اردبیلین ایالت‌لر عالی مجلیسینده‌کی نماینده‌‌سی «آراز» سویونون چیرکلنمه‌سی سببیندن استان‌دا سرطان خسته‌لیگی‌نین یاییلدیغینی اعلان ائتدیکدن بیر نئچه گون سونرا بو چایدا مینلرله مئیگو و بالیق ایتکیسی‌نین فوتولاری‌نین درج ائدیلمه‌سی بیر داهابو چیرکلنمه‌نین ایرانین گوزئی باتیسینا و بو بؤلگه‌نین اهالیسینه داغیدیجی تأثیرلری ناراحاتچیلیقا سبب اولموشدور.
اؤتن هفته اردبیل اوستانی‌نین ایالت‌لر عالی مجلیسینده‌کی نماینده‌‌سی پویا مجرد، ایلنایا دئدی: «پارس‌آباددا یول قضاسیندا و یا سرطاندان بیر سئودیگینی ایتیرمه‌ین بیر عائله گؤرمه‌‌نیز مومکن دگیل.»
او قئید ائدیر کی «ارمنیستانین صنایع‌لری‌نینچیرکاب سولاری‌نین بؤلگه‌نین ایچمه‌لی سویونا گیرمه‌سی بؤلگه‌ده یاشایان بیر چوخ اینسانین سرطان خسته‌لیگینه سبب اولموشدور».
ایران گاستروانترولوژی و قاراجییر درنیی‌نین عضوو عباس یزدان‌بد، 1398 جی ایلین آبان آییندا ایرنایا وئردیگی آچیقلامادا، گوزئی باتی ایالت‌لرینده معده سرطانی‌نین یاییلما سويیه‌‌سی‌نین اؤلکه اورتالاماسیندان چوخ اولدوغونو دیله گتیرمیشدی. اونون دئدیگینه گؤره ایرانین گونئییندکیاردبیل،دوغوآذربایجان و باتی آذربایجان ایالت‌لرینده معده سرطانی چوخ یاییلمیشدیر و معده سرطانی توتوانلارین سوییه‌سی ارکک‌لرده هر 100.000 ده 50 نفر و قادینلاردا هر 100.000 ده 25 نفردیر.»
اوزونلوغو 1072 کیلومتر اولان آراز چایی ایرانلا آذربایجان و ارمنیستان جمهوریت‌لری آراسینداکی سرحدی تشکیل ائدیر و اردبیل ایالتی‌نین گوزئی اوجوندان (پارس‌آباد شهری) آذربایجان جمهوریتی‌نین اراضیسینه داخیل اولور و اورادان«کورا» چایینا و نهایت «خزر» دنیزینه آخیر.
آراز چایی ایرانین ان اوزون چایلاریندان بیریدیر، اطرافینداکی کیرلیلیگه گؤره اورمیه گؤلوندن سونرا گوزئی باتی بؤلگه‌سینده ایکینجی بؤیوک چئوره پروبلئمینه چئوریلمیشدیر.
آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی مسئله‌‌سی ایللردیر ایران و ارمنیستان آراسیندا موباحیثه نؤقطه‌‌‌سیدیر. 1398 جی ایلین آذر آییندا دوغو آذربایجان سولاری‌نین ایداره‌ائدیجی مودورو «یوسف غفارزاده» آراز چایی‌نین چیرکلیگی‌نین قارشیسی‌نین آلینماسی و تمیزلنمه‌سی اوچون ایران و ارمنیستانین بیرگه قوردوقلاری ایجلاسین سونوندا دئدی: «ارمنیستان طرفی اؤز مسوولیّتینی بو باره‌ده قبول ائدرکن، 2021جی ایله‌دک آخیدیلمالاری تامامی ایله بوشالدیلماسی و تأسیساتلاری تمیر ائتمک اوچون سؤز وئرمیشدیر».
اونون دئدیگینه گؤره «ایران و ارمنیستان آراسینداکی قارشیلیقلی ایش بیرلیگی نتیجه‌سینده بوشالدیلما تهلوکه‌‌‌سی نؤقطه‌‌‌لری دقیق معيّن ائدیلمیش و یارارسیز وضعیته دوشموش سدلری برپا ائتمکله بو گونه قدر 50 فایزدان چوخ ایره‌لیلییش الده ائتمیشک»
بونوا باخمایاراق 2015جی ایلده ارمنیستان مسوول‌لاری آراز چایی‌نین تمیزلنمه‌سی پروقرامینی 2017جی ایله‌دک باشا چاتدیراجاغینا سؤز وئرمیشدیلر.
ایران مجلیسی‌نین دوققوزونجو و اونونجو توروندا مرند و جلفا نماینده‌‌سی اولان «محمّد حسن نژاد»، حؤکومتی سهلاًکارلیقدا و حرکتسیزلیکده گوناهلاندیراراق، آراز چایی‌نین چیرکلیگی و چایداکی ارمنی معدنلریندن و چیرکاب سولاری‌نین آخیدیلماسی‌نین ثبوتلاریندان دانیشاق دئدی. آرازین ارمنیستان طرفیندن چیرکلنمه‌سی مسئله‌‌سی بیرباشا ایران خاریجی ایشلر ناظیرلیگی ایله علاقه داردیر و ناظیرلیک ارمنیستانلا موناسیبتلری قوروماق اوچون بو باره‌ده سس‌سیز قالمیشدیر.
ایرانین باکیداکی کئچمیش سفیری دوکتور افشار سلیمانی آنادولو خبر آژانسینا وئردیگی موصاحیبه‌ده ارمنیستانین «متسامور» نووه اِلِکتریک سانترالینین کؤهنه و غیر استاندارد اولدوغو دیله گتیره‌رک، آراز چایینا رادیواکتیو ماده‌‌نین سیزماسی ایرانین گوزئی باتیسینا اولان تأثیرلری حاقدا خبردارلیق ائتمیشدیر. آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین ایگیرمی ایله یاخیندیر اطراف موحیطه داغیدیجی تأثیرینه باخمایاراق، بو خبردارلیقلار و تنقیدلر ایرانین گوزئی باتیسینداکی حؤکومت طرفیندن محل قویولمادی و یا گوزئی باتی ایالت‌لرینده حؤکومت مسوول‌لاری طرفیندن رد ائدیلمیشدیر.
آراز چایی چای بویونجا اکینچیلیک اراضی‌لری اوچون و بیر چوخ شهر و کند اوچون ایچمه‌لی سو منبعییدیر. اهالیسی تخمیناً 250.000 نفر اولان پارس‌آباد شهری و اونون اطراف کندلری و اون مینلرله هئکتار اکین ساحه‌‌‌سی اولان موغان آقرار صنایع شرکتی آراز چاییندان سو احتیاجلارینی تامین ائدیرلر. بونونلا بیرلیکده آراز چایی‌نین دیگر چیرکلنمه منبع‌لریشهر و کند تصرّوفاتی‌نین چیرکاب سولاری‌نین بیرباشا آراز چایینا آخیدیلماسیدیر.
اردبیل ایالتی‌نین پارس‌آباد شهرینده ساکین اولان علیرضا، مسوول‌لارینشهرین ایچمه‌لی سو وضعيّتی‌نین یاخشیلاشدیریلماسی و آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین آزالدیلماسی ایله باغلی ادعالارینی رئد ائده‌رک ایران‌وایره دئدی: نئجه اولار که آرازین چیرکلنمه‌سینده آزالما اولا او حالدا کی چایین رنگی یاشیلا چئوریلیب و پیس قوخو گلیر؟مسوول‌لاریالان دانیشیر. اوزون مدتدیر دئییرلر کی، استان‌دا سرطانخسته‌لیگی‌نین یاییلماسی اینسانلارین ژنتیکینین و جوغرافی مؤوقئییندن قایناقلانیر. سون 10 ایلده بیزیم ژنتیکیمیز ديَیشمیش، یوخسا بو مدت عرضینده پارس‌آبادین دنیز سويّه‌‌سیندن هوندورلویو آرتیبدیر؟»
علیرضا اردبیل ایالتی‌نده معده باغیرساق خسته‌لیک‌لری‌نین یاییلماسی خبرینی ده تصدیقله‌دی و دئدی: «پارس‌آباددا معده پروبلئمی اولمایان عائله عضوو آز تاپا بیلرسن. بیر چوخلاری دا سرطان خسته‌لیگی توتوبلار. بو ایللرده تکجه منیم عائله‌مین دؤرد عضوو سرطاندان اؤلوب. آراز بیزیم فولکلوروموزدان بیریدیر. بیز بو چایین حِکایه‌‌لری و افسانه‌لری ایله بؤیودوک، لاکین ارمنیستان اونو کانالیزاسیونا چئویریبدیر.»
اردبیل ایالتی‌نین چئوره ایداره‌سی‌نین متخصیصی ایران‌وایره وئردیگی موصاحیبه‌ده آراز چایی‌نین چیرکلنمه‌سی‌نین یئنی و یا حاکیميّت اوچون گیزلی بیر مسئله اولمادیغینی وورغولاییر:«چئوره قوروما ایداره‌سیندن توتموش جهاد کشاورزیه قدر بوتون قوروملار آیری آیری تحلیل‌لر ایله آرازین چیرکلندیگینی تصدیق ائدیرلر. آکادمیک تدقیقاتلار دا بونو اثبات ائدیر.» اونون دئدیگینه گؤره آراز چاییندا صنایع و اکین سملری، آغیر مئتاللار و چیرکاب سولاری‌نین اولماسی اونون تجزیه پروسه‌سینی چتین‌لشدیریر و قالیجی تأثیر گؤستریر. او آرتیریر کیآراز چایی‌نین فیزیکی و کیمیاسال پارامِترلری‌نین آراشدیریلماسی گؤستریر کی، بؤلگه‌نین چؤکونتولرینده آغیر مئتال، صنایع و کند تصرّوفاتی چیرکلندیریجیلری وار. «بو چرکلنمه‌نین سببی میس و آلومینیوم معدنلری‌نین چیرکابلاری، همچینین کند تصرّوفاتی چیرکاب و کیمیاسال گوبره‌لرین، آراز چایینا آخیدیلماسیدیر.»
بو چئوره متخصیصی، آراز چایی‌نین سویونون رنگی‌نین ديَیشمه‌سی‌نین سببی‌نین، سویون ترکیبینده آغیر مئتاللارین چوخ اولماسی ایله ایضاح ائدیر؛ و قئید ائدر کی «سویون یاشیل رنگه چئوریلمه‌سینه سبب اولان میس و آلومینیوم اوکسیدلری‌نین اولماسیدیر. چای سویونون و غلظتی‌نین تحلیللری گؤستریر کی، آغیر مئتاللارین آلومینیوم، میس، دمیر و آرسئنیک کونسئنتراسییالاری چوخ یوکسکدیر؛ میثال اولاراق، ترکیبینده‌کی میس و آلومینیومون کونسئنتراسییاسی نورمال حدّن 10 قات آرتیقدیر. آغیر مئتاللارین جمع‌لشمه خصوصيّتی وار، یعنی آردان گئتمیرلر. بو مئتاللار تورپاقدا و نتیجه‌ده بیتکی و جانلی اورقانیزملرین بدنلرینه چؤکرک اینسانلارین بدنینه داخیل اولور.»
او دئدی کی، ایللردیر مسوول‌لارین سرحد ایالت‌لرده‌کی لابراتوارلاری آغیر مئتال و توکسین اؤلچمه جیهازلاری ایله تجهیز ائتمه‌یه و آراز چایی بویونجا تحلیل و اؤلچمه ستانسییالاری قورماغا وئردیکلری سؤزلر باشا چاتمیییبدیر. او آرتیردی «2015جی ایلده ایران و ارمنیستان حؤکومتلری آراسیندا الده ائدیلمیش آنلاشمایا اساساً، قرار اولموشدور ارمنی طرفی، یارارسیز وضعیته دوشموش سدلرین باشیندا آنلاین نظارت سیستمینی ایشه سالماقلا اؤلکه‌نین صنایع ساحه‌‌‌لرینی چیرکلنمه‌اؤلچمه مونیتورینگ سیستملری ایله تجهیز ائتسین آنجاق بو گونه قدر هئچ بیر طرف وئردیگی وعده‌لری تام یئرینه یئتیرمه‌ییب.»
منبع: ایران‌وایر
