“Endofmonoling.com” سایتی‌نین اینستاگرام صحیفه‌سی‌نین وئردیگی معلوماتا اساساً گونئی آذربایجانلی فعال‌لار بعضی دییشدیریلمیش و ساختالاشدیریلمیش یئر آدلارینی دییشمه‌یه باشلاییبلار. فعال‌لار ساختالاشدیریلمیش آدلارین اوستونه خط چکیب اونلارین یئرینه اصل آدلارینی یازیبلار.
همین صحیفه‌نین وئردیگی معلوماتا اساساً اردبیل ویلایتی‌نین موغان بؤلگه‌سینده بعضی کند آدلاری بو یوللا دییشدیریلیب. فعال‌لار درین کؤهول، پلمه‌یئر، آل‌قانو، زنگوار، آل‌آیله و موغان کیمی آدلاری بو یوللا برپا ائتمه‌یه چالیشیبلار. بو کیمی فعالیت مئتودو داها اوّل‌لر ده موشاهیده اولونموش حال‌لارداندیر. لاکین باشقا نوع چالیشمالار دا اولوب.
۱۳۹۹-جی ایلین نویابر آییندا مرندده ۳ کندین اصل آدی‌نین برپا ائدیلمه‌سی باره‌ده خبرلر یاییلیب. “Aazaranjoman.ir” سایتی‌نین وئردیگی معلوماتا اساساً یئرلی اهالی‌نین طلب‌لری نتیجه‌سینده دویوجان، آیراندیبی و یام آدلارینین یئنیدن برپا ائدیلمه‌سی ایله ویلایت سوروملولاری راضیلاشیبلار. لاکین بوروکراتیک پروسئس‌لره گؤره لاییحه تهرانا گؤنده‌ریلیب.
همین راضیلاشمادان ۱۷ آیدان چوخ کئچیب لاکین ایسته‌نیلن نتیجه الده ائدیلمه‌ییب. حاضیردا همین ۳ کندین ساختالاشدیریلمیش آدلاری یئرینده دورور و اهالی‌نین طلب‌لری هله کی جاوابسیز قالیب. بو ایسه آذربایجانلی‌لارین یئر آدلارینین برپا ائدیلمه‌سی یولوندا فعالیت‌لرینه بیر باشقا نومونه‌دیر.
ایلک دفعه پهلوی‌لر دؤورونده فارسجانی بوتون اؤلکه‌نین تک دیلی حالینا گتیرمک اوچون چالیشماغا باشلادیلار. تک دیل تک میللت شوعاری آلتیندا قورولاجاق اولان ایران میللتی فارس اولمایان ائتنیک‌لری آسیمیلاسیون ائتمکله، اونلارین مدنیت‌لرینی پوزوب، ساختا فارس مدنیتینی قوندارماقلا یاراناجاقدی.
ایران میللت قوروجولاری فارسجا اولمایان آدلارا قارشی آقرئسسیو داوراناراق اونلاری تحریف ائدیب یئنی قوندارما آدلار یاراتماغا چالیشیردیلار. پهلوی دؤورونده گونئی آذربایجاندا دییشدیریلن آدلارین سیاهیسی اوزوندور. بونلاردان اورمونون ریضاییه، سالماسین شاپور، سایین‌قالانین شاهین‌دژه دییشدیریلمه‌سینی نومونه کیمی گؤسترمک مومکوندور.
آدلارین دییشدیریلمه‌سی یالنیز آذربایجانلی‌لارا قارشی دئییلدی. تورکمن‌لرین یاشادیغی شمال-شرقی بؤلگه‌لرده، عرب‌لرین یاشادیغی جنوبی بؤلگه‌لرده و دیگر اراضی‌لرده ده فارس اولمایانلارا قارشی عینی سیاست یئریدیلیب. عمومیتله فارس‌لارین یاشادیغی مرکزی بؤلگه‌لردن قیراقدا یاشایان هر کس بو سیاستدن اؤز پایینی آلیر و حکومت بوتون ایرانی فارس کیمی تقدیم ائتمه‌یه چالیشیر.
1357-جی ایل اینقیلابیندان سونرا بو سیاست جدی شکیلده ضعیفله‌دی. مثال اوچون دییشدیریلمیش آدلارین بعضی‌لری یئنیدن برپا ائدیلدی. لاکین بو او دئمک دئییل کی «تک دیل، تک میللت» شوعاری آرادان قالدیریلیب. یئنی قورولان حکومت همین ایدئولوگییانی دین پرده‌سی آلتیندا گیزله‌ده‌رک داوام ائتدیرمه‌یه باشلادی.
تابلولارداکی آدلارین اوستونه خط چکمک کیمی فعالیت نومونه‌سی باره‌ده بعضی آذربایجانلی فعال‌لارین فیکرینی سوروشدوق. اکبر آزاد، سیمین صبری و لاله جاوانشیرین سؤزو گئدن فعالیت مئتودو باره‌ده فیکیرلرینی “اتک‌یازی” اوخوجولارینا تقدیم ائدیریک.
اکبر آزاد: تابلولاری تخریب ائتمکله مووافیق دئییلم
تانینمیش میللی فعال اکبر آزاد ساختالاشدیریلمیش و یا دییشدیریلمیش یئر آدلارینین اصل آدلارینی قایتارماغین طرفداری اولدوغونو لاکین بونون تابلولارین اوزه‌رینده آدلاری سیلمه‌یه اساس اولمادیغینی قئید ائدیر. اونون فیکرینجه عموم خالقین طلبی ایله قانونی یول‌لاردان ایستیفاده ائتمک گرکدیر.
اکبر آزاد دئییر کی: «لاپ گؤزل ایش اودور کی اهالی اؤز یاشادیقلاری شهر، قصبه و کندین دوزگون و اصل آدینی قوروماغا چالیشسین و میللی فعال‌لار دا موناسیب یول‌لارلا اهالییه دستک اولسونلار.»
او هم ده آرتیریر: «تابلولارین اوستونو جیزیب تله‌سه‌رک اصل آدلاری یازماق عکس نتیجه‌یه ده سبب اولا بیلر. مدنی و منطیقلی یول‌لارلا بو تحریف‌لره اعتراض ائتمک آییق، آیدین اینسان‌لارین و اهالی‌نین طبیعی حاقیدیر.»
سیمین صبری: دیوار سلوقان‌لاری کیمی موثبت تأثیری وار
قادین حقوق‌لاری فعالی و میللی فعال سیمین صبری بو فعالیت مئتودونو دستکله‌دیگینی قئید ائدیب. اونون فیکرینجه بو کیمی فعالیت‌لرین موثبت تأثیرلری وار.
روانپزشک سیمین صبری بو کیمی فعالیت‌لرین دیواردا یازیلان شوعارلار کیمی گؤرن شخص‌لرین دقتینی جلب ائتدیگینی دئییر. او داها سونرا علاوه ائدیب: «بو ایش‌لر گؤرن شخص‌لرین بئیین‌لرینده قالیجی و آنی تاثیرلر قویور. ان اؤنملیسی ایسه خبرسیز شخص‌لرین دقتینی جلب ائدیر و اونلاری دا ماراقلاندیریر. بو ایسه اونلارین دا آراشدیرمالاری‌نین احتیمالینی آرتیریر.»
لاله جاوانشیر: داها دا اؤنملیسی او آدلاری توپلاماق و سندلشدیرمکدیر
تورکولوق لاله جاوانشیر بو فعالیت مئتودونون اؤنملی اولدوغونو دستکله‌ییر. لاکین داها دا درین ایش‌لرین گؤرولمه‌سینی واجیب حساب ائدیر. لاله جاوانشیر همین آدلارین آراشدیریلماسینی و سندلشدیریلمه‌سینی واجیب حساب ائدیر.
او دئییر: «ایل‌لردیر گونئی آذربایجان موختلیف شکیل‌لرده اریتمک و یوخ ائتمک سیاست‌لرینه قارشی مدنی مقاومت سرگیله‌یه‌رک دیره‌نیر. بونلاردان بیری ده سون گون‌لرده گونده‌مه گلن، تابلولاردا یازیلمیش ساختا یئر آدلارینین اوستونه خط چکه‌رک اصل آدلارینین یازیلماسیدیر. بو ایش مدنی مقاومت چرچیوه‌سینده سیموولیک بیر حرکت اولاراق اهمیتلیدیر. آما بو سیموولیک حرکتی درین ایش‌لره چئویرمک و اونون داوامینی گتیرمک داها دا اهمیتلیدیر. منجه بو درین و قالیجی ایش‌لرین ان باشلیجاسی یئر آدلارینی آراشدیرماق، سندلشدیرمک، او سندلری بروشور و کیتاب شکلینده یایینلاماق و وار گوجو ایله لازیمی مرکزلرین قاپیسینی دؤیوب، اونلاردان بو آدلاری رسمیته کئچیرمه‌لرینی ایسته‌مکدیر. اوشاق‌لاریمیزا تورکجه آدلار ایله رسمی کیملیک آلماق اوچون دیرندیگیمیز کیمی، یئر آدلاریمیزین آدلارینی دا رسمی سندلره قایتارماق اوچون میللت اولاراق دیرنمه‌لی‌ییک.»
او یئر آدلارینین اهمیتی باره‌ده ده خبردارلیق ائدیر: «هر بیر یئر آدی‌نین آرخاسیندا یئرلی‌لر طرفیندن سؤیله‌نیلن بیر روایت واردیر. یئر آدی اینسان آدی دئییلدیر. اینسان یاشادیقجا اؤز باشینا گلن حادیثه‌لرین ناغیل‌لارینی و اؤز کئچمیشینی داشیدیغی آدا آرتیرار. آما یئر آدلاری ناغیل‌لارین، حادیثه‌لرین، کوللئکتیو روایت‌لرین و دانیشیب دوشونمک‌لرین نتیجه‌سینده شکیلله‌نیر. بو باخیمدان آدلارین آرخاسینداکی شیفاهی ناغیل‌لار آراشدیریلمالیدیر. یالنیز کند و شهر آدلاری دئییل، کندلرین اطرافینداکی بؤلگه‌لرین آدلاری و آد قویما سبب‌لری یازیلمالیدیر. میثال اوچون بیر یاماجا “ایشیق چیخماز” دئییلیبسه، سببی ندیر؟ بیر یولا “ائل‌یولو” دئییلیبسه، نییه دئییلیبدیر؟ بو موضوع ایله ماراقلانان‌لار اؤنجه آراشدیرما اصول‌لارینی علمی شکیلده اؤیره‌نندن سونرا بو ایشه باشلامالیدیر. میثال اوچون ان آزیندان تورکیه تورکجه‌سیندن دوکتور لوطفی سئزه‌نین «خالق بیلیمی و درله‌مه مئتودلاری» آدلی کیتابی کیمی یازیلی قایناق‌لاری دقتله اوخوموش اولمالیدیر. بو اساسدا، یاشلی آدام‌لاری دانیشدیریب، او آدلارین دئییلیش طرزینی و آدلارین قویولما سبب‌لرینی اولدوغو کیمی اؤیره‌نیب یازییا کئچیرمک لازیمدیر. بو بیلگی‌لر اساسیندا خریطه علمی بیلن اینسان‌لارین یول گؤسترمه‌سی و نظارتی ایله خریطه‌لر حاضیرلانمالیدیر.»
لاله جاوانشیر آرتیریر: «وحشی طبیعتده جانلی-جانسیز هر شئی‌ین آدی، بولاق‌لارین، دره‌لرین، چای‌لارین، داغ‌لارین، آرخ‌لارین، چوخورلارین، داغ‌لارین، دوزلرین، تپه‌لرین، گدیک‌لرین، هوندورلوک‌لرین، یاماج‌لارین، یایلاق‌لارین، قیشلاق‌لارین آدلاری، ماغارالارین، کؤهول‌لرین، باتاقلیق‌لارین آدلاری، چیچک‌لرین و بؤجک‌لرین آدلاری، نه وارسا یازییا کئچمه‌لی و سندلشدیریلمه‌لیدیر.»
لاله جاوانشیر بو پروسئ‌سین نتیجه‌لرینی آیدین گؤرور. اونون فیکریجه «بو آراشدیرمالار و سندلشدیرمه‌لر بیرینجی اولاراق، یوردون روایتینی و خالقین ناغیلینی قورویوب ساخلار. ایکینجیسی، موستملکه سیاستینه قارشی موباریزه دؤورونده لازیم اولان متن‌لری گله‌جک نسیل اوچون تامین ائتمیش اولاریق. اوچونجوسو، یاخین تاریخده حیاتا کئچیرمک هدفی ایله میللت وکیل‌لری، شورالار و سایره کیمی رسمی ارگان‌لارا شیفاهی دئییل، رسمی سندلره مراجعت ائتمک ایمکانی یارادار. خصوصییله بۇ دفعه پروْفئشنالجا حاضیرلانمیش سندلر و بلگه‌لرله دؤولتین قاپیسینا گئدیب، عدالت آدینا و پهلویلردن میراث قالان بیر سنتی دۇردورماق آدینا یئر آدلارینی اصیل آدلارینا دَییشدیرمک جیددی شکیلده ایسته‌نیله بیلر.»
دومان رادمهر: جوغرافی آد هانسی دیلده‌دیرسه، اورانین تاریخی ساکین‌لری او دیلده دانیشان خالقدیر
میللی فعال دومان رادمهر بئله‌جه فعالیت مئتودونون اویانیشداکی رولونو تایید ائده‌‌رک اونو دستکله‌ییر. اونون فیکریجه: «هر بیر اعتراض فعالیتینی دیرلندیرمک اوچون ایکی معیاری نظره آلمالی‌ییق؛ بیرینجیسی اویانیش‌دیر. بو فعالیت، اطرافداکی اینسان‌لاردا نه قدر اویانیش یارادیر؟ جوغرافی آدلارین دییشدیریلمه‌سی، داها یاخشی دئسم، حاکم دیله چئوریلمه‌سی، آسیمیلاسیون هدفی ایله ائدیلیر. آدلارین دییشمه‌سی ایله، اینسان‌لارین اورتاق یادداشی اؤز موحیطینی ایتیریر. صونعی بیر حافیظه‌نین یئرلشمه‌سینه زمین یارانیر و بئله‌لیکله گله‌جک نسیل‌لرین کیملیگینی دییشمک راحاتلاشیر. بیر مدت سونرا، یئنی آدلارا دایاناراق یالان تاریخی ایدئیالارا یول آچیلیر. چونکی، جوغرافی آد هانسی دیلده‌دیرسه، اورانین تاریخی ساکین‌لری او دیلده دانیشان خالقدیر دئمکدیر. محض بو سئناریونو بیلدیگیمیزه گؤره بو فعالیتین اویانیش باخیمیندان چوخ دیرلی اولدوغونو دئیه بیلریک. اینسان‌لار، گئرچک آدلاری گؤردوکده، آدلارین نییه دییشیلمه‌سینی دوشونوب، گئنیش سوییه‌ده آسیمیلاسیون سیاستینی دئشیفره ائدیرلر.»
دومان رادمهرین فیکریجه اؤنملی اولان دیگر فاکتور ایسه جسارتدیر. او دئییر: «ایکینجی معیار، جسارتدیر. اویانیشی، اعتراضا چئویرن عامل جسارتدیر. ساده‌جه اویانیب بیلمک ایله توپلومدا دییشیکلیک یاراتماق اولمور. علاوه اولاراق، اعتراض ائتمک لازیمدیر. بیلن اما قورخان اینسان‌لاری جسارتلندیرمک، دانیشیقلا دئییل، قورخمازجاسینا اؤنده اولان اعتراضچی‌لارلا گئرچکله‌شیر. بو آرادا، سانال/مجازی دونیا ایله موقاییسه‌ده، گئرچک اولاراق بیر اعتراض حرکتی ائله‌مک، اینسان‌لاری جسارتلندیرمکده داها چوخ تأثیرلی اولور. چونکی دییشیکلیک‌لر گئرچک دونیادا باش وئردیگینه گؤره، گئرچک اعتراض‌لار دا داها تهلوکه‌لیدیر. اونا گؤره ده بو ایشده داها بؤیوک جسارته احتیاج وار. گونوموزده اویانیش باخیمیندان مجازی دونیاداکی فعالیت‌لر داها تاثیرلی اولسا دا، جسارتلندیرمه باخیمیندان گئرچک دونیادا اولان عملی فعالیت‌لر داها اوستوندورلر.»
دومان رادمهر هم ده فعالیتین داواملیلیغین واجیبلیگی باره‌ده خبردارلیق ائدیر. او آرتیریر:«اونوتماماق لازیمدیر کی، هر فعالیتین اویانیش و جسارت اولاراق تأثیر درجه‌سی، هم ده اونون گئنیشلیک و داواملیلیغینا باغلیدیر. بیر اعتراض فعالیتی داها چوخ سایدا اعتراضچی طرفیندن، داها اوزون زامان مدتینده داوام ائدرسه بو کامپانییادیر و تأثیر گوجو تک نفرلیک و بیردفه‌لیک ایش‌لردن داها چوخدور. بو فعالیت موختلیف ائتنیک‌لر طرفیندن، فرقلی شهرلرده باش وئریر. بو دقت‌لری داها چوخ جلب ائتمکله یاناشی بیرلشمک وردیشی باخیمیندان دا موفق و تأثیرلیدیر. اینسان اوغلو، چوخلوغو (اکثریتده اولماغی) سئویر. چونکی ائله اولدوقدا اؤزونو جمعده، بیرلیکده و داها تهلوکه‌سیز حیس ائدیر. بیر اعتراض فعالیتی‌نین کامپانییایا چئوریلمه‌سی اینسان‌لاری داها دا جسارتلندیریب بیرلشدیریر.»
دومان رادمهرین بو کیمی فعالیت مئتودونا تؤوصیه‌لری بونلاردان عیبارتدیر:
«قیساجا دئسک عملی اولاراق تابلولاری اصل آدلارینا دییشدیرمک، اویانیش و جسارتلندیرمه بوجاغیندان تأثیرلی بیر اعتراض اوصولودور. ایش کامپانییایا چئوریلدیگی اوچون بو تأثیر قات-قات یوخاری و بیرلیک باخیمیندان گله‌جک اوچون دیرلی اجتماعی سرمایه‌دیر. باجاردیقجا بو کامپانییانی داوام ائتدیرمک لازیمدیر. سونراکی آددیم، اصل آدلاری رسمیلشدیرمک اوچون ایقدام‌لار اولا بیلر. شهر شورالاری، اوستاندارلار، فرماندارلارا موراجیعت ائدیب، اصل آدلارین قایتاریلما ایسته‌یینی داها رسمی، علنی و عمومی ائتمک اولا بیلر.»
