حوقوقلارینین ایفاده‌سی یوللاری، هم ده بو حوقوقلاری قوروما واسیطه‌لری عاییددیر. کوآن‌لا امکداشلاری اوللر قانون سیستئملرینی کولتورل سیستئم کیمی آنالیز ائدن آنتروپولوژی آراشدیرما ائتمیشدیلر.
دیگر اؤنملی قایناق آنتروپولوقلار کلیفورد گیرتز، لاورا نادئر، لاورئنس روز و آنتروپولوق اولمایان بووئنتور دئ ساوس سانتوس “قانون و کولتور” چرچیوه‌سینی یاراتمیشدیرلار. بو چرچیوه‌ده “قانون دونیاگؤروشو و یا ستروکتورلاشدیریلمیش دیسکورس کیمی قبول ائدیلمیشدیر… فاکتلار… ثوبوت قانونلاری، حوقوقی کونوئنسییالار و حوقوقی ایشتیراکچی‌لارین نیطق‌لریندن سوسیال اینشادیر”. “اینسان حوقوقلاری کولتورونه” قلوباللاشان دونیانین یئنی کولتورو کیمی باخان آنالیتیک‌لر قئید ائدیرلر کی، اینسان حوقوقلاری دونیاگؤروشونونون اساس خوصوصیتلری اونون غرب سئکولار دیسکورسلاریندان قایناقلاندیغینی گؤستریر. بئلهلیکله، او فردلرین حوقوقلارینا فوکوسلانیر، اینسان عذابلارینی یونگوللشدیرمه‌یین یولونو ائتیک یوخ، تئکنیکی یوللاردا گؤرور و حوقوقلاری وظیفه‌لر و احتییاجلاردان داها چوخ وورغولاییر.
بو آرادا اکثر آنتروپولوقلار، چوخ گومان کی، آنتروپولوگییانین “اینسان حوقوقلارینین کولتورو” آچیقلایا بیله‌جه‌یی ایله راضیلاشاجاقلار. کولتورون آچیق، هئتئروگئن و ائلاستیک اولاراق قاورانیلماسی اینسان حوقوقلارینین نئجه ایشله‌مه‌سینی آنلاماغیمیزدا تاثیرلی اولا بیلر.
حوقوقلار باره‌سینده دوشونمه‌یه کولتور نئجه کؤمک ائده بیلر؟
کولتور قاورامينی اينسان حوقوقلاری پروسئسلرينی آناليز ائتمک اوچون بير واسيطه اولاراق ايستيفاده ائتمک “سوسيال حياتين فرقلی ساحه‌لرينده معنالار و عنعنه‌لر آراسيندا اولان اولگو و علاقه‌لری” آختارماقدير. بونلار اينسان حوقوقلاری کولتورونون خاراکتئرلريدير (کوآن و امکداشلاری. ۲۰۰۱، ۱۳).
اینسان حوقوقلاری لئقال سندلرده ایفاده و محکمه‌لرده قانونی‌لشدییندن اینسان حوقوقلاری کولتورونده‌کی ان واجیب نومونه‌لردن بیری اونلارین قانونلارلا اویغونلوق تشکیل ائده‌جکلری فورمایا سالینمالاری‌دیر. اینسان حوقوقلارینین پوزولدوغونو دوشن قروپلار و فردلر بیر قایدا اولاراق اؤز مسئله‌لرینی محکمه‌ده قالدیریرلار. آنجاق بو او دئمکدیر کی، محکمه‌لرین اونلاری جیدی قبول ائتمه‌لری اوچون قانونلارین نئجه ایشله‌دییینی قاورامالی‌دیرلار. بو قاورامانین اساس خوصوصیتی قانونون فیکیر وئردییی و رد ائتدییی اساس ادعالاردان رئال شکیلده خبردار اولماقدیر.
