بو مقاله رابرت لانگلی طرفیندن ۲۰۱۲-جی ایلین ایون آیی‌نین ۲۸-دا «ThoughtCo» سایتیندا درج ائدیلیب و «اتک‌یازی» ترجومه قروپو طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیلیب.
بالکانلاشما داها بؤیوک بیر حاکیمیت دؤولتین و یا بؤلگه‌نین، داها کیچیک، عمومیتله ائتنیک جهتدن اوخشار اولان بؤلگه‌لره و یا دؤولت‌لره بؤلونمه‌سینی و یا پارچالانماسینی تصویر ائتمک اوچون ایستیفاده ائدیلن بیر تئرمیندیر. ایلک دفعه ۱۹-جو عصرین اوّل‌لرینده ایستیفاده ائدیلن بو تئرمین، دئمک اولار کی هارداسا تامامیله عثمانلی ایمپئرییاسی طرفیندن ایداره اولونان بالکان یاریم‌آداسی‌نین ۱۸۱۷-۱۹۱۲-جی ایل‌لر آراسیندا بیر نئچه کیچیک دؤولته پارچالانماسیندان ایر‌ه‌لی گلیر. ۱-جی دونیا موحاریبه‌سیندن سونرا، اتریش-مجارستان ایمپئرییاسی و عثمانلی ایمپئرییاسی‌نین داغیلماسیندان یارانان بیر چوخ یئنی دؤولت‌لر حاقیندا ایشلنمه‌یه باشلادی. عادتا ائتنیک منسوبیت، مدنیت و دین فرق‌لریندن قایناقلانسا دا، بئله پارچالانمالار میللتچیلیک، موستقیللیک، ایمپئریالیزم و سؤمورگه‌چیلیک(استعمار) موخالیفی کیمی دیگر بؤلگه‌سل سیاسی حرکات‌لارلا دا اوست-اوسته دوشه بیلر.
تاریخ و منشایی
ایسلامی ایداره‌چیلیک آلتیندا یاشایان و دونیا تاریخی‌نین ان گوجلو و ان اوزون‌عؤمورلو سولاله‌لریندن بیری اولان عثمانلی ایمپئرییاسی ۶۰۰ ایلدن چوخ یاخین شرق، شرقی آوروپا و شمالی آفریقانین گئنیش اراضی‌لرینده حؤکمرانلیق ائتدی. تاریخ بویو عثمانلی اراضی‌لری سیاسی و ایقتیصادی جهتدن آوروپا ایله باغلی اولموشدور. عثمانلی‌لار صنعت، علم و طیبب ساحه‌سینده‌کی نایلیت‌لری ایله تانینیردیلار. عثمانلی ایمپئرییاسی دیل‌لرین و دین‌لرین موزایکاسی ایدی و اونون دراماتیک مدرنلشمه پروسئسی تکجه ایمپئرییانین تورک حیصه‌سینه دئییل، دیگر یئرلرده‌کی مسلمان جمعیت‌لرینه ده تأثیر ائتدی. عصرلر بویو عثمانلی‌نین ایداره ائتدیگی بالکان یاریم‌آداسی، دئمک اولار کی، آوروپادا موختلیف دین‌لره، ائتنیک منشأ‌لره و مدنیت‌لره تولئرانتلیق عنعنه‌سی اولان یئگانه بؤلگه ایدی. غربی آوروپالی‌لار عثمانلی ایمپئرییاسینی عمومیتله بیر تهلوکه کیمی قیمتلندیرسه‌لر ده، بیر چوخ تاریخچی‌لر اونو بؤلگه‌ده ثابتلیک و تهلوکه‌سیزلیک منبعی کیمی قیمتلندیریرلر.
عثمانلی ایمپئرییاسی‌نین پارچالانماسی بالکانلاشما تئرمینی اورتایا آتیلمادان عصرلر اوّل باشلامیشدیر. ۱۵۸۰-جی ایل‌لرده روس-تورک موحاریبه‌لرینین باشلاماسیندان سونرا عثمانلی ایمپئرییاسی‌نین وضعیتی سرعتله پیسلشمه‌یه باشلادی. ۱۸۵۳-۱۸۵۶-جی ایل‌لرده گئدن کریمه موحاریبه‌سی ایمپئرییانی داها دا ضعیفلتدی. پاریس کنگره‌‌سی ۱۸۵۶-جی ایلده عثمانلی ایمپئراتورلوغونون موستقیللیگینی تانیسا دا، او بیر آوروپا گوجو اولاراق اؤز تأثیرینی ایتیرمکده ایدی.
۱۸۰۰-جو ایل‌لرین سونوندا بیر نئچه عصیان نتیجه‌سینده عثمانلی ایمپئرییاسی اراضی‌لرینی ایتیرمه‌یه داوام ائتدی. ۱۹۱۲ و ۱۹۱۳-جو ایل‌لر بالکان موحاریبه‌لری ایله بیرلیکده تورک میللتچی‌لرینین عصیان‌لاری ایمپئرییانین اراضیسینی داها دا کیچیلده‌رک غیر ثابیتلیگی آرتیرمیش، ایمپئرییایا قارشی بین‌الخالق منفی باخیش یاراتمیشدیر. عثمانلی ایمپئرییاسی ۱-جی دونیا موحاریبه‌سی‌نین سونوندا، سئور موقاویله‌سی ایله عثمانلی اراضیسی‌نین بؤیوک بیر حیصه‌سینی فرانسه، بؤیوک بریتانیا، یونان و ایتالیایا وئرمه‌سی، همچینین عثمانلی ایمپئرییاسی ترکیبینده بؤیوک ایشغال بؤلگه‌لری یاراتماسی ایله رسمی اولاراق سونا چاتدی.
اوچونجو طرف بیر حاکیمیت دؤولتی طرفیندن حمایه ائدیلدیکده و یا تشویق ائدیلدیکده، عثمانلی ایمپئرییاسیندا اولدوغو کیمی پارچالانمالار عمومیتله منفی شکیلده بالکانلاشما آدلاندیریلیر. بو منفی باخیش اوچونجو طرف دؤولتین تجاووزکار سیاسی «موداخیله» و یا موداخیله‌چیلیک اتهامی کیمی قیمتلندیریله بیلر. بو تئرمین هم ده تئز-تئز ایستاتوس-کوونون ساخلانماسیندا ماراقلی اولان اوچونجو طرف دؤولت‌لر طرفیندن دؤیوشکن و یا نظارتسیز رئگیونالیزمین پیسلنمه‌سی کیمی ده ایستیفاده اولونور. ژئوپولیتولوق و یازیچی میشل فوچر بالکانلاشمانی «خاریجی گوج‌لرین (روسیه، اتریش-مجارستان، آلمان، فرانسه و بؤیوک بریتانیا) اؤز ماراق دایره‌لرینین قورونماسینا و یا یارادیلماسینا یؤنلمیش دایمی موداخیله‌سی» کیمی تعریف ائتمیشدیر. مثلاً، ۱۹۹۰-جی ایل‌لرده روسیه و یوگوسلاوی چئچئنیستاندا و ائتنیک جهتدن آلبان اولان کوزووو ویلایتینده موستقیللیک حرکات‌لارینی یاتیرتماق جهدلرینده گوج تطبیق ائتدیلر.
بو گون بالکان‌لار و بالکانلاشما تئرمینی تئز-تئز چوخ‌میللتلی دؤولت‌لرین پارچالانماسی و اونلارین دیکتاتورایا، ائتنیک تمیزله‌مه‌یه و وطنداش موحاریبه‌سینه چئوریلمه‌سی اوچون اپونیم کیمی ایستیفاده اولونور. بونونلا بئله، بو تجروبه‌نین غر‌ضلی یانلیش تفسیر پتانسیلی ایله دولو اولدوغو ثبوت ائدیلمیشدیر. بیر چوخ تاریخچی‌نین قئید ائتدیگی کیمی، بالکانلاشما ایمپئریالیست خاریجی گوجلر طرفیندن بین‌الخالق دقتی اؤز ائتنیک اولاراق بؤلوجو نظارت سیاست‌لریندن یاییندیرماق اوچون تئز-تئز ایستیفاده اولونان تئرمیندیر.
مثلاً، بلغار تاریخچیسی و فیلوسوفو مارییا تودورووانین ۱۹۹۷-جی ایلده یازدیغی «بالکان‌لاری تصوور ائتمک» کیتابیندا قئید ائتدیگی کیمی، «بالکان‌لار و بالکانلاشما ایله باغلی غرض و کلیشه‌‌لردن بیری غربی آوروپانین نیسبی گوناهسیزلیغیدیر و بو، ۲۰-جی عصرده بالکان‌لار حاقیندا باش وئرن بوتون قضا و سهولرین مسولیتینی عثمانلی میراثینا و تورکیه‌یه یوکله‌مه‌سیدیر».
آوروپانین تاریخی و سوسیولوژی سیماسینی تصویر ائدرکن بعضی متخصیص‌لر «باشقا» مدنیت‌لری «شرقلی، ساغی سولو بللی اولمایان، تهلوکه‌لی، خاوتیک(نظمسیز)، چیرکین، تنبل، پریمیتیو(بدوی)، غدار، اگویست و امکداشلیق ائتمه‌ین» کیمی تعیین ائتمک اوچون «بالکان»-دان آلچالدیجی شکیلده ایستیفاده ائدیبلر. بونونلا بئله، تاریخی سندلر بونون عوضینه بؤلگه خالق‌لاری آراسیندا تولئرانتلیغین، امکداشلیغین و زحمتکئشلیگین مؤوجود اولدوغونو ثبوت ائدیر.
آیریلیق‌لار، میللتچیلیک و سؤمورگه‌چیلیک
بلکه ده بونلاری «فعالیتده اولان بالکانلاشما» کیمی عمومیلشدیرمکدنسه، بیر چوخ شدتلی پارچالانمالار معاصر دؤورده میللتچیلیگین سؤمورگه‌چیلییه قارشی چیخماسی ایله علاقه‌لندیریله بیلر.
بالکانلاشما بالکان‌لاردان باشقا یئرلرده، او جمله‌دن ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰-جی ایل‌لرده آفریقادا بریتانیا و فرانسه موستملکه ایمپئرییالارینین داغیلماسیندان سونرا شدتلی پارچالانمالار دا داخیل اولماقلا باش وئردی. بالکانلاشما تئز-تئز ائتنیک زمینده بئله شدتلی پارچالانمالاردا گوناهکار حساب ائدیلیر. اما سوال اولاراق سوروشماق اولار کی اگر سؤمورگه‌چیلیک اوّلجه داها گوجلو دؤولت‌لره اؤز سرحدلرینی یاراتماغا ایجازه وئرمه‌سیدی، بو شدتلی موناقیشه‌لرین یاریسی بئله باش وئره بیلردی‌می؟ و یا اگر بعضی حال‌لاردا اونسوز دا اؤز میللت‌لرینی قورموش اولان ائتنیک قروپ‌لار، سؤمورگه‌چی دونیا گوج‌لرینه داها یاخشی خیدمت ائد‌ن سرحدلر داخیلینده مجبور ائدیلمه‌سیدی؟
مثلاً بو گون مؤوجود اولان آفریقا، سؤمورگه‌چیلیگین میللتچی رَددیندن چوخ بیر بالکانلاشما نومونه‌سیدیر. بئله کی (مؤوجود سرحدلر) ایمپئریالیست آوروپا گوج‌لرینین ائتنیک منشایینه، مدنیتینه و یا دینینه باخمادان آفریقانی بؤلمه تاماهکارلیق‌لاری ایله کاراکتئریزه اولونور.
۱۹۶۳-جو ایلده یارادیلان آفریقا بیرلیگی تشکیلاتی، آوروپانین موستملکه‌سیزلشدیرمک(استعمارزدایی) پروسئسینی سرعتلندیرمک و بیر نئچه یئنی دؤولت اوچون موستقیللیک الده ائتمک ایسته‌ین بیر چوخ آفریقا لیدئرلریندن عبارت ایدی. تنقیدچی‌لر، آفریقا بیرلیگی تشکیلاتی‌نین آفریقا وطنداش‌لارینین حقوق و آزادلیق‌لارینی اؤز سیاسی لیدئرلریندن قوروماق اوچون چوخ آز ایش گؤردویونو مدافعه ائدیر و تئز-تئز اونو «دیکتاتورلار کلوبو» اولاراق آدلاندیریردیلار. گئنیش یاییلمیش ایغتیشاش‌لار زامانی ۲۰۰۲-جی ایلده آفریقا بیرلیگی تشکیلاتی، ۵۳ دؤولتدن عبارت آفریقا بیرلیگی ایله عوض ائدیلدی.
۲۰۰۹-یتیتجو ایلین فئورال آییندا آفریقا بیرلیگی‌نین یئنی سئچیلمیش صدری، لیبی پرئزیدئنتی معمر قذافی توپلانمیش آفریقا لیدئرلرینه دئدی: «من مستقل اؤلکه‌لریمیزین آفریقا بیرلشمیش دؤولت‌لرینه نایل اولماق اوچون چالیشمالاریندا تاکید ائتمه‌یه داوام ائد‌جه‌یم.» قذافی همچینین قئید ائدیب کی، تکلیف اولونان آفریقا بیرلشمیش دؤولت‌لری نهایت غربه دوغرو کاراییب حؤوزه‌سی و بؤیوک آفریقا دیاسپورونون یاشادیغی دیگر یاخین آدالارا قدر اوزانا بیلر.
قذافی بو حرکاتدا ایشتیراکی و دیگر آفریقا لیدئرلریندن بو ایدئیایا دستک آلا بیلمه‌دیگی اوچون سرت تنقیدلره معروض قالدی. ۲۰۱۱-جی ایلده لیبی‌ده بیرینجی وطنداش موحاریبه‌سی قذافییه صادق قوّه‌لر و اونون حکومتینی دئویرمک ایسته‌ین عصیانچی قروپ‌لار آراسیندا باش وئردی. قذافی سوندا ۲۰۱۱-جی ایلین اوکتیابریندا سرت دؤیوشو زامانی اؤلدورولدو. لیبی وطنداش موحاریبه‌سی زامانی قذافی‌نین اؤلوموندن بیر هفته اوّل جنوبی آفریقا رئسپوبلیکاسی‌نین پرئزیدئنتی جیکوب زوما، قذافی‌نین بوتون قیته‌ده نفوذ قازانماق اوچون بیر چوخ آفریقا دؤولت باشچی‌لارینی «قورخوتدوغوندان» شیکایتله‌نه‌رک، رژیمین سوقوطونا سئویندیگینی دیله گتیردی.
بعضی‌لری آفریقا بیرلشمیش دؤولت‌لری پلانی‌نین قذافی ایله بیرلیکده اؤلدویونه اینانسا دا، زیمبابوه‌نین باش ناظیری رابرت موگابه لاییحه‌نین یئنیدن جانلاندیریلماسینا ماراقلی اولدوغونو ایفاده ائتدی. ۲۰۱۷-جی ایلده دؤولت چئوریلیشیندن سونرا موگابه پرئزیدئنت وظیفه‌سیندن ایستئفا وئردی و ۲۰۱۹-جو ایلین سئنتیابریندا وفات ائتدی.
بالکانلاشما و دئوریم
بالکانلاشما تئرمینی‌نین عمومی ایستیفاده‌سی ایله باغلی باشقا بیر پروبلئم اوندان عبارتدیر کی، داها نیظاملی شکیلده حاکمیتین مرکزی حکومتدن ایالته، بؤلگه‌سل و یا یئرلی حاکمیت ارگان‌لارینا کؤنوللو اؤتورولمه‌سینی تصویر ائتمک اوچون چوخ واخت سهو ایستیفاده اولونور. ۲۰-جی عصرین سونلاریندا هم فئدرال، هم ده اونیتار حکومت سیستئم‌لرینده‌کی قروپ‌لار حاکمیتی یئرلی و یا بؤلگه‌سل حکومت‌لره اؤتورمکله مرکزی حکومت‌لرین صلاحیت‌لرینی گئتدیکجه آزالتماغا چالیشیردیلار. مثلاً، بیرلشمیش ذؤولت‌لرده ایشتات‌لارین حقوق‌لارینین طرفدارلاری حاکمیتین واشینگتندان اوزاقدا، ایالت حکومت‌لرینه دوغرو یاییلماسینا اوستونلوک وئریردیلر. بونون ان سون دیقته‌لاییق نومونه‌سی ۱۹۹۸-جی ایلده بیرلشمیش کراللیقدا، پارلامئنتین اسکاتلند آکتینی، ولز حکومتی آکتینی و شمالی ایرلند آکتینی قبول ائتدیکده باش وئریب.
هم بالکانلاشما، هم ده کؤنوللو شکیلده صلاحیتین تحویل وئریلمه‌سینده، ائتنیک فرق‌لر و عمومی سیاسی پارچالانما حیسی نتیجه‌سینده یارانا بیلر. بونونلا بئله، عمومیتله عنعنوی اولاراق قبول ائدیلمیش قانون‌لار واسیطه‌سیله باش وئرن صلاحیت‌لرین تحویل وئریلمه‌سی سوب‌رئگیونال دیکتاتورالارا و یا ائتنیک تمیزله‌مه آکت‌لارینا سبب اولما احتیمالی‌نین داها آز اولدوغو ثبوت ائدیلمیشدیر.
دونیا اوزره نومونه‌لر
عثمانلی ایمپئرییاسیندان بری، خصوصیله شرقی آوروپادا «بالکانلاشمانین» دیقته‌لاییق نومونه‌لری باش وئرمیشدیر. تکجه ۱۹۹۰-جی ایل‌لرین اوّل‌لریندن یوگسلاوی‌نین پارچالانماسی و سووئت اتفاقی‌نین داغیلماسی بیر چوخ یئنی دؤولت‌لرین یارانماسینا گتیریب چیخاردی – اونلارین چوخو غیر ثابت و ائتنیک جهتدن قاریشیق ایدی – سونرا ایسه اونلار آراسیندا زوراکیلیق یاراندی.
کئچمیش سووئت اتفاقی
۱۹۹۱-جی ایلده سووئت اتفاقی‌نین داغیلماسیندان سونرا اوکراین، لیتوانی، ارمنستان، استونی، لتونی و بلاروس کیمی اؤلکه‌لر موستقیللیک‌لرینی قازانیب و یا برپا ائتدیلر. بو اؤلکه‌لرین سووئت‌لرین داغیلماسی ایله «یارادیلدیغینی» سؤیله‌مک، ساده‌جه اولاراق اونلارین فردی تاریخ‌لرینین سیلینمه‌سینه کؤمک ائد‌ن تاریخی قئیدلرین تحریفیدیر.
مثلاً، روسیه پرئزیدئنتی ولادیمیر پوتین ۲۰۲۲-جی ایل فئورالین ۲۳-ده اوکراینا اساس‌سیز ایشغالا باشلایاندا، بو عملینه اوکراینین رئال اؤلکه اولمادیغی باره‌ده یالان حئکایه‌سی ایله حاق قازاندیردی. بو حئکایه‌یه گؤره اوکراین «بؤیوک روسیه» و «روس دونیاسی»-نا «عایید» بیر حیصه‌دیر و پوتینه گؤره اوکراین خالقی، اوکراین دیلی و آیری بیر اوکراین تاریخی یوخدور – کی بونلارین هامیسی رئاللیقلا ضدیت تشکیل ائدیر.
اوکراین
اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی ۱۹۱۷-جی ایلدن ۱۹۲۱-جی ایله قدر دوام ائد‌ن وطنداش موحاریبه‌سیندن چیخدی. بولشئویک قیرمیزی اوردوسو روسیه‌ده وطنداش موحاریبه‌سیندن سونرا ۱۹۱۹-جو ایلین سونلاریندا نظارتی قوردو. ۳۰ دئکابر ۱۹۲۲-جی ایلده اوکراین سووئت سوسیالیست رئسپوبلیکاسی سووئت اتفاقینی یارادان رئسپوبلیکالاردان بیری اولدو. سونرالار سووئت اتفاقی‌نین اوکراین دیلی و مدنیتی ایله باغلی سیاستی، اوکراین دیلینی رئسپوبلیکانین رسمی دیلینه چئویردی. ۱۹۳۰-جو ایل‌لرده سووئت سیاستی، غیر روس‌لارین اؤز مدنیت‌لرینی و دیل‌لرینی روس مدنیتی و دیلینین خئیرینه تسلیم ائتدیکلری مدنی آسیمیلاسیون فورماسی اولان «روسلاشدیرمایا» یؤنلدی.
۱۹۳۲ و ۱۹۳۳-جو ایل‌لرده کمونیست پارتیسی و سووئت دؤولتی‌نین روسلاشدیرما سیاستینه مقاومت گؤسترن اوکراین خالقینا قارشی باشلاتدیغی داغیدیجی هوجومدا (هولودومور کیمی تانینان آجلیق) میلیون‌لارلا اوکراینلی آجلیقدان اؤلدو. بو مدت عرضینده سووئت اتفاقیندا ۶-۸ میلیون اینسان آجلیقدان اؤلدو، اونلاردان ۴-۵ میلیونو اوکراینلی ایدی.
ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی زامانی اوکراین اوردوسو موستقیللیک اوغروندا هم آلمانا، هم ده سووئت اتفاقینا قارشی ووروشوب. ۱۹۵۳-جو ایلده اوکراینلی نیکیتا خروشچف سووئت اتفاقی کمونیست پارتیسی‌نین رهبری کیمی اوغور قازاندی و اوکراینین دیرچه‌لیشینه ایمکان وئردی. ۱۹۵۴-جو ایلده کریمه‌نین روسیه‌دن آلینماسی ایله رئسپوبلیکا جنوبا دوغرو گئنیشلندی. بونا باخمایاراق، سووئت سوسیالیست رئسپوبلیکالاری ایتتیفاقی‌نین هر یئرینده اولدوغو کیمی شاعرلره، تاریخچی‌لره و دیگر ضیالی‌لارا قارشی سیاسی رئپرئسییالار داوام ائدیردی.
سووئت اتفاقی‌نین داغیلماسی ایله اوکراین بازار ایقتیصادیاتینا کئچید دؤورونو باشلادی و بو دؤورده سککیز ایللیک تنزوله اوغرادی. لاکین سونرادان ایقتیصادیات بؤیوک تنزول زامانی تام چؤکه‌نه قدر، عمومی داخیلی محصول بؤیومه‌سینده یوکسک آرتیم یاشادی.
۱۹۹۱-جی ایل آوگوستون ۲۴-ده اوکراینین کمونیست عالی سووئت پارلامئنتی، آرتیق سووئت اتفاقی‌نین قانون‌لارینا دئییل، یالنیز اوکراین سوسیالیست رئسپوبیلکاسی‌نین قانون‌لارینا عمل ائده‌جه‌یینی بیان ائتدیکده، اوکراین رسمی اولاراق اؤزونو موستقیل اؤلکه اعلان ائتدی و بونونلا دا فاکتیکی اولاراق موستقیللیگینی اعلان ائتدی. ۱۹۹۱-جی ایل دئکابرین ۱-ده سئچیجی‌لر سووئت اتفاقیندان موستقیللیگی رسمیلشدیرن بیر رفراندومو تصدیقله‌دیلر. اوکراین وطنداش‌لارینین ۹۰%-دن چوخو موستقیللییه سس وئریب و بوتون منطقه‌لرده سس چوخلوغو ایله قازانیب.
۸ فئورال ۱۹۹۴-جو ایلده شمالی آتلانتیکا موقاویله‌سی تشکیلاتی (ناتو) اوکراینی «صولح نامینه طرفداشلیغا» قبول ائتدی. بو صولح ناتو عضوو اولمایان بوتون آوروپا اؤلکه‌لری و پست‌سووئت دؤولت‌لری اوچون آچیق اولان امکداشلیق راضیلاشماسی ایدی. روسیه ۱۹۹۴-جو ایلین ایونوندا ناتو-نون «صولح نامینه طرفداشلیق» تشببوثونه قوشولوب و ۲۰۱۴-جو ایله قدر (ناتونون بو اؤلکه ایله علاقه‌لری رسمی اولاراق دایاندیردیغی واختا قدر) ناتو ایله موختلیف امکداشلیق فعالیت‌لری، او جمله‌دن بیرگه حربی تعلیم‌لر حیاتا کئچیریب. سویوق موحاریبه بیتن کیمی روسیه ناتونون شرق ایستیقامتینده گئنیشلنمه‌سینه قارشی چیخدی. بونونلا بئله، کئچمیش سووئت اتفاقی‌نین اون اوچ عضوو نهایت اتحادا قوشولدو.
لیتوانی
لیتوانی اورتا عصرلرین سونلاریندا قورولموش بیر ایمپئرییا ایدی. آوروپا کومیسیو‌نونون معلوماتینا گؤره، لیتوانیه «لیتوانی» کیمی تانینان ایلک ایستیناد ۹ مارت ۱۰۰۹-جو ایل تاریخلی کوئدلین‌بورگ سالنامه‌سینده اولوب. ۱۱-جی عصرده لیتوانی حاقیندا فاکت‌لار لیتوانی دیلی سالنامه‌لرینده ده یئر آلیر. آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری دؤولت دپارتمانی تاریخچیسینه گؤره، لیتوانی ایلک دفعه ۱۹۲۲-جی ایلده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری تانیییب. سووئت اتفاقی ۱۹۱۸-جی ایلده لیتوانی ایشغال ائدیب اونو اله کئچیرنده بیرلشمیش دؤولت‌لر اله کئچیریلمه‌سینی قبول ائتمکدن ایمتیناع ائتدی، بونون عوضینه اوزون مدتدیر قورولموش اولان و سونرا سووئت اتفاقی طرفیندن سیخیشدیریلان قانونی حکومتی تانیدی.
یوگسلاوی
ایکینجی دونیا موحاریبه‌سیندن سونرا کئچمیش یوگسلاوی اؤلکه‌سی آلتی رئسپوبلیکادان (بوسنی و هرزگوین، کرواسی، مقدونیه، مونته نگرو، صربستان و اسلونی‌دن) عبارت فئدراسییا کیمی یارادیلمیشدیر. بوندان علاوه، صربستانین ترکیبینده کوزووو و وویوودینا موختار ویلایت‌لری یارادیلدی. یئنیدن قورولان یوگسلاوی ۱۹۸۰-جی ایل‌لره قدر یوسیپ بروز تیتونون رهبرلیگی آلتیندا گوجلو ایقتیصادی آرتیم و نیسبی سیاسی ثابتلیک دؤورونو یاشادی. تیتو ۱۹۸۰-جی ایلده وفات ائتدیکدن سونرا ضعیفله‌میش فئدرال حکومت سیستئمی، بؤیوین ایقتیصادی و سیاسی پروبلئم‌لرین عؤهده‌سیندن گله بیلمه‌دی.
کوزووو داکی آلبان‌لار ۱۹۸۱-جی ایلده بعضا شدتلی حالا گلن اعتراض‌لارلا باشلایاراق، اؤز موختار ویلایت‌لرینه تاسیسچی رئسپوبلیکا ایستاتوسو وئریلمه‌سینی طلب ائتمه‌یه باشلادیلار. آلبان‌لارلا کوزووو صرب‌لری آراسیندا گرگینلیک بوتون اون‌ایللیک عرضینده یوکسک اولاراق قالدی، نتیجه‌ده صرب‌لرین صرب ماراق‌لارینا مانع کیمی گؤرولن ایالت‌لرین موختاریتینه و یوگسلاوی‌ده‌کی ثمره‌سیز ایجماع فئدئرال سیستئمینه قارشی موخالیفتی آرتدی.
صربستان
۱۹۸۷-جی ایلده اسلوبودان میلوسویچ صربستاندا حاکمیته گلدی و بیر سیرا پوپولیست سیاستله کوزووو ، وویوودینا و مونته‌نگرو اوزَرینده فاکتیکی نظارتی اؤز اوزَرینه گؤتوردو. بونونلا بئله، میلوسویچ اؤلکه‌نین داها چوخ دئموکراتیکلشمه‌سی‌نین طرفداری اولان اسلوونی و کرواسی رئسپوبلیکالارینین پارتی لیدئرلری طرفیندن موخالیفتله قارشیلاندی.
۱۹۹۰-جی ایلده کئچمیش کمونیست‌لر اولان سوسیالیست‌لر، میلوسویچ و متفیق‌لرینین غالیب گلدیگی صربستان و مونته‌نگرو استثنا اولماقلا، یوگسلاوی‌ده کئچیریلن ایلک چوخ‌پارتیلی سئچکی‌لرده اونلار ائتنیک سئپاراتچی پارتی‌لره مغلوب اولدولار. هر طرفدن میللتچی ریتوریکا گئتدیکجه قیزیشدی. ۱۹۹۱-جی ایلین ایونوندان ۱۹۹۲-جی ایلین آپرئلینه قدر دؤرد تاسیسچی رئسپوبلیکا موستقیللیک اعلان ائتدی، یالنیز صربستان و مونته‌نگرو فئدئراتیو اولاراق قالدی. ۴ فئورال ۲۰۰۳-جو ایلده یوگسلاوی فئدئراتیو رئسپوبلیکاسی‌نین پارلامئنتی اؤزونون داغیلماسینا سس وئردی و اؤلکه رسمی اولاراق داغیلدی. نتیجه‌ده صربستان و مونته‌نگرو آدلی یئنی ایکی اؤلکه یاراندی.
صربستان و مونته‌نگرو
مونته‌نگرودا آرتان سئپاراتیزم او دئمک ایدی کی، صربستان و مونته‌نگرو آنایاساسینا مونته‌نگرونون موستقیللیگی مسئله‌سی اوزره رفراندومون کئچیریلمه‌سینی نظرده توتان شرط داخیل ائدیلسین. ۲۰۰۶-جی ایلده رفراندوم کئچیریلدی و صربستان و مونته‌نگرونون داغیلماسی یاخود صربستان و مونته‌نگرو کیمی آیری-آیری موستقیل رئسپوبلیکالارین یارادیلماسی ایله نتیجه‌لندی. آلمان کرواسی و اسلونی‌نین موستقیللیگینی تانیدیغی حالدا، صربستان و مونته‌نگرودان کناردا اولان ائتنیک صرب‌لرین و کرواسی‌دن کناردا ایسه ائتنیک کوروات‌لارین ایستاتوسو حل اولونمامیش قالیر. بیر سیرا میللت‌لرآراسی حادیثه‌لردن سونرا یوگسلاوی موحاریبه‌لری باشلادی. بو ساواش‌لار اوّلجه کرواسی‌ده، ان آغیر شکیلی ایسه داها سونرا چوخ‌میللتلی بوسنی و هرزگوین‌ده باش وئردی – دنیزه چیخیشی اولمایان موسلمان، صرب و کوروات اصیللی دؤرد میلیون اینسانین یاشادیغی «موناقیشه قازانی» . موحاریبه‌لر بؤلگه‌یه ایقتیصادی و سیاسی زیان ووردو و بو ضرر بو گون ده حیس اولونور.
