«آلما یولو»دا گئدن مضمونا بیر باخیش
گونئی آذربایجان چاغداش شعری فورم باخیمیندان چوخ چئشیدلی‌دیر،آما بو چیلغین شعر مضمون باخیمیندان، قوتسال بیر مزارین گؤیرچینی کیمی داورانیر. هریاندان اوچورسا، سونوندا بیر اوچ اوتاقلی اوجاغا سیغینیر. کیمین اوره‌ییندن قانادلانیرسا نهایت اورتاق بیر گونبذه قونور. شاعیر ائپیک روحلو اولسادا، بئله حماسه‌لرین سونو تراژدی اولور. لیریک روحلو اولورسا لیریزمی رئال یاشاملا قول بویون اولور. لیریزم شاعیرین ایچ دونیاسیدیر لیریزم‌ده ان اؤنملی فاکتور شاعیرین شخصی کیملیگی‌دیر، گیزلین کیملیگی.
آما سانکی همه‌شه چاخناشمادا اولان آذربایجان محیطی ،شاعیره ایچ دونیایا قاپیلیب، گیزلین دویغولارینی کشف ائتمک حاققینی وئرمیر. بئله‌لیکله لیریزم توپلومسال‌لاشیر و شخصی بیر رئالیزمه دؤنوشور. بیر چوخ شاعیرین کؤنول گؤیرچینی بو گونبذلی مزارین توپلوم آدلی اوتاغینا آداخلانیر.
دونیا وارکن، باتی‌دان دوغویا گلیب -گئدن تورک شاعیرلری‌نین ایلک دوراغی توپلومدور. اوندان قاچماق ایسته‌سه‌لرده بئله، باتی اؤلکه‌لرینده سورگون یاشاسالاردا بئله، توپلوم پیسخولوژیسی، اونلارین ایچ دونیالارینا قالیب گله‌جک.
حبیب ساهیر، توپلومون آجی دونیاسیندان قاچیب ، قول قیچینی اوزادیب، اؤز دونیاسیندا شاعیرانه یاشاماق ایسته‌دی آما توپلومون اولایلاری گوجلو و درین ائتکیلی اولدوغونا گؤره اونو راحات بوراخمادی، شیخ محمد خیابانی خاطیره‌سی، رضاخان ایل‌لری ، بیری گولوشلو بیری آغلاییشلی اذ آیلاری و سورگونلوک گونلری اونون فردی اراده‌سینی قانداللاییب اؤز آردیجا سورودو. شاعیرین خیال قوشو بو اوجاغین توپلوم اوتاغیندان اوچوب کئچمیش دوراغینا قونور. کئچمیش بلکه ده توزاقدیر بلکه ده گله‌جه‌یین یول بلدچی‌سی‌دیر. کئچمیش ساهیرده بیر انسان یاشامی قدر اوزانیر سهندده ،دده قورقود ناغیللارینا قر بویلانیر. ایشیق تانریلاریندان گوج آلیر داها- داها اوزاقلارا ایلکین یارانیشا آداخلانیر.
بیری وار ایدی بیری یوخ ایدی قاراخان وار ایدی ایشیق قارانلیغین بطنیندن دوغدو. همی قارانلیق وار ایدی همی اؤلوم؛ بعضن بیری باشقاسینی بوغور بعضن بیری بیریندن دوغوردو. یارانیش ، دوغومو اؤلوم شاعیر لرمیزین اوچونجو دوراغیدیر و بو مزارین اوچونجو و سونونجو اوتاغی همن ایلکین چاغلاردان “بیز” اولدوغوموز حالدا باشقا شی دا وار ایدی و بو باشقاسی بیزی بوغمادیغی گونه قدر ساده جه باشقاسیدیر. بو قوتسال گونبذین قیراغیندا بیراؤزگه قویلاق. ایندیسه بو اوچ دوراغی و بیر اؤزگه قویلاغینی «سید حیدر بیات»ین آلما یولو کیتابیندان بیرلیکده اوخویوروق.
ایکی دیرناق آراسیندا گلن پارچالار «آلما یوْلو» کیتابیندان آلینمیش…
«زینه‌لر اؤزلرینی بولاق ساناندان» یاز گئجه‌لری یورغونلوغومو درن شئعره حسرت قالمیشدیم. اؤزوم بیلمه‌یه-بیلمه‌یه، سنین «گؤره‌سن هانسی عاشیق» سؤزونو، گؤره‌سن هانسی دمیرآشیق اوخوموشدوم.
هر یاندان تکرار- تکرار اوخونان، عاشیغا، دمیر عاشیق دئین شاعیرلرین سسی بئینیمه هوپموشدو. رئال دونیامیزدا عاشیغین دمیرلشمه‌سی آجی دیر، آمما اوندان آجی‌سی جانلی‌جاسینا ائل- اوبانی دولاشان عاشیق‌لاری اونودوب، یالنیز اوْ دمیر عاشیغی توتمامیزدیر. کیلیشه‌لشمیش دوشونجه‌لریمیزآراز قیراغیندا گزن اینک‌لری سوسوز قویدو. چونکی آراز یالنیز آیریلیق سیمگه‌سی‌دیر. توتالیم هئچ بو اؤلکه ده جانلی آشیق یوخدو. هامی‌سی دمیرله‌شیب بو آجی دورومدان بیر آنلیق اولسا بئله، شئعر دینجلیگینه سیغینماق ایسته‌سم، کیمی گؤرمه‌لی‌یم؟ آخی چوخو ادبیاتی دینجلیک آلانی دوشونور. بو «قالابالیق دونیادا» «منه بیر اوزانیم یئر وئردیگینه» اورکدن مینتدارام «قهوه‌چی قارداش».
دوْغوم- اؤلوم
«سئوگی وار ایدی» دئیین شاعیری اؤلدورسه‌لر «گئجه شاهلارین»-ی قینامایاجاغام. آخی اوْ شاعیرین بئینینده «یوْرغون قادین حیات دوْغور» قادین ساچلارینی کیمی‌لرین آسیلماسینا گؤره هؤرور…
گئجه شاهلاری بیلمه‌سین/ سوچلودور منیم آنام/ سوچلودور بو مزار/ اوْ، منی بو دونیایا گتیردی/ سینه ساندیغین آچیب کئچمیش میفلریمی یئتیردی/ آنام دئدی اؤیرندیم/ بوردان اوزاق اهردی/ اهر گؤزل شهردی/ بوردان اوزاق ماراغا/ تئلیم گلمیر داراغا/ بوردان اوزاق مییانا/ گول، سونبوله دایانا/ تبریز اوستو گونئی‌دی/ کوچه‌لرینده مئی‌دی/ آرازی آییردیلار…/ ماهنی‌لارین سونوندا/ همه‌شه بو ماهنی‌نی/ حزین- حزین اوْخودو/ اوْ، دئییردی بیر زامان/ بو آیریلیق یوْخودو/ یانی هؤروک‌لریله/ دار آغاجی باشیندا/ منه کندیر توْخودو…
بئله‌کی «دار آغاجلاری اوجادیر» اوْنلاری کسمه‌یه گوجوموز چاتمادی، آمما …
حسرت
«آلما آغاجلارینی کسدیک،آلانی یوْخدو» توت آغاجلارینی ایسته‌ین چوخودو. بیزیم بؤلگه‌ده: توت آغاجی سئیید اوْجاغی‌نین پایی‌دیر دئیه مثل وار. بو مثلی یارادیب یایانلار بیزی، بیزدن آییرماغی هر یؤنلو دوشونورموش‌لر. قوْپوز، تار، یالنیز توت آغاجیندان چیخار. توت آغاجی کسیلیب سئید اوجاغیندا یاندیریلسا «سوْنونجو ماهنی‌نی، یالنیز اوجاق ائشیده‌جک» بوداغ ماهنی‌سیز قالسا، نه‌یی «ساتیب چؤرک آلاجاق» چؤرک‌سیز قالاجاق، ساتقین‌سیز قالاجاق…
بیزی، ماهنی سسینه حسرت قوْیانلار«لئیلانین هذیانینا قوناق» یوخ، کربلاسینا آغلادانلار، آنلامادیلار«دالغالانماسا تئللر» «پرن- پرن اوْلاجاق شوشه‌لر».
«اوشاقلیقدا آی اللرینی آلداتمیشدی گؤلمه‌جه‌ده»؟ سندن اؤنجه ده چایدا شهریاری آلداتمیشدی. شهریار قوردون چایا دوشموش گؤزونو گؤروب قاچمیشدی. نئیله‌سین بیلمیرمیش قورد اوزو موبارک اوْلار. گؤروم هر نه‌یه حسرت قالسین بیزی «شرابا، شاهماتا، شعره» هر نه‌یه حتتا موبارک قورد اوزونه حسرت قوْیانلار. تکجه «آجی گونلره» حسرت دئییلیک.
کیملیک شاعیر «باشلادی یوْل آراماغا» اوْ یوْل «مین بیر یاماق بایراغا» چاتدی هئچ ده چتین دئییلمیش. دیل سؤزجویونو دیله گتیرمه‌دن ده دیلیمیزده یازماق اولارمیش. بو قایتاریش بابکدن، قیلینجدان، قیرآتدان، شاهلاردان، یوْخ؛ «بیر اسکی ماهنی»دان باشلامیش. «ماهنی‌نی ساتیب چؤرک آلانلار» بو یوْلون آزانلاریدیر. تبریزین، باکی‌نین یئرینه قومون کهک کندینه، زنگانین سهروردینه سؤیکه‌نیر. اؤلکه‌میزین اونودولموش بؤلگه‌لری‌نین «خیزانی» رقص ائدیر. شاعیر بیر آز دا درینه گئدیر «عیراق تورکمن‌لری»، «شَسَون قادینی»، «سالور قیزی»، «نوایی‌نین توووز باغی» آرایا گلدیکجه، آلما یوْلو ورقلرینده تورک دونیاسی یاللی گئدیر. آمما شاعیرین «مین بیر یاماق» اولماسی بیلمه‌دن اَلینه ایش وئریر.
اؤزگه‌لرین بوغداسی
قدیم اینسان اؤزونو تانری یارانیشی دوشونه‌رک دینی اینانجلار و میفیک گله‌نک‌لرین چرچیوه‌سینده دوستاق ایدی. بئله اینسان اوْلای‌لار حاققیندا دوشونمه‌ییب، بلکه اینانیب یاشاییردی. آمما مودئرن اینسان اؤزگورلشدیکجه اؤزونو یئنی‌دن تعریف ائدیب، کیم اولوب، کیملردن اولما سوروسونو باشقا کیملیک‌له یانیتلادی. بو یانیتلاما سورجینده دینی ایناجلا میفیک گله‌نک بیرداها باش قالدیردی، آمما اینانج کیمی یوخ، تاریخی تجروبه‌لر کیمی. بیر چوخ یازاریمیز تاریخی تجروبه‌لرینی تورک کیملیگیندن یوخ، ایسلاملا یاناشی گلن سامی میف‌لریندن آلدیلار. ائله شاعیر بایات‌یندا«مین بیر یاماق» کیملیگینده، حوا، آدم، ابوالبشر، هابیل، قابیل، قارون، دانیال نبی و دؤرد خلیفه کیمی «اؤزگه بوغدالارینی اون ائله‌مه‌سی )) گؤز اؤنونده دیر.
و سونوندا
جامال ثورییا فولکولورو شئعره دوشمن دئمیش، چونکی شاعیرین یئنی‌لیگینه یول وئرمه‌ییب، شئعری اؤز کیلیشه‌لرینده دوستاق ائدیر. بیزده همه‌شه قیزی سارای،چایی آراز گؤرمک دارلیغی چئشیدلی یوروملارا مئیدان اوخویوب. کیمی‌لری ده قیزی سارای گؤرمک دارلیغی‌نی آچسینلار دئیه هئلن، لئدا، مارقاریتانی سورویوب بورا گتیریرلر. منیم بونلارا دئمه‌لی سؤزوم یوخ، آمما یاشار کمال بئله سؤیله‌ییر: ایشلتدیگیم سؤزلر، چکدیگیم آدلار، بورادا یاشایان مینلر اینسانین اورتاق محصولو، هابئله یازارلا اوخوجونون سینماز کؤرپوسودور.
بایات‌ین شئعرلری فوْلکولورسوز دئییل : «آیی گؤروب دلی اولماق»، «ایلان ایلی»، «دده قوْرقود بوْیلاری»، «کوْراوْغلویلا کئچل حمزه ناغیلی»، «قبیر اوسته سینان کوزه‌لر» و«زنگانین قافلانیمتیل ایستک‌لری».
و باشقا اؤرنک‌لری گؤزلجه‌سینه سطیرلرده یورد سالمیش، آمما باشاردیغی قدر کیلیشه‌لشمکدن اوزاقلاشمیش. بورادا قیز ساده‌جه قیزدیر. «قاچیب آناسینا دئییر آنا اوْ اوْغلان دلی‌دیر». بوردا قابیل سئویلیر، کوْراوْغلو یالواریر، حتتا کیتابین قابیق آلمالاری آلیشدیغیمیز قیزیل آلما دئییل، ساری‌دیر.
