فلسفه بیزه خوشبختلیک ایندئکسی حاقیندا نه دئییر

Google+ Pinterest LinkedIn Tumblr +

بو مقاله لندن‌-ین کینگز کالجینده فلسفه پروفسورو اولان کلر کارلایل طرفیندن ۲۰۱۰-جو ایلده The Guardian سایتینا درج ائدیلیب و اتک‌یازی ترجومه قروپو اونو آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیب.

گؤرونور، حکومت عالی تحصیلدن داها یوکسک حیس‌لریمیزه کئچیب: او، بیزیم خوشبختلیگیمیزی اؤلچمه‌یی تکلیف ائدیر. لاکین، عصرلر بویو داوام ائد‌ن فلسفی موباحیثه‌لرین گؤستردیگی کیمی، خوشبختلیک نه ساده، نه ده موباحیثه‌سیز دئییل – و البته کی، اؤلچولمه‌سی آسان دئییل.

غرب فلسفی عنعنه‌سینده، ان یاخشی حیات نؤعونون نه اولا بیله‌جه‌یینه دایر دوشونجه‌لر، خوشبختلیگین هامیمیزین آرزولادیغی بیر شئی اولدوغونو دئمک اولار کی همیشه اعتراف ائدیب. فیلوسوف‌لار چوخ واخت اینسان خوشبختلیگینی، نه‌یین یاخشی و نه‌یین دوغرو اولدوغونو معین ائتمک اوچون مهم معیار، بعضا ده اساس معیار کیمی قبول ائدیرلر. بو سون گؤروشون ان ساده ایفاده‌سی ۱۹-جو عصرده انگلیس-ده جرمی بنتام و جان استوارت میل طرفیندن ایره‌‌لی سورولن «اوتیلیتار(فایده‌گرا)» اخلاق نظریه‌سینده تاپیلیر.

اوتیلیتارلارین فیکرینجه، هر هانسی بیر حرکتین معنوی دیری اوندان یارانان خوشبختلیگین میقداری ایله اؤلچولور. حتی بو متفکیرلر اوچون خوشبختلیک سوال‌لاری ساده‌جه بونون (خوشبختلیگین) نه قدر اولماسی ایله باغلی دئییل. میل، خوشبختلیگین موختلیف کئیفیت‌لرینی شوبهه‌سیز کی قبول ائتدی: مثلاً او دوشونوردو کی اوپئرایا قولاق آسماق و یا (انگلیس شاعیری) میلتونو اوخوماق، یاخشی یئمکدن آلینان حظدن داها لذتلیدیر. دوغرودان دا او اؤز اوتیلیتارلیغینی «ممنون بیر دونوز اولماقدانسا، ناراضی سقراط اولماق داها یاخشیدیر» جمله‌سی ایله معین ائتدی. بوراداکی دوشونجه بئله گؤرونور کی اینسان حیاتی‌نین اخلاقی دَیَرینین بیر حیصه‌سی – لیاقتلیلیگی اولاراق آدلاندیرا بیله‌جه‌ییمیز شئی–  اونون چوخ نؤعلو و درین تجروبه‌لردن تأثیر آلما قابیلیتینده گیزله‌نیب. بونا عذاب چکمک قابیلیتیمیز ده داخیلدیر.

بنتام و میل طرفیندن مودافیعه اولونان اخلاق نظریه‌سی‌نین تنقیدچی‌لری تئز-تئز خوشبختلیگین اؤلچولمه‌سی‌نین پراکتیکی چتینلیک‌لریندن دانیشیرلار کی، بو دا اینسان‌لارا دوشونمه فورصتی یارادا بیلر. اصلینده، بو چتینلیک‌لرین بعضی‌لری اوتیلیتاریزمین یوکسلیشیندن چوخ اول قئید ائدیلیب. مثلاً ارسطو دوشونوردو کی هر بیر اینسان حیاتی‌نین مقصدی «یودامونیا(شادمانی)»دیر، یعنی کئچیجی حظدن چوخ اوزون‌موددتلی چیچکلنمه کیمی درین بیر خوشبختلیک. بونو «دونن اؤزونو نه قدر خوشبخت حیس ائتدینیز؟» کیمی سوال‌لارلا قئید ائتمک چتین، حتی غیرمومکون اولار.

ارسطو دا فلسفی آراشدیرمانین بعضی دیگر ساحه‌لریندن فرقلی اولاراق اعتراف ائدیردی کی ائتیکا تام بیر علم دئییل. ۱۸-جی عصرده ایمانوئل کانت بو فیکری داها دا کسکین شکیلده ایفاده ائتدی: کانتا گؤره البته کی هامیمیز خوشبختلیگی آرزولاییریق، اما بونون نه اولدوغونو و یا نئجه الده ائدیله‌جه‌یینی بیلمیریک. اونو خوشبخت ائده‌جه‌یی اومیدی ایله بیر شئیین آرخاسینجا گئدن – ایستر کاریئرا یولو، ایستر بیر موناسیبت، ایسترسه ده تعطیل اولسون- ، یالنیز اونو خیال قیریقلیغی، حتی استرس و ناراحاتلیق منبعی اولدوغونو اؤیره‌نن هر کس کانتین نه دئدیگینی بیله‌جک.

بونونلا بئله، حکومتین خوشبختلیگی اؤلچمک پلانی داها ایره‌‌لی و بلکه ده داها درین فلسفی سوالی اورتایا قویور: عملده ممکن اولوب-اولماماسیندان آسیلی اولمایاراق، یاخشی بیر انسان حیاتی یاشاماغین نه اولدوغو حاقیندا، پرنسیپجه بئله اولسا، ان یاخشی دوشونمه یولو بودورمو؟ بو فیکره بیر ایپوجو، «اوتیلیتار» کیمی بیر تئرمینین بعضا تحقیرآمیز بیر شکیلده ایستیفاده ائدیلمه‌سینده گؤرونه بیلر. مثلاً، بیر حرکت طرزی «ساده‌جه اوتیلیتار» کیمی تصویر ائدیلدیکده، بو واجیب بیر شئیین نظردن قاچیریلدیغینی گؤستریر. اما بو نه اولا بیلر؟

آلمان فیلوسوفو مارتین هایدیگر بو سوالا جاواب تاپماقدا بیزه کؤمک ائده بیلر. ایکینجی دونیا موحاریبه‌سیندن اوّل و سونراکی ایش‌لرینده او، معاصر تکنولوژی مسئله‌سینه گئتدیکجه داها چوخ دقت یئتیرمه‌یه باشلادی. ماشین‌لار و قورغولار کیمی تکنولوژیک جیهازلارین عصرلر بویو غرب مدنیتینده ایزله‌نیله بیلن داها درین بیر فنومنین علامت‌لری اولدوغونو مودافیعه ائدیب. درین معنادا «تکنولوژی»، بو و یا دیگر آوادانلیق تجهیزاتینا دئییل، ائتدیگیمیز هر شئیی فورمالاشدیران اساس دوشونجه طرزینه و وارلیغا ایشاره ائدر.

هایدیگرین فیکرینجه، تکنولوژی‌نین ماهیتی حیاتین ایداره ائدیله‌جک و حؤکم وئریله‌جک بیر شئی اولماسی یؤنده‌دیر. اؤلچمه و حسابلاما آلت‌لری – مثلاً آنکت‌لر – بو لاییحه‌نین آیریلماز بیر ترکیب حیصه‌سی‌دیر. هایدیگر ۲۰-جی عصرده تکنولوژی‌نین گئتدیکجه آرتان حؤکمرانلیغی‌نین معاصر بشریتین معنوی بؤحرانلا اوزلشمه‌سی فیکری ایله علاقه‌لندیریب. بو فیکره گؤره، عمومیتله ائتیکایا اوتیلیتار یاناشمالار، خصوصیله ده خوشبختلیگی اؤلچمک و تنظیمله‌مک جهدلری بو بؤحرانین حلی یول‌لاری اولماقدان چوخ اونون علامت‌لریدیر.

هایدیگرین تکنولوژی تحلیلی، عصرلر بویو دینی عنعنه‌لر واسیطه‌سیله تکرارلانان فیکیرلری دونیوی تئرمین‌لرله ایفاده ائدیر. بو عنعنه‌لر حؤکمرانلیق و نظارت ایده‌آل‌لاریندان سربست دئییل: اینجیل اینسانین طبیعت اوزَرینده حؤکمرانلیق ائتدیگینی اؤیره‌دیر و قدیم هند مودریک‌لرینین اؤیرتدیگی «معنوی» مشق‌لر، معاصر درمان‌لاردان او قدر ده فرقلی اولمایان روح و بدن حال‌لارینی دییشدیرمک و تنظیمله‌مک اصول‌لاری ایدی. لاکین تکنولوژی‌نین بو دینی فورمالاری اینسان گوجونون و نظارتی‌نین محدودیت‌لرینی تانیماق و اؤزوموزدن کنار بیر شئیی قبول ائتمک احتیاجینی قبول ائتدییمیز موددتجه مؤوجود اولور.

بو او دئمک دئییل کی، بیز اؤز حرکت‌لریمیزه و همچینین اؤز چیچکلنمه‌ییمیزه گؤره مسئولیت داشیمیریق. مسئولیتیمیزی اینکار ائتمک اؤزو اخلاقی و معنوی جهتدن اولدوغو قدر سیاسی باخیمدان دا تهلوکه‌لی اولاردی و بو، شوبهه‌سیز کی هایدیگرین تکنولوژی فلسفه‌سی‌نین و یا عنعنوی خریستیان تئولوگییاسی‌نین مدافعه ائتدیگی شئی دئییل. حکومتیمیز، دئیه‌سن فردی و کوللئکتیو مسئولیت آراسیندا دوزگون تارازلیق یاراتماقدا چتینلیک چکیر و بعضا هم شخصی مسئولیته، هم ده «بؤیوک جمعیته» تاکید ائتمه‌نین اجتماعی مسئولیتی اؤرت-باسدیر و اینکار ائتمه‌یه ایمکان وئردیگینه دایر شوبهه‌لردن قاچماق چتیندیر.

قلم‌لریمیز یئنی ائودارلیق سورغوسوندا «کیفایت قدر دبدبه‌لی» و «چوخ ناراضی» سئچیم آراسیندا گزرکن، خوشبختلیک و مسئولیتله باغلی بو سوال‌لار اوزَرینده دوشونمک اوچون فاصیله وئره بیله‌ریک. بلکه ده ان مودریک اینسان‌لار خوشبختلیک شرط‌لرینی قورماق و ساخلاماق اوچون هر جور سعی گؤسترنلردیر: ساغلاملیق، وار-دؤولت، دوستلوق، تمیز بیر ویجدان و بلی، بلکه ده کمددا یاخشی بیر پیوه (بو شراییطدن ان آزی بعضی‌لری شخص‌لر طرفیندن اولدوغو قدر دؤولت طرفیندن ده دستکلنه بیلر و دستکلنمه‌لیدیر.) بونونلا بئله، اونلار آنلاییرلار کی خوشبختلیک دوزلدیله‌جک بیر شئی دئییل، چونکی خوشبختلیک ایستئحصال ائدیله‌جک بیر مال اولماقدان چوخ وئریلن بیر هدییه کیمی گلیر و گئدیر. بئله اینسان‌لار بختین تلاطوم‌لریندن قورونماق اوچون ال‌لریندن گلنی ائدرلر آنجاق حئیرتلندیکلری آن‌لارا دا آچیق قالارلار. بلکه کدرین، سرطانین یا دا ایشسیزلیگین اورتاسیندا اسکی دوستون گؤزلنیلمز زنگی کیمی و یا باغچادا گز‌ن بیر کیرپینی گؤرمک و یا پارلاق بیر نویابر گونو کیمی آنلار.

Paylaş.

Müəllif haqqında

Şərhlər bağlıdır.