سون گون‌لرده اردبیللی بیر مداحین آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام علیئوه و تورکییه پرئزیدئنتی رجب طییب اردوغان-ا قارشی ایشلتدیگی آلچالدیجی سؤزلری گونده‌مه گلیب. اردبیل جومعه ایمامینا یاخینلیغی ایله تانینان بو مداح ایسلام تاریخیندن نومونه گتیره‌رک بو گون تورکییه و آذربایجانین قارشی‌لاریندا، شیعه حکومتی اولان ایرانین دوردوغونو سؤیله‌ییر. بو سؤزلر عینی زاماندا آلچالدیجی سؤیوش‌لرله بیرلیکده دیله گتیریلیب و بو حادیثه ایرانین رسمی تلویزیونوندا یاییملانیب. چالدیران و مقاومت جبهه‌سی‌نین شهیدلرینی آنما مراسیمی آدی آلتینا کئچیریلن بو مراسیمده، مداح هم ده گله‌جکده ایمام زامانین بایراغینی قوزئی آذربایجان شهرلرینه گونئیدن اردبیللی‌لرین سانجاجاغینی دئییب.
مداح آذربایجانین ایسرائیل ایله اولان موناسیبت‌لرینی ده عینی آلچالدیجی ادبیاتلا دیله گتیریب. مداحین دئدیگینه گؤره اونلار (دؤولت باشچی‌لاری) یهودی‌لرله اوینادیقلاری قوماردا عایله‌لرینی یهودی‌لره اودوزوبلار. بونا قارشیلیق آذربایجان جومهوریتی‌نین خاریجی ایش‌لر ناظرلیگی ایرانین باکی-داکی موقتی سفیرینی خاریجی ایش‌لر ناظیرلیگینه دعوت ائدیب و رسمی تلویزیوندان یاییملانان بو مداحین آلچالدیجی ادبیاتینا اعتراض ائدیب.
مداحین سؤزلری سوسیال شبکه‌لرده ده گئنیش شکیلده یاییلیب. ایران دؤولتینه یاخین قوّه‌لر اونو دستکله‌ییرکن، بیر چوخ آذربایجانلی آکتیویست بو شخصین دانیشیغینی پیسله‌ییب. ایران رسمی‌لری هله کی بو مسئله ایله باغلی بیر موناسیبت بیلدیرمه‌ییب لاکین موللا عاملی سون چیخیشیندا بئله شخصی فیکیرلرین دؤولت سیاستی اولمادیغینی بیلدیریب.
بو مداح داها اوّل یاییلان ویدئولاریندا دا ایرانین عالی دینی رهبری‌نین اردبیلده‌کی نماینده‌سی موللا عاملی‌نین یانیندادیر. موللا عاملی 1401-جی ایلده اؤلکه‌ده باش وئرن عصیان‌لار زامانی صفوی‌لر حاکمیتیندن سؤز ائد‌رک اردبیلی تاریخاً ایرانین قوروجولاری کیمی دیرلندیریردی. سؤزو گئدن مداح دا ویرال اولان هر ایکی دانیشیغیندا اردبیلی شاه ایسماعیلین شهری اولاراق باکی و آنکارا ایله قارشی قارشییا قویور.
بو اصلینده یئنی بیر مسئله دئییل. ایرانین خصوصیله آذربایجان جومهوریتینه قارشی موناسیبت‌لری بیرینجی قاراباغ ساواشیندان بری معلوم اولان حالدیر. لاکین سوریه‌ده اسد رئژیمی‌نین چؤکمه‌سیندن سونرا ایرانین تورکییه‌یه قارشی سیاستی داها دا آچیق بیر وضعیت آلیب. عالی دینی رهبر آیت‌الله خامنه‌ای سوریه رئژیمی ایله باغلی دانیشیغیندا اؤرتولو شکیلده بو حادثه‌ده تورکییه‌نین رولوندان دانیشدی و بوندان ناراحاتلیغینی گؤستردی.
مداح‌لارین عنعنه‌وی رولو ایله یئنی مؤقع‌لری
ایراندا مداح‌لار تاریخی اولاراق دینی مراسیم‌لرده و ایسلام پیغمبرینین عایله‌سی‌نین حیاتینی تر‌نم ائد‌ن مرثیه و ایلاهی‌لرین ایفاچیسی کیمی تانینیر. تاریخاً اونلارین اساس فونکسییاسی دینی باغلیلیغی گوجلندیرمک، خالق آراسیندا همرای‌لیک یاراتماق و دینی بیلیک‌لری یایماق اولوب. خصوصیله عاشورا مراسیم‌لرینده‌کی چیخیش‌لاری ایله مداح‌لار، ایسلام دینی‌نین شیعه مذهبی‌نین اساس پرینسیپ‌لرینی ایجتیماعیته چاتدیریرلار.
ایسلام اینقیلابیندان سونرا مداح‌لارین فعالیتی دینی چرچیوه‌دن چیخاراق سیاسی ساحه‌ده ده اهمیت قازانیب. آیت‌الله خامنه‌ای‌نین دسته‌یی ایله مداح‌لار اینقیلابچی دَیَرلرین، ایسلام رئسپوبلیکاسی‌نین ایدئولوژیسی‌نین و لیدئرلرین مئساژلارینین یاییلماسیندا مرکزی فیقورا چئوریلیبلر. اونلارین چیخیش‌لاری تئز-تئز غربه و بعضی قونشو اؤلکه‌لره قارشی تبلیغات، میللی بیرلیک و دینی-سیاسی باغلیلیغی گوجلندیرمک مقصدی داشیییر.
مداح‌لارین سیاسیلشدیریلمه‌سی بعضی دایره‌لرده ناراحاتلیق دوغورور. اونلارین دینی دَیَرلری سیاسی مقصدلره آلت ائتمه‌سی ایران داخیلینده و خاریجینده تنقید اولونور. بونونلا بئله، مداح‌لارین فعالیتی ایران حکومتی اوچون مهم بیر ایدئولوژیک و تبلیغات واسیطه‌سی اولاراق قالیر.
ایرانلی مداح‌لار بعضا دینی مراسیم‌لرده سیاسی و تخریباتچی ایفاده‌لر سسلندیره‌رک قالماقال‌لارا دا سبب اولوبلار. مثلاً، مهدویت مؤضوعسوندا دانیشارکن آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری و ایسرائیل علیهینه کسکین شوعارلار سسلندیرمک عادی حالا چئوریلیب. مشهور مداح‌لاردان بیری ۲۰۲۰-جی ایلده قدس گونو مراسیمینده ایسرائیله قارشی نیفرت دولو ایفاده‌لرله چیخیش ائدیب، بو دا بین‌الخالق ایجتیماعیتده گرگینلیک یاراتمیشدی. بونونلا یاناشی، بعضی مداح‌لار سنی موسلمان‌لارا قارشی تحقیرآمیز ایفاده‌لر ایشله‌دیر، بو ایسه مذهب‌لرآراسی موناسیبت‌لری داها دا چتینلشدیریر.
مداح محمود کریمی ایله باغلی باش وئرن «تاپانجا حادیثه‌سی» ان چوخ سس-کوی یارادان نومونه‌لردندیر. او، تهراندا بیر عایله ایله اوتوموبیل یولوندا موباحیثه زامانی تاپانجا چیخارداراق دینج عایله‌نی تهدید ائتمیشدی. بو حادیثه مداح‌لارین حقوقدان اوستون مؤقعده دایاندیغی باره‌ده اجتیماعی ناراحاتلیغا سبب اولموشدو. دیگر طرفدن، بعضی مداح‌لار توپلادیقلاری مادی یاردیم‌لاری اؤز خئیرینه ایستیفاده ائتمکده اتهام اولونوبلار. خصوصاً، مداح‌لارین باهالی ماشین‌لار سورمه‌سی و لوکس حیات طرزی ایجتیماعیت طرفیندن جدی تنقیده معروض قالیب.
مداح‌لار بعضا حکومتی و خصوصیله عالی رهبر آیت‌الله خامنه‌اینی ایلاهی و مقدس بیر فیقور کیمی تقدیم ائدیرلر. مثال اوچون، مشهور مداح منصور ارضیخامنه‌ای‌نین چیخیشیندا اونو ایمام مهدی ایله موقاییسه ائتمیش و اونون حکومتینی مقدس شریعت حکومتی آدلاندیرمیشدی. بو جور چیخیش‌لار سکولار قروپ‌لار طرفیندن جدی تنقید ائدیلیر و مداح‌لارین سیاسی رولو گئنیش موذاکیره‌لره سبب اولور.
گونئی آذربایجانلی آکتیویست‌لرین موناسیبتی
سؤزو گئدن مداحین یاراتدیغی قالماقالا گونئیلی فعال‌لار دا موناسیبت بیلدیردیلر. آذربایجانلی میللی فعال سعید متین‌پور بو حادیثه ایله باغلی ۱۰-جو صحیفه‌سینده بئله یازیب:
«اردبیلده چالدیران و شاه ایسماعیل آدینا باغیرانین سسی، تاریخیمیزین سسی دئییل. او سس بیزیم تاریخدن، یعنی بیزیم خالقیمیزدان گلمیر. ۱۳۸۵-جی ایلده یوز مین‌لرله آدام بوتون تورک بؤلگه‌لرینده اعتراض ائتدیلر. موطلق بئله بیر ادبیاتیمیز اولمامیشدی. اینجیک اولدوغوموز یئره بئله ادبسیزجه باغیرمادیق.»
میللی فعال عباس لیسانی ده حادیثه ایله باغلی موناسیبتینی بیر بیاننامه‌ده یاییب. بو یازی‌نین بعضی حیصه‌لرینده بئله یازیلیب:
«… تاریخی قازانج‌لار بئله‌دیر کی، دوست‌لاری سئویندیریر و دوشمن‌لری ده دهشته سالیر… او دیرناق‌آراسی ییغینجاق یا داها دوغروسو فیتنه اوجاغی‌نین باشلانغیجیندان سونونا قدر، تورک میللتی و دؤولت‌لرینه قارشی ان آلچاق و آشاغی سؤزلر ایله نیفرت، کین قوسوب یامان-یوووز یاغدیردیلار، ائله کی بیر یئرینده مداحین بیریسی ایکی موسلمان دؤولتی‌نین باشچی‌لارینین علیهینه شریعت، اخلاق و اینسانلیقدان اوزاق اولان سؤزلر و ادبیات ایله، اؤزو و اونلارا فرمان وئر‌نلرین شانینه اویغون ایفتیرا، خیانت و تحقیرلری باغیراراق سؤیله‌دی… بو اویونلار سو اوزونده اوز‌ن کؤپوک‌لره ال آتماقدان باشقا بیر شئی دئییلدیر. تورک دونیاسی اؤزللیکله گونئی آذربایجان تورک‌لری اوزون زاماندیر کی، دوغرو یولو تاپیبلار. او اوزدن ده فیتنه، آزدیریجی و اویدوروجو اویونلار بیزی و گنج‌لریمیزی دوغرو یولدان دؤندره بیلمز.»
