ایقلیم بیر مکانین ایل بویونجا اورتالاما هاوا وضعیتیدیر. صنایعلشمیش دونیادا فسیل یاناجاق‌لارین یانماسی نتیجه‌سینده گلخانه‌ای گازلار هاوایا بوراخیلیر. بو گازلار هاوادا گونشین ایستیسینی حاصارا سالاراق یئر کوره‌سی‌نین دماسی‌نین یوکسلمه‌سینه سبب اولورلار. نتیجه‌ده قوراقلیق، چای‌لارین سولارینین آزالماسی، قطب‌لرده بوزلارین اریمه‌سی و دنیزلرین سو سوییهسینین قالخماسی کیمی نگاتیو حادیثه‌لر باش وئریر. بو شوبهه‌سیز کی بوتون بشریتین وارلیغینی تهدید ائد‌ن ان اهمیتلی موضوع‌لاردان بیریدیر لاکین اونو کنترول ائتمک ایمکانسیز دئییل.
طرف‌لر کنفرانسی (کاپ، COP)، پاریس سازیشی و کونوانسیونو چرچیوه‌سینده قلوبال ایستیلشمه‌نین ۱،۵°درجه ایله محدودلاشدیریلماسی مقصدینی گودن بین‌الخالق سعی‌لری قیمتلندیرمک اوچون تشکیل ائدیلن رسمی تدبیرلردیر. بو کنفرانس‌لار، دونیا حکومت‌لرینین ایقلیم دییشیکلیگی ایله موباریزه‌ده ایره‌لیله‌ییش‌لری قیمتلندیرمه‌سی و علمی تدقیقات‌لارا اساسلاناراق ان یاخشی حل یول‌لاری باره‌ده موذاکیره‌لر آپارماسی اوچون بیر پلاتفورمادیر.
حاضیردا کونوانسیون ۱۹۸ طرفدن (۱۹۷ اؤلکه و آوروپا ایتیفاقی) عبارتدیر. سون کاپ کنفرانسی ایسه بو ایلین نویابر آیی‌نین ۱۱-دن باکی-دا کئچیریلیر. کاپ کنفرانس‌لاری، دونیا اؤلکه‌لرینین ایقلیم سیاست‌لرینی معین ائتدیگی و قلوبال سوییه‌ده ایقلیم بؤحرانینا قارشی کونکرئت آددیم‌لار آتماق اوچون ایستراتئژی قرارلارین آلیندیغی ان موهوم پلاتفورمالاردان بیریدیر.
ایقلیم دییشیکلیگی، طبیعی ائکوسیستئم‌لری پوزور، اینسان‌لارین حیات شرایطینی تهلوکه آلتینا آلیر و ایقیتصادیات‌لارا بؤیوک ضررلر وئریر. قلوبال ایستیلشمه نتیجه‌سینده آرتان دما، دنیز سوییهسینین قالخماسینا و طبیعی فلاکت‌لرین آرتماسینا سبب اولور. بو دییشیکلیک‌لر یالنیز اینکیشاف ائتمیش اؤلکه‌لرده دئییل، هم ده اینکیشاف ائتمکده اولان اؤلکه‌لرده جدی نتیجه‌لره سبب اولور. ایقلیم دییشیکلیگی، هم ده یئرلی و قلوبال ایقتیصادیاتی پوزاراق قیدا، سو و انرژی تأمیناتیندا پروبلئم یارادیر.
کاپ تاریخی
طرف‌لر کنفرانسی (کاپ)، ۱۹۹۲-جی ایلده بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین ایقلیم دییشیکلیگی اوزره چرچیوه کونوانسیونونون قبولوندان سونرا تشکیل ائدیلمه‌یه باشلامیشدیر. ایلک کنفرانس کاپ1، ۱۹۹۵-جی ایلده برلینده کئچیریلمیشدیر. بو تدبیر، ایقلیم دییشیکلیگی ایله موباریزه مقصدیله اؤلکه‌لری بیر آرایا گتیریب. ۱۹۹۷-جی ایلده کیوتو پروتوکولو قبول ائدیلیب. بو پروتوکول اینکیشاف ائتمیش اؤلکه‌لره کربن اینتیشارینی آزالتماق عهده‌لیگی قویوب.
۲۰۱۵-جی ایلده کاپ۲۱ پاریسده کئچیریلمیش و بورادا پاریس سازیشی قبول ائدیله‌رک، بوتون اؤلکه‌لره قلوبال ایستیلشمه‌نی ۱.۵°درجه ایله محدودلاشدیرماق مقصدی قویولموشدور. پاریس سازیشی، هم اینکیشاف ائتمیش، هم ده اینکیشاف ائتمکده اولان اؤلکه‌لری ایقلیم دییشیکلیگی ایله موباریزه‌یه داخیل ائتمیشدیر.
سونراکی ایل‌لرده کئچیریلن کنفرانس‌لاردا (کاپ۲۴، کاپ۲۵، کاپ۲۶) ایقلیم سیاست‌لری تکمیللشدیریلمیش، لاکین هله ده موختلیف اؤلکه‌لر آراسیندا موباحیثه‌لر داوام ائتمیشدیر. کاپ۲۹ ایسه بو ایل باکیدا کئچیریلیر و دونیا میقیاسیندا ایقلیم دییشیکلیگینه قارشی داها کونکرئت تدبیرلرین موذاکیره ائدیلمه‌سی گؤزله‌نیلیر.
بؤلگه‌ده ایقلیم دییشیکلیگی‌نین نتیجه‌لری
آذربایجاندا و قونشو اؤلکه‌لرده، خصوصیله ایران و گرجستاندا، قوراقلیق پروبلئم‌لری آرتیب. مثلاً، آذربایجانین کور چایی‌نین و ایران ایله مشترک حساب اولونان آراز چایی‌نین سو سوییه‌لری دوشوب. بو دا کند تصروفاتینی و سووارما سیستئم‌لرینی چتینلشدیریب. عالیم‌لرین دئدیکلرینه اساساً ایقلیم دییشیکلیگی نتیجه‌سینده اورتا شرق اؤلکه‌لرینی اوزون مدتلی قوراقلیق‌لار گؤزله‌یه بیلر. حاضیردا آذربایجاندا و قونشو اؤلکه‌لرده اورتا ایللیک دمانین آرتماسی اهالی و اکینچیلیک اوچون ریسک‌لر یارادیر. گرجستان-دا اوزومچولوک و ارمنستان-دا داغلیق اکین ساحه‌لری دما آرتیشیندان تاثیرله‌نیب. تورکییه‌ده ایسه مئشه یانغین‌لاری و فیرتینالار آرتیب، بو دا اکین ساحه‌لرینه و ائکوسیستئم‌لره زیان ووروب.
بوتون بونلار ایقلیم دییشیکلیگی‌نین نومونه‌لریدیر و بو دا سوسیال و ایقتیصادی گرگینلیک‌لره سبب اولور. قئید ائتمک لازیمدیر کی ایقتیصادی باخیمدان گوجسوز حساب اولونان اؤلکه‌لر طبیعی اولاراق بو گئدیشاتدان ان چوخ زیان پایینی آلیر و آلاجاقلار.
دونیا اوزره ایقلیم دییشیکلیگی‌نین نتیجه‌لری
دونیادا ایقلیم دییشیکلیگی، قلوبال ایستیلشمه‌نین نتیجه‌لری اولاراق اهمیتلی تاثیرلر یارادیر. ۲۰۲۳-جو ایلده دونیا اوزره کربن انتشاری ۳۶ میلیارد تن جیواریندا اولوب، بو دا کوره‌نین ایستیلشمه سرعتینی آرتیریب. همچینین، سون ایل‌لرده طبیعی فلاکت‌لرین، مثلاً، یاغیشلی فیرتینالارین، تورپاق سوروشمه‌لرینین و قوراقلیق‌لارین ساییندا کسکین آرتیم موشاهیده ائدیلیب. هندوستان و پاکستان کیمی اؤلکه‌لر، ایقلیم دییشیکلیگی‌نین نتیجه‌سی اولاراق داها چوخ شدید هاوا حادیثه‌لری ایله قارشیلاشیر، آفریقا قاره‌سی ایسه قوراقلیق و آجلیق پروبلئمی ایله اوزله‌شیر.
کاپ۲۹-آ قارشی تنقیدلر
بعضی تنقیدچی‌لر، کاپ۲۹-ون کئچیریله‌جه‌یی اؤلکه اولان آذربایجانین، انرژی سیاستینی تامامیله دییشمه‌دیگینی و فسیل یاناجاق آسیلیلیغینی آزالتماقدا چتینلیک چکدیگینی قئید ائدیرلر. عینی زاماندا، بعضی متخصص‌لر کاپ۲۹-ون سوندا آلینان قرارلارین یالنیز بیاننامه‌لر شکلینده قالاجاغینا و رئال دییشیکلیک‌لرین حیاتا کئچیریلمه‌یه‌جه‌یینه دایر ناراحاتلیق‌لارینی ایفاده ائدیرلر. کاپ کنفرانس‌لارینین اساس تنقیدی، معین عهده‌لیک‌لرین سیاسی ماراق‌لار اوجباتیندان ضعیف قالماسی و قارشییا قویولان مقصدلرین یئرینه یئتیریلمه‌مه‌سیدیر.
بو عینی زاماندا او دئمکدیر کی بعضی گوجلو اؤلکه‌لر یارانان وضعیتده داها چوخ گوناهکار اولسالار دا اونلارین فعالیت‌لرینی محدودلاشدیران هئچ بیر قانون یوخدور. اصلینده اونلار بوتون دونیایا زیان وورورلار اما فعالیت‌لرینین منفعت‌لریندن ساده‌جه اؤزلری ایستیفاده ائدیرلر.
