انگلیسجه‌دن ترجمه: اتک‌یازی ترجمه قوروپو
دونیادا فدرالیزم بیر چوخ فورمادا و اینستیتوسیونال(سازمانی، نهادی) رئاللیقلاردا اؤزونو گؤستریر. اصلینده فدرالیزمین فرقلی فورمالاردا اورتایا چیخماسی میللی شرایطله باغلی اولوب. یئنه ده عمومی‌لشدیره‌رک اوغورلو فدرال دؤولتین هانسیسا ایلکین شرطلر و خوصوصيیتلر آلتیندا کاتئقورییالاشدیرماق (طبقه‌بندی) قیری -مومکون دئییل. ان اساس کونتئکست (زمینه) دموکراتییا و فدرالیزمدیر: دموکراتییا اولمادان فدرالیزمین ثمره‌‌‌لیلیگینی و ایشتیراک پتانسیلینی اینکیشاف ائتدیرمک شانسی یوخدور. ایدئال بیر دونیادا سیاستین قورولماسی فدرال حاکیميیتین بؤلوشدورولمه‌سی منطیقینه اویغون اولاجاق. فدراتیو ایالت‌لرده رئاللیق چوخ واخت داها آز آچیق اولور.
فدرالیزم چوخ واخت ایداره‌ائتمه‌نین تکمیل‌لشدیریلمه‌سی یوللاری تکلیفی کیمی دئییل، عنعنه‌‌وی(سنتی) ایداره‌ائتمه اوصوللارینا مئیدان اوخوما کیمی قبول ائدیلیر. مثلا، وستمینستر(Westminster) ایداره‌ائتمه مدلی مطلق پارلامئنت سووئرئنلیگی (حاکمییتی) فیکرینی فدراسییانی تشکیل ائدن ایالتلرین/بؤلگه‌لرین/ویلایتلرین خالق سووئرئنلیگی ایله اوزلاشدیرماق یوللارینی تاپمالیدیر. بورادا مختلف استراتژی‌لر تاپا بیلرسینیز. مثلا، کانادادا فدرال حؤکومتین ایالت ایشلرینده رولونون ضعیفله‌مه‌سی، بیرگه سیاستین قورولماسی ساحه‌‌‌لرینی ده تأثیر آلتینا آلیب کیچیلتمیشدیر. بونا گؤره، دؤولت قوروجولوق پرنسیپلریندن، فدرال پرنسیپین و یا اوتتاواداکی (Ottavadakı)پارلامئنتین سووئرئنلیگی‌نین هانسی‌نین اوستونلوک تشکیل ائده‌جه‌یی سوالی‌نین یارانما احتیمالی بئله چوخ آشاغی دوشوب. بوندان علاوه، سیاستین قورولماسی ایله علاقه دار اولاراق، ایالت سیاستینه وتو قویا بیله‌جک و بونا مئیللی اولاجاق هئچ بیر فدرال پالاتا (اتاق) یوخدور. هندوستاندا بیز بونون عکسینی گؤروروک: فدرال حؤکومتین ایالتلارین ایشلرینه، خوصوصا ده سیاستین حیاتا کئچیریلمه‌سی‌نین اساسینی تشکیل ائدن دؤولت ایداره‌چیلیگی واسطه‌‌‌سیله بو ایشی گؤرور. رئگیون(منطقه)-دؤولت آراسیندا قارشی‌دورمالار زامانی فدرال حؤکومت معین درجه‌‌‌ده اوستونلوک تشکیل ائدیر. بو دا هندوستانین هله ده فدرال دؤولت اولوب-اولمادیغی سؤالینا سبب اولور. جنوبی آفریکا نمونه‌سی داها دا ایفراطدیر. آپاریجی سیاسی پارتییا ANC ایالتین فدرال تشکیلاتینی ایداره‌چیلییه انگل کیمی گؤرور. بو مانعه پارتییا سیاستی‌نین مرکز‌لشدیریجی تأثیری ایله آرادان قالدیریلمالیدیر. ANC پارتییا تشکیلاتی‌نین مرکزچیلیگی فدرال مختلیف‌لیکله اوزلاشا بیلمز.
اوغورلو سیاست یاراتما
فدرالیزمده اوغورلو سیاستین قورولماسی‌نین «سیرری» مختلیف‌لیکدن یاخشی ایستیفاده ائتمکدیر. مختلیف‌لیک مرکب مسئله‌‌دیر. او، مرکزدن‌قاچما قوه‌لری‌نین جمعيتلرینده، خوصوصا ده ائتنیک جهتدن بؤلونموش جمعيتلرین اینتئقراسییاسینا (ادغام)کمک ائدیر. آنجاق مختلیفلیگی قبول ائتمه‌یین بیر هزینه‌سی وار. ایداره‌ائتمه مرکب‌لشیر و سیاستین حاضیرلانماسیندا مختلیف نؤوع ایشتیراک طلبلری ایله مشغول اولماق لازیمدیر. ثمره‌‌لیلیک و سس آراسیندا بالانس تاپیلمالیدیر. سیاست اکسپرتلری (متخصیص‌لری) پروبلم یؤنوملو حل یوللارینا اوستونلوک وئریرلر. فدرال ایالتلارده پروبلم یؤنومو ، پروسئسسوال(procedural)[1] یونومونو اؤز اوزرینه گؤتورمه‌لیدیر. بئله بیر سیستمین تطبیقی منطقه‌ای طلبلره و ضرورتلره محل قویمادیغی حالدا، مثلا، داها یاخشی بهداشت سیستمی ایله چیخیش ائتمک کافی دئییل. سون بیر نمونه، اؤلکه دؤولت تشکیلاتی‌نین مرکزسیز‌لشدیریلمه‌سینی قبول ائتمه‌یه باشلایاندا فدراللاشان انگلستانداکی میللی بهداشت خیدمتیدیر. ایندی انگلستان، ولز، اسکاتلند و شیمالی ایرلند اوچون دؤرد ساغلاملیق خیدمتی مؤوجوددور. سراسری بهداشت خیدمتی‌نین بلکه ده داها ثمره‌‌‌لی اولوب-اولمایاجاغی ایله باغلی تئکنیکی سؤال کؤهنلمیشدیر. مختلیف‌لیک بهداشت خیدمتی‌نین تشکیلی‌نین قبول ائدیلمه‌سی اوچون ایلکین شرطدیر. ثمره‌‌لیلیک سؤاللارینا جمعيتین آدئکوات (کافی) حساب ائتدیگی مختلیف‌لیک درجه‌‌‌سیندن آسیلی اولان چرچیوه‌ده جاواب وئریلمه‌لیدیر.
فدرالیزمده‌کی تشکیلاتی مرکب‌لیک چوخ‌سوییه‌لی سیاستین قوروجولوغو آدلاندیریلان شئی‌ده عکس اولونور. فدرال دؤولتلری اونیتار (واحد) دؤولتلردن فرقلندیرن سیاست قوروجولوق سويیه‌‌لری‌نین اداری واحیدلرین داها چوخ اولماسیدیر. اونلار همچینین سیاسی ایشتیراکا ضمانت وئریرلر. ایداره‌ائتمه سويیه‌‌لری او قدر ده اؤنملی دئییل، اونلارین منطقه‌ای طلبلره نه قدر جاواب وئرمه درجه‌‌‌سی اؤنملی و واجیبدیر. بو، یوخاریدان آشاغییا دوغرو قرار وئرمه پروسئسلرینی استثنا ائدیر. فدرال دؤولتلر بؤیوک اؤلچوده حؤکومت‌لرآراسی دانیشیقلارا آرخالانیرلار – ایستر فورمال شرایطده، مثلا، ایکینجی پالاتالار(اوتاق)[2] و یا فدرال و منطقه‌ای ناظرلیکلرین ایجلاسلاری، ایستر غیررسمی. بو دانیشیقلاردا ضروری اولان شفافلیغین درجه‌‌‌سی مناقیشه‌نین حللی‌نین بو اصولونون قبول ائدیلمه‌سیندن و عنعنه‌‌لرین گوجوندن آسیلیدیر. سوئد کیمی «یاشلی» فدراسییالار ائلیتایا اساسلانان دانیشیقلار طرزی ایله یاشایا بیلر، حال‌بوکی اعتیمادین آز اولدوغو عراق کیمی گنج فدراسییالار و یا میانمار کیمی فدراللاشان اؤلکه‌لرده سیاستلرله باغلی ائدیلن کومپرومیسلرین (سازش، مصالحه) بو و یا دیگر (ائتنیک) قروپا قارشی آیری‌سئچکیلیک یاراتمادیغینا دایر دایمی آرخایینلیغا احتیاجی وار. ثابت اولمایان فدراسییالاردا و یا جنوبی سودان کیمی اوغورسوز دؤولتلرده سیاستین قورولماسی صیفیر نتیجه‌لی اویون کیمی قیمتلندیریلیر. کومپرومیس ضعیفلیک کیمی شرح ائدیله بیلر و آیریلما و یا وطنداش موحاریبه‌‌‌سی آلترناتیوینی استثنا ائتمک اولماز.
فدرال ایالتلاردا اوغورلو سیاست قوروجولوغو فدرالیزمین لابوراتورییا(آزمایشگاه) شرایطی‌نین تامین ائتدیگی اوستونلوکلردن ایستیفاده ائتمه‌لیدیر. سیاست ده یئنی‌لیک مرکز‌لشدیریلمیش اصلاحاتلارین واحید منبع‌ینه محدودلاشماز. فدرالیزمده چوخ‌ساییلی سیاست‌ده یئنی‌لیک مرکزلری بیرلیکده مؤوجوددور و رقابت آپاریرلار. اگر فدراسییالار مرکز‌لشدیریلمه‌میش شکیلده یئنی‌لیک‌لری آراشدیرماق اوچون کیفایت قدر سربستلیک وئرمسه‌لر، لابوراتورییا فدرالیزمی‌نین منابعی سیاستین قورولماسینی زنگین‌لشدیرمه‌یه‌جک. دئمه‌لی، سیاستین معین ائدیلمه‌سی‌نین قانونی‌لشدیریلمه‌سی اوچون دایمی منبع اولان ائتنیک مختلف‌لییه حؤرمتله یاناشی، منطقه‌ای محصولدار قوه‌لره حؤرمت، سیاستین فورمالاشماسیندا مختلف‌لیگین ضروریلیگینی ایضاح ائدیر.
فدراسییالاردا اوغورلو سیاستین قورولماسی‌نین ترکیب حیصه‌‌‌سی کیمی ایشتیراک چوخ واخت لازیمینجا قیمتلندیریلمیر و بعضا حتی قرارلارین قبولو اوچون لازیمسیز مانعه کیمی قیمتلندیریلیر. سونونجو باخیش سیاست پروسئسینه محدود باخیشا اساسلانیر. بو پروسئسین بوتون مرحله‌‌‌لرینده، یعنی گونده‌لیگین معین ائدیلمه‌سی، قرارلارین قبولو، حیاتا کئچیریلمه‌سی، قیمتلندیریلمه‌سی و سیاستین اؤیره‌نیلمه‌سی، فدرال دؤولتلرده ایشتیراک سیاست نتیجه‌لرینی یاخشیلاشدیریر. گونده‌لیگین معین ائدیلمه‌سینه گلینجه، آیدیندیر کی، سیاسی ایجراچیلارین سیاسی گونده‌مینه نه قدر چوخ دوشونجه تؤحفه وئررسه، ایناندیریجی نتیجه‌لرین الده اولونماسی احتیمالی بیر او قدر یوکسه‌لر. فدرال دؤولتین بوتون سويیه‌‌لری‌نین ائرکن جلب ائدیلمه‌سی پروسئسسوال لئگیتیملیک (رویه ای مشروعیت) و اورتاق مسئولیتلر یارادیر – همچنین سیاستین نتیجه‌لری ایله باغلی اگر منطقه‌ای ایشتیراک بیرگه قرار قبول ائتمه‌یی احاطه ائدیرسه، سیاستین حاضرلانماسی‌نین مشروعیتی داها دا یاخشیلاشیر. مرکزی حؤکومتلر نه قرار وئریرسه، ایجرا ائدیلمه‌لیدیر. بورادا، البته کی، موختلیف حیاتا کئچیریلمه مدل‌لری مومکوندور. کانادادا و یا آمریکادا اولدوغو کیمی فدرال حؤکومت فدرال قانونلاری حیاتا کئچیریرسه، بونون اوستونلویو او اولا بیلر کی، ایجرا منطقه‌لره گؤره فرقلنمیر و قانون ایلکین هدفینه یاخین قالیر. بونونلا بئله، سیاستین حیاتا کئچیریلمه‌سینده منطقه ای حساسلیغین اولماماسی دا پروبلم اولا بیلر. بؤلگه‌لرده‌کی مرکزی حؤکومتلرین بوروکراتلارینی پاراشوتله آتماماق فایدالی اولا بیلر، خوصوصا ده همین بؤلگه‌لر موختاریت و اؤز موقدراتینی تعیین ائتمک اوچون مبارزه آپاریرسا. بونون عوضینه مرکز‌لشدیریلمه‌میش تطبیق آلتئرناتیو اولا بیلر. آلمان نمونه‌سی‌نین نمایش ائتدیردیگی کیمی، منطقه‌ای بوروکراتییالاری مرکز‌لشدیریلمه‌میش تطبیقی مومکون ائتمک اوچون لازیمی یئنی تئخنولوژی اوصولو و ماليیه واسطه‌‌‌لری ایله تامین ائتمک پروبلم دئییل. حیاتا کئچیرمک سیاستین قورولماسی حکایه‌‌سی‌نین سونو دئییل.
تعقیب ائدیلمه‌لی اولان سیاستلرین قیمتلندیریلمه‌سی چوخ واخت دقتدن کناردا قالیر. طبیعی کی، هانسی شرایطده نه‌یین ایشله‌دیگینی بیلمک واجیبدیر. فدرال بیر دؤولتده وضعيتلر بؤلگه‌لره گؤره فرقله‌نیر و قبول ائتمه‌لی‌ییک کی، اؤلکه‌نین بیر بؤلگه‌سینده سوسیال ديَیشیکلیکلره معین تکانی مونبیت(حاصل‌خیز) تورپاغی وئریرسه، دیگر بؤلگه‌ده بو تکان وئریجی سبب، چوخ تئز و یا گئج یارانیر. فدرالیزمده‌کی مختلیف‌لیک بیر سیرا اؤیرنمه پروسئسلری‌نین باشلانغیجینی قویور و بو پروسئسلر بیرلیکده اوغورلو سیاستین قورولماسی اوچون ایلکین شرطلر یارادیر. قئید ائتمک واجیبدیر کی، فدرال سیستملرده سیاستین اؤیره‌نیلمه‌سی اویغونلوق منطیقینه اویغوندور. اویغونلوق اونیتار(واحد) دؤولتلرده قرار قبول ائتمه‌دن فرقلی اولاراق ایکی معنا داشیییر. بیز اویغون حل یوللاری آختاریریق، چونکی اونلار سیاست پروبلم‌لرینی حل ائدیر (اونیتار دؤولتلرده اولدوغو کیمی)، هم ده منطقه‌ای قبول ائدیلن حل‌دیر. باشقا سؤزله، راسیونال(عقلانی) سئچیم منطیقی اؤز-اؤزونه فدرالیزمده اوغورلو سیاستین قورولماسینا سبب اولمایاجاق. فدرالیزمده اوغورلو سیاستین قورولماسی علاوه اولاراق همیشه منطقه‌ای کیملیکلرین، عنعنه‌‌لرین و یا مدنيیتین عنصرلارینا حؤرمت ائدیر. اونیتار دؤولتلرده سیاستین قورولماسی ثمره‌‌‌لیلیگی و ائفکتیولیگی (تاثیرقووه‌سی) وورغولاسا دا، فدرال دؤولتلرده سیاستین حاضرلانماسی منطقه‌ای مختلیف‌لیگین طلبلرینه اساسلانیر. بونا گؤره ده فدرال دؤولتلرده میللی سیاستلر منطقه‌ای دونیا گؤروشلری‌نین کومپرومیسلریدیر (مصالحه، سازش) و تکجه سیاست پروبلم لری‌نین پراگماتیک حللی دئییل. A-دان B-یه کؤرپو تیکمک و یا مثلا، نفت قویوسو قازماق کیمی ساده قرار مرکزی حؤکومت نؤقطه‌یه نظریندن بیر چوخ اقتصادی فایدا وئره بیلر، لاکین منطقه‌ای نؤقطه‌یه نظردن باخدیقدا منطقه‌ای ایرثی محو ائده بیلر.
بوندان علاوه، طبیعی ثروتلردن الده ائدیلن گلیرلره کیمین نظارت ائتمه‌سی مسئله‌‌سی ده وار. فدرالیزمده سیاست قرارلاری‌نین بؤلوشدورولمه نتیجه‌لری همیشه بیر مؤوضوعدور. آرجان .ه. سکئل(Arjan H. Schakel) آشاغیداکی غیرمرکزلشمه قصییه‌نی ترتیب ائتمیشدیر: «بو قضیه مرکزسیز‌لشدیرمه‌نین اوپتیمال (بهینه) درجه‌‌‌سی‌نین بیر طرفدن ماراقلارین هئتئروگئنلیگیندن (ترجیح‌لرین ناهمگونی‌سی)، دیگر طرفدن ایسه قضایی اورقانلار آراسی (خاریجی تأثیرلردن) و مقیاس اقتصاديیاتیندان آسیلی اولدوغونو بیلدیریر». بو، ثمره‌‌‌لیلیگی و ایشتیراکچیلیغی بیر معادله‌ده ده یئرلشدیرمک جهدیدیر.
نمودار ۱: سیاست پروسئسی
[1] بیر رویه، خصوصی ایله ده حقوقی رویه ایله ایلگی‌لی دیر
[2]مثلا انگلیستان مجلسینده، یوخاری اوتاق اعیانلار اوتاغی، آشاغی اوتاق ایسه ایجمالار اوتاغی دیر پالاتا اوتاق دئمکدیر.
قایناق:
FEDERALISM AS A MODEL FOR SUCCESSFUL POLICY-MAKING AND AS A CHALLENGE TO GOVERNANCE
