اینسانین اؤز حیاتینا قصد ائتمه‌سینین نه شراییطده باش وئرمه‌سی بیر چوخ اینسان اوچون سوال اولاراق قالیر. بعضاً میسکین ساییلان بیر اینسان حیاتدان ایکی اللی یاپیشدیغی حالدا، خوشبخت گؤرولن بیر اینسانین اینتیحار خبری سوسیال مئدیانین اساس خبرینه چئوریله بیلیر. کیمیسی اینتیحار ائدن شخصی سئچیمینه گؤره قینایا، کیمیسی ده مسئله‌نین تام دا شخصله باغلی اولمادیغینی ایددیعا ائده بیلر. فرانسیز سوسیولوق امیل دورکهایمین (1858-1917) بو سواللارا جاوابی جمعیتده آرتان اینتیحاری آنلاماق باخیمیندان اؤنملیدیر.
اصلینده امیل دورکهایمین اساس ماراقلاندیغی مؤوضوع مودئرن غرب جمعیتینده اینسانلار آراسینداکی همرایلیک اولموشدور. اونون فیکرینه گؤره صنایعلشمه‌دن سونراکی غرب جمعیتینده اینسانلاری کئچمیشده‌کی باغلیلیقلار بیرلشدیرمیر. کئچمیشده عئینی دینه اینانماق، عئینی دیرلری پایلاشماق، عئینی ایشی گؤرمک و اقربالیق کیمی اوخشار فاکتورلار اینسانلار آراسیندا همرایلیک یارادیردیسا، ایندیکی جمعیتده آرتیق او شکیلده دئییل. صنایعلشمه‌دن سونراکی غرب جمعیتی اوخشارلیق اوزرینده قورولان جمعیت دئییل، چونکی ایندیکی جمعیت بیر-بیری ایله اقربا اولمایان، عئینی ایشله مشغول اولمایان، عئینی دینه اینانمایان (و یا دینه اینانمایان) اینسانلاردان تشککول تاپیر. بو، ایندیکی جمعیتده همرایلیگین اولمادیغی آنلامینا گلمیر.
ایندیویدوالیزم و یا فردیتچیلیگین گئت-گئده گوجلندیگی غرب جمعیتینده اینسانلار آراسیندا همرایلیک یارادان عامیل قارشیلیقلی آسیلیلیقدیر. اونون فیکرینه گؤره، مودئرن غرب جمعیتی، بدن اورقانلاری کیمی فرقلی ایشلری گؤرن، آما حیاتا داوام ائده بیلمه‌لری اوچون بیرینه احتییاجی اولان اورقانلاردان تشککول تاپیر. صنایعلشمه‌دن اؤنجه‌کی همرایلیک نؤوونه “مئخانیکی همریلیک” آدی وئرن دورکهایم، صنایعلشمه‌دن سونراکی همرایلیک نؤوونه “اورقانیک همرایلیک” دئییر. دورکهایمین اینتیحار، دین، عادتلر حاقیندا آراشدیرماسی‌نین اساس غایه‌سی جمعیتده‌کی همرایلیک حاقیندا بیلگی الده ائتمکدیر. چونکی اینتیحار سایی‌نین آرتماسی هم ده جمعیتده همرایلیک درجه‌سی حاقیندا ایشارتلر وئریر.
دورکهایمین فیکرینه گؤره اینسانلارین اینتیحار ائده بیلمه احتیمالیندا ایکی مسئله اساس رول اویناییر. اینسانلارین جمعیته اولان باغلیلیقلاری و جمعیتین بو اینسانلار اوزرینده‌کی کونتروللاری اونلارین اینتیحار ائدیب-ائتمه‌مک احتیمالی باره‌ده فیکیر سؤیله‌مه‌یه اساس وئره بیلر. یهودیلرین کاتولیکلردن، کاتولیکلرین پروتئستانتلاردان داها آز اینتیحار ائتمه‌لرینین سببی ده، ائله اونلارین جمعیته باغلیلیق درجه‌سی ایله علاقه‌لیدیر. بو مسئله‌نی ائولی-اوشاقلی، ائولی، سوبای اینسانلار آراسیندا اینتیحار فرقی ایله ده موقاییسه ائتمک اولار. اینتیحار بیر طرفدن فردین جمعیته اینتئقراسییاسی درجه‌سی ایله باغلی اولسا دا، دیگر طرفدن جمعیتین فرد اوزرینده اولان تنظیمله‌مه و کونترول درجه‌سی ایله علاقه‌لیدیر. دورکهایم بو ایکی فاکتور اساسیندا دؤرد نؤوع اینتیحاردان بحث ائدیر.
ائقویست اینتیحار
ائقویست (eqoistic) اینتیحار، جمعیتده ایجتیماعی بیرلیک و اینتئقراسییانین آزالماسی نتیجه‌سینده باش وئرن بیر اینتیحاردیر. اصلینده بو اینتیحارین آدینین ائقویست اولماسی بیر آز دا یانیلدیجیدیر. ائقویست اینتیحار، بیر اینسانین اؤزونو باشقالاریندان داها آرتیق سئودیگی اوچون ائتدیگی اینتیحار دئییل، جمعیتدن قوپموش اینسانین، ایجتیماعی باغلاری ضعیف اولان اینسانین اینتیحارینا وئریلن آددیر. سوبای اینسانلارین ائولی اینسانلارا نیسبت داها چوخ اینتیحار ائتمه‌لری، اونلارین جمعیتله باغلیلیقلارینین آز اولماسی ایله علاقه‌لی اولا بیلر. یهودیلرین دین فاکتورو ایله جمعیته باغلیلیقلاری اونلارین پروتئستانت و کاتولیکلرله موقاییسه‌ده داها آز اینتیحار ائتمه‌لرینه گتیریب چیخاریر. جمعیتده دین، عایله، سیاست کیمی بیر چوخ فاکتور بو باغلیلیغی یاراتماقدا رول اوینایا بیلر.
دورکهایمین دوشونجه‌سینه گؤره مودئرن غرب جمعیتلرینده ایجتیماعی باغلیلیق ضعیفله‌دیگی اوچون اینتیحارین سایی آرتیر. دورکهایم “ایش بؤلومو” آدلی کیتابیندا مودئرن جمعیتلرده‌کی همرایلیگین آرادان گئتمه‌دیگی، بلکه یئنی فورمادا همرایلیک یاراندیغینی ایددیعا ائتسه ده، اینتیحارلا باغلی یازدیغی کیتابدا بو مسئله‌یه داها دا احتیاطلا یاناشیر.
فداکارجا اینتیحار
دورکهایم جمعیتده ایجتیماعی باغلیلیغین گرکلیگیندن بحث ائدنده اوپتیمال(ان موناسیب) درجه‌ده اولان باغلیلیق و اینتئقراسییانی نظرده توتور، چونکی ماکسیموم ایجتیماعی اینتئقراسییا و باغلیلیق دا اینسانلاری اینتیحارا یؤنلندیره بیلر. بو اینتیحار نؤوعونده شخصین اؤز فردی کیملیگی آرخا پلاندا قالیر و حیاتینی باشقالاری و یا ایناندیغی بیر دیره قوربان وئریر. فداکارجا (Altruistic) اینتیحار آدی وئریلن بو اینتیحار نؤوعونون آذربایجان جمعیتینده‌کی نومونه‌لریندن بیری فریضه آللاهوئردییئوانین حیات یولداشی شهید اولدوقدان سونرا اینتیحار ائتمه‌سیدیر. بو اینسانلارلا جمعیت آراسیندا باغلیلیق اولدوقجا مؤحکم اولدوغو اوچون اؤزلرینی فرد اولاراق دئییل، جمعیتین و یا قروپون آیریلماز بیر پارچاسی اولاراق گؤرورلر.
اینسان حیاتینین معناسینی باشقالارینین حیاتی و یا باشقا دیرلرده گؤردویو زامان بو تیپ اینتیحار باش وئره بیلر. عسگرلرین وطن اوغروندا جانلاریندان کئچمه‌سی و یا اینتیحار عملیاتی کئچیرمه‌لری ده بو نؤوع اینتیحاردان ساییلیر.
شرق اؤلکه‌لرینده بو نؤوع اینتیحارلا اوزلشسک ده، دورکهایمین فیکرینه گؤره مودئرن غربده فردیتچیلیک گوجلندیگی اوچون بو نؤوع اینتیحارین شاهیدی دئییلیک.
آنومیک اینتیحار
اؤنجه‌کی ایکی اینتیحار نؤوعو شخصین جمعیتله اینتئقراسییاسینا باغلی ایدی. فردین جمعیته اینتئقراسییاسیندان باشقا جمعیت ده فردین دوشونجه و داورانیشلارینی تنظیمله‌مه‌لیدیر. دورکهایمین فیکرینه گؤره جمعیتین تنظیمله‌مه فونکسییاسی ایله اینتیحار سایی آراسیندا باغلیلیق واردیر. آنومیک (Anomic) اینتیحار جمعیتده ایقتیصادی و صنایع بؤهرانی باش وئرن زامان آرتار، چونکی بو بؤهرانلار ایقتیصادی وضعیتی بالانسلانمیش وضعیتدن چیخارار.
بالانسسیزلیق ساده‌جه اینسانلارین یوخسوللاشماسی آنلامیندا یوزولمامالیدیر. حتّی غفیل فیراوانلیق دا جمعیتده بالانسی پوزدوغو اوچون اینتیحار سایینی آرتیرا بیلر. ایقتیصادی بؤهرانلار دا غفیلدن باش وئردیگی اوچون جمعیتین بالانسینی پوزور. اَیر اینسانلارین ایقتیصادی گؤزلنتیلری بللی بیر دوزنله یئرینه یئتیریلمیرسه، وارلی اینسانلار بیر گئجه‌ده یوخسوللاشا، یوخسول اینسانلار ایسه بیر گئجه‌ده وارلاشا بیلیرسه جمعیتده آنومیک شراییط یارانیر، اینسانلارا بدبختلیک دویغوسو یاشامالی اولورلار.
اصلینده، آنومی (Anomie) – اینسانلارین داورانیشینا اولان ایجتیماعی کونترول ائفئکتسیزلشنده(تاثیرسیز اولاندا) جمعیتده حیس اولونان یول آزغینلیغیدیر. جمعیتده باش وئرن غفیل سوسیال و ایقتیصادی دییشیکلیک زامانی اینسانلار یولونو آزمیش کیمی مقصدلرینی تاپماقدا چتینلیک چکیرلر. آنومی دؤنمینده یئنی ایجتیماعی موحیطین عؤهده‌سیندن گله بیلمه‌دیگی اوچون چاشقین اینسانین اینتیحار یولونو سئچمه احتیمالی آرتیر. ایقتیصادی غئیری-موعینلیک جمعیتده چاشقینلیق یاراتدیغی اوچون اینسانلاری اینتیحارا یؤنلده بیلر. بونا گؤره ده قیسا زاماندا جیددی ایقتیصادی دییشیکلیکلر باش وئررکن ایستر یوخسول، ایستر وارلی اینسانلار آراسیندا اینتیحارلارین سایی آرتیر.
دورکهایمه گؤره ساده‌جه یوخسوللوق اینتیحارین آرتماسینا سبب اولمایا بیلر، چونکی اینتیحار سایی آز اولان یوخسول جمعیتلر ده واردیر. اینتیحارا یول آچان اساس مسئله، ایقتیصادی بؤهرانلارین یاراتدیغی غئیری-ثابیتلیک و قورخونج بلیرسیزلیک کیمی جمعیتین بالانسینی پوزان فاکتورلاردیر.
فاتالیست اینتیحار
ایستابیل و یا ثیباتلی بیر جمعیت اوچون لازیم اولان اورتا سویه‌لی تنظیمله‌مه و کونترولدور. جمعیتده تنظیمله‌مه و کونترولون آرتماسی دا فاتالیست (Fatalist) دئییلن اینتیحار نؤوعونه شرایط یارادار. مثلا، قادینلار اوزرینده آشیری کونترول اولان جمعیتلرده قادینلارین اینتیحار سایی آرتار. قادینلاری ایشله‌مک، حیات یولداشی سئچمک، تحصیل آلماق کیمی حاقلاردان محروم ائدن جمعیتلرده اینتیحار ائدن قادینلارین سایی‌نین آرتماسی، بیرباشا اونلارا تطبیق ائدیلن حددیندن آرتیق ایجتیماعی کونتروللا باغلیدیر. قادینلار وضعیتدن چیخیش یولو تاپمادیقلاری اوچون اینتیحاری بیر “چیخیش یولو” کیمی سئچه بیلرلر.
