جودیت باتلر (۲۴ فئورال ۱۹۵۶-جی ایلده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده آنادان اولوب) آمئریکالی آکادئمیسن‌دیر. اونون گئندئر و جینسیت ایله باغلی نظریه‌لری فلسفه، مدنیت نظریه‌سی، کوییر نظریه‌سی و بعضی فلسفی فئمینیزم مکتب‌لرینده تأثیرلی اولموشدور. باتلرین ۱۲ ایل اوّل «The Guardian» سایتینا یازدیغی بو مقاله، اتک‌یازی ترجومه قروپو طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیلیب
اللی ایل اوّل یازیچی و فیلوسوف هانا آرنت هولوکاستین تشکیلاتچی‌لاریندان بیری اولان آدولف آیشمن-ین محکمه‌سی‌نین سون‌لارینی گؤردو. آرنت محکمه‌نی شرح ائدرکهن «شرین عادیلیگی» ایفاده‌سینی یاراتدی و بو ایفاده سونرادان اینتئللئکتوال کلیشه‌یه چئوریلدی. اما او، اصلینده نه‌یی نظرده توتوردو؟
آرنتین البته کی، نظرده توتدوغو شئی شرین عادی حالا گلدیگی و یا آیشمن و اونون نازیست همکارلارینین عادی بیر جینایت تؤرتدیگی دئییلدی. اصلینده، او، بو جینایتین مستثنا اولدوغونو، حتی میثلی گؤرونمه‌میش اولدوغونو و نتیجه اعتباریله بو جینایتین حقوقی موحاکیمه‌یه یئنی بیر یاناشما طرزی گتیرمه‌لی اولدوغونو وورغولادی.
او، حقوقی موحاکیمه‌یه و عمومیتله اخلاق فلسفه‌سینه باغلی ان آزی ایکی پروبلمی وورغولادی. ایلک پروبلئم حقوقی نیتله باغلی ایدی. محکمه‌لر آیشمنین سویقیریم تؤرتمک نیتینده اولدوغونو ثبوت ائتمه‌لی ایدی‌می؟ اونون آرقومئنتی بئله ایدی کی آیشمن جینایت حاقیندا دوشونمه‌دیگی اوچون «نیت‌لردن» محروم اولا بیلردی. او، آیشمنین شعورلو فعالیت گؤسترمه‌دیگینی دوشونموردو، لاکین «دوشونمک» تئرمینی‌نین داها راسیونال بیر اصول اوچون قورونماسی‌نین لازیم اولدوغونا ایصرار ائدیردی.
آرنت، ناسیونال سوسیالیزمله بیرلیکده اینسان‌لارین سیاستی حیاتا کئچیردیگی، لاکین آرتیق عادی معنادا «نیت‌لری» اولمایان یئنی بیر تاریخی سوبیئکتین مومکون اولوب-اولماماسی ایله ماراقلانیردی. اونون باخیشینا گؤره “نیت‌لر”-ه صاحیب اولماق، حیاتینین و دوشونجه‌سی‌نین باشقالارینین حیاتی و دوشونجه‌سی ایله باغلی اولان فردین، سیاسی وارلیق اولاراق اؤز فعالیتی باره‌سینده درین دوشونمه‌سی دئمک ایدی. بئله‌لیکله بو ایلک اؤرنکده او، «عادی» حالا گلن شئیین دوشونمه‌مه‌یین اؤزو اولدوغوندان قورخوردو. بو گئرچک هئچ ده عادی دئییلدی، عکسینه، میثلی گؤرونمه‌میش، شوک ائدیجی و یانلیش ایدی.
آرنت آیشمن حاقیندا یازماقلا ایسرائیل اوچون مستثنا بیر دوروم یاراتماق اوچون دئییل، نازیست سوی‌قیریمیندا میثلی گؤرونمه‌میش شئیی آنلاماغا چالیشیردی – یهودی‌لر، قاراچی‌لار، هوموسکسوال‌لار، کمونیست‌لر، علیل‌لر و خسته‌لرین محوینی قبول ائده‌‌جک اینسانلیغا قارشی بیر جینایتی آنلاماق اوچون. نئجه کی دوشونمکده اوغورسوزلوق دوشونمه‌نی مومکون ائد‌ن ضرورتی و دَیَری نظره آلینماماسی آنلامینا گلیر، بوتون بیر اهالینین محو ائدیلمه‌سی و کؤچورولمه‌سی ده یالنیز بو خصوصی قروپا دئییل، بوتون اینسانلیغا قارشی بیر هوجومدور. نتیجه‌ده آرنت، آیشمنین خصوصی بیر میللت-دؤولتین یالنیز اؤز اهالیسی آدینا محکمه‌یه آپاریلماسینا اعتراض ائتدی.
بو تاریخی مقامدا آرنت اوچون اینسانلیغا قارشی جینایت‌لرین تئوریزه ائدیلمه‌سی و حاضیرلانماسی ضرورتی یاراندی و بونونلا دا یئنی بئین‌الخالق حقوق قورولوش‌لارینین ایشله‌نیب حاضیرلانماسی مجبوریتینی نظرده توتوردو. دئمه‌لی، اگر بشریته قارشی جینایت معین معنادا «عادی» اولموشدوسا، بونون سببی گونده‌لیک حیاتدا، سیستئملی شکیلده، لازیمی قدر آدی چکیلمه‌دن و اونا قارشی چیخیلمادان تؤردیلمه‌سی ایدی. او، معین معنادا بشریته قارشی جینایتی «عادی» آدلاندیرماقلا، جینایتین جینایتکارلار طرفیندن قبول گؤروندویونو، قایدایا سالینمیش و اخلاقی ایرنمه و سیاسی هیددت و مقاومته سبب اولمادان حیاتا کئچیریلدیگینی گؤسترمه‌یه چالیشیردی.
اگر آرنت نازیست جینایت‌لرینی آنلاماق و موحاکیمه ائتمک اوچون مؤوجود حقوقی نیت آنلاییش‌لارینی و میللی جینایت محکمه‌لرینی کیفایتسیز حساب ائدیردیسه، بونون سببی نازیسمین دوشونمه‌یه قارشی هوجوم ائتدیگینی دوشونمه‌سی ایدی. اونون باخیشی بیر طرفدن سوی‌قیریمین موحاکیمه‌سینده فلسفه‌نین رولونو و یئرینی یوکسلدرکن، بیر طرفدن ده هم دوشونجه‌نی هم ده سون‌سوز چوخ‌سسلی قلوبال اهالینین محو اولمادان قورونولما حقوق‌لارینی تامین ائده‌‌جک یئنی بیر سیاسی و حقوقی دوشونجه طرزینه چاغیریش ایدی.
عادی حالا گلن –و حیرت‌آمیز درجه‌ده عادیله‌شن– دوشونمه‌مک ایدی. اصلینده، بیر نقطه‌ده دوشونمه‌مک آیشمنین تؤرتدیگی جینایتین آدی ایدی. اوّلده بو اونون دهشتلی جینایتینی تصویر ائتمک اوچون قالماقاللی بیر یول کیمی گؤرونه بیلر، اما آرنت اوچون دوشونمه‌مه‌یین نتیجه‌سی سوی‌قیریم‌دیر و یا ان آزیندان بونا سبب اولا بیلر.
البته، ظاهرده بئله ساده گؤرونن بیر ادعایا قارشی ایلک رئاکسییا آرنتین دوشونمه‌یین گوجونو شیشیرتدیگی و یا بو آدلا بیلینن موختلیف دوشونمه نؤع‌لرینه، اؤز-اؤزونه دانیشما و سس‌سیز صحبت‌لره اویغون اولمایان، چوخ نورماتیو بیر دوشونمه ایضاحینا یاپیشدیغی اولا بیلر.
اصلینده، آرنتین آیشمن حاقیندا ایرَ‌لی سوردویو اتهامی فرددن تاریخی دونیایا چاتیر. بئله بیر دونیادا حقیقی دوشونجه یوخا چیخیب و نتیجه‌ده اینسانلیغا قارشی جینایت‌لر گئتدیکجه «دوشونوله» بیلن بیر وضعیت اولوب. (باشقا سؤزله) دوشونجه‌نین تنزولو اهالینین سیستئماتیک شکیلده محو ائدیلمه‌سی ایله ال-اله وئریب.
آرنت آیشمنین جینایتینی آدلاندیرماق اوچون اونون دوشونمه‌مه‌یینه دقت یئتیرسه ده، آیدیندیر کی، ایسرائیل محکمه‌لرینین کیفایت قدر یاخشی دوشونمه‌دیگینی دوشونوردو و اونلارین ایرَلی‌له‌ییش طرزلرینه بیر سیرا دوزلیش‌لر تکلیف ائتمک ایسته‌ییردی. آرنت محکمه‌نین یئکون قراری ایله راضیلاشدی، یعنی، آیشمن اؤلومه محکوم ائدیلمه‌لی ایدی، لاکین او، محکمه‌ده ایرَ‌لی سورولن اساسلاندیرما و محکمه‌نین گئدیشاتینا قارشی چیخیردی. او، محکمه‌نین آیشمنین ائتدیگی عمل‌لره، او جمله‌دن سویقیریم سیاستی‌نین حاضرلانماسینا دقت یئتیرمه‌لی اولدوغونو دوشونوردو.
اؤزوندن اوّل حقوق فیلوسوفو یوسال روقات کیمی آرنت ده آنتی‌یهود تاریخی‌نین و حتی آلمانداکی آنتی‌یهودلوغون آزادلیغی‌نین موحاکیمه اولونا بیله‌جه‌یینی دوشونموردو. او، آیشمنین «گوناه کئچیسی(فارسجا: بز طلیعه)» اولاراق گؤرونمه‌سینه اعتراض ائتدی؛ ایسرائیلین محکمه‌دن اؤز حقوقی صلاحیتینی و میللی آرزولارینی معین ائتمک و قانونی‌لشدیرمک اوچون ایستیفاده ائتمه‌سی‌نین بعضی یول‌لارینی تنقید ائتدی. آرنت، محکمه‌لرین آیشمنی و اونون عمللرینی آنلامادیغینی دوشونوردو. آیشمن یا نازیسمین هامیسینی و هر بیر نازیستی تمثیل ائدیر کیمی اولدو، یا دا سون اولاراق خسته بیر شخص اولاراق حساب اولوندو. بو ایکی تفسیرین اساساً ضدیت تشکیل ائتمه‌لری قاضی‌لره اهمیتلی گؤرونموردو. اونا گؤره محکمه کوللئکتیو گوناه ایدئیاسی‌نین تنقیدینی، هم ده دیکتاتورا آلتیندا اخلاقی مسئولیتین تاریخی اولاراق خصوصی چتینلیک‌لری اوزَرینه داها گئنیش دوشونمه‌سی لازیم ایدی. اصلینده او، آیشمنی قطعی قانونو تنقید ائتمه‌مه‌سی اوچون اتهام ائتدی، یعنی قانون و سیاستین اونا قویدوغو طلب‌لر‌دن اوزاق دورماماسی اوچون؛ باشقا سؤزله، آرنت اونو اطاعتکارلیغی، تنقیدی مسافه‌نین اولماماسی و یا دوشونمه‌مه‌سی اوچون اتهام ائتدی.
آنجاق بوندان علاوه، اونو هم ده تفککورون ایجتیماعیت و یا چوخلوغا عایید اولدوغونو باشا دوشمه‌دیگی اوچون ده گوناهلاندیریر. بو ایجتماعیت و چوخلوق، سویقیریم ایله داغیدیلا و یا محو اولونا بیلمز. اونون فیکرینجه، هئچ بیر دوشونن وارلیق سوی‌قیریمی پلانلاشدیرا و یا تؤره‌ده بیلمز. البته، اونلار بئله دوشونجه‌لره مالیک اولا بیلرلر، سویقیریم سیاستینی فورمالاشدیریب حیاتا کئچیره بیلرلر، نئجه کی، آیشمن آچیق شکیلده بونو ائتدی، اما اونون فیکرینجه، بو جور حسابلامالار دوشونمه آدلاندیریلا بیلمز. دوشونمه‌نین، هر دوشونن «من»-ی بیر «بیز»-ین بیر حیصه‌سی اولاراق نئجه احاطه‌لدیگینی سوروشا بیله‌ریک، اینسان حیاتینین چوخلوغونون بیر حیصه‌سینی محو ائتمک یالنیز اؤزونو محو ائتمک دئمک دئییل، عینی زاماندا دوشونجه‌نین شرط‌لرینی محو ائتمکدیر.
چوخلو سوال‌لار وار: دوشونمه پسیخولوژی بیر پروسئس کیمی باشا دوشولمه‌لیدیرمی، یوخسا دوزگون تصویر ائدیله بیلن بیر شئیدیر، یوخسا آرنتین معناسیندا دوشونمه همیشه بیر نؤع موحاکیمه ایجراسیدیر و بئله‌لیکله، نورماتیو بیر عمله قاریشیر. اگر «دوشونن من» «بیز»-ین بیر حیصه‌سیدیرسه و «دوشونن من» همین «بیز»-ین ساخلانماسینا صادقدیرسه، «من» و «بیز» آراسینداکی علاقه‌نی نئجه باشا دوشوروک و دوشونمه‌نین سیاستی ایداره ائد‌ن نورمالارا، خصوصیله ده مثبت حقوقا تنقیدی موناسیبتی هانسی خصوصی نتیجه‌لری وار؟
آرنتین آیشمن حاقیندا کیتابی چوخ موباحیثه‌لیدیر. اما قئید ائتمک اولار کی، او، یالنیز ایسرائیل محکمه‌لرینی و اونلارین آیشمنی اؤلومله جزالاندیرما قرارینا گلمه یول‌لاری تنقید ائتمیر. آرنت، آیشمنی ده ضررلی بیر نئچه قانون فورمالاشدیرماق و اونلارا اویماق اوچون تنقید ائدیر.
اونون آیشمن حاقیندا کیتابی‌نین ریتوریک خصوصیت‌لریندن بیری، بعضا آیشمنین اؤزو ایله موباحیثه ائتمه‌سیدیر. چوخ واخت او، محکمه و آیشمن حاقیندا اوچونجو شخص اولاراق معلومات وئریر، لاکین محکمه‌ده دئییل اما متنده اونا بیرباشا مراجعت ائتدیگی آن‌لار دا وار. بئله آنلاردان بیری، آیشمنین سون حل یولونو حیاتا کئچیررکن ایطاعتکارلیقدان حرکت ائتدیگینی و بو خصوصی اخلاقی پرینسیپی کانت-ین اوخوماسیندان چیخاردیغینی ادعا ائتدیگی زاماندیر.
بئله بیر آنین آرنت اوچون نئجه ایکی‌قات قالماقاللی اولدوغونو تصوور ائده بیله‌ریک. یقین کی، سون حل اوچون فرمان‌لاری حیاتا کئچیرمه‌سی کیفایت قدر پیس ایدی، اما دئدیگی کیمی، بوتون عؤمرونو کانت پرینسیپ‌لرینه اویغون یاشادیغینی، او جمله‌دن نازیست حاکمیتینه اطاعتینی ده بئله آچیقلاماسی چوخ ادعالی سؤز ایدی. او، اؤز کانتچیلیغی ایضاح ائتمه‌یه چالیشارکن «وظیفه» قاورامینا باش ووردو. آرنت یازیر: «بو ظاهرا چوخ ایرنج و هم ده باشا دوشولمز ایدی، چونکی کانتین اخلاق فلسفه‌سی اینسانین موحاکیمه قابیلیتی ایله چوخ سیخ باغلیدیر و کور ایطاعتکارلیغی رد ائدیر.»
آیشمن کانتچی تعهدلرینی ایضاح ائدرکن اؤزو ایله ضدیت تشکیل ائدیر. بیر طرفدن بئله آچیقلیق گتیریر: «من کانت حاقیندا دئمک ایسته‌ییردیم کی، منیم ایراده‌مین پرینسیپی همیشه عمومی قانون‌لارین پرینسیپی حالینه گله بیله‌جک کیمی اولمالیدیر.» و یئنه ده سون حلی حیاتا کئچیرمک وظیفه‌سینی آلدیقدا، کانتچی پرینسیپ‌لره گؤره یاشاماغی بوراخدیغینی دا قبول ائدیر. آرنت اونون اؤزونون تعریفینی دئییر: «او آرتیق ‘اؤز عمل‌لرینین اوستاسی’ دئییلدی و … ‘هئچ بیر شئیی دییشدیره بیلمیردی.’»
آیشمن قارماقاریشیق ایضاحی‌نین اورتاسیندا فردین عملی پیشوانین بیه‌نه‌جه‌یی و یا اؤزو اولسا ائله داوراناجاغی شکیلده حرکت ائتمه‌سی‌نین واجیب اولدوغونو یئنیدن فورمالاشدیراندا، آرنت اونا سانکی بیرباشا سسلی اعتراض ائدیرمیش کیمی، سرعتلی بیر جاواب وئریر: «امین اولون کی کانت هئچ واخت بئله بیر شئی دئمک ایسته‌میردی؛ عکسینه، اونون فیکریجه هر اینسان عمله کئچنده قانون‌وئریجی ایدی؛ اینسان ‘پراکتیک آغلینی’ ایستیفاده ائده‌‌رک حقوقون پرینسیپ‌لری اولا بیله‌جک و اولمالی اولان پرینسیپ‌لری تاپدی.»
آرنت پراکتیک عقل و اطاعت آراسینداکی بو فرقی ۱۹۶۳-جو ایلده «Eichmann in Jerusalem(آیشمن در اورشلیم)»-ده ائدیر و یئددی ایل سونرا نیویورکداکی یئنی سوسیال آراشدیرما مکتبینده کانتین سیاسی فلسفه‌سی حاقیندا تأثیرلی محاضیره‌لرینی باشلادی. بیر معنادا، بیز آرنتین سونراکی ایش‌لرینین چوخونو، ایراده، موحاکیمه و مسئولیت اوزَرینده‌کی ایش‌لرینی، آیشمن ایله کانتین دوزگون اوخونماسی اوزَرینده گئنیش بیر موباحیثه کیمی، کانتی نازیست شرحدن گئری آلماق و متن‌لرینین منابع‌لرینی محض جینایت حقوقو کدو و فاشیست رئژیمینی غیرتنقیدی شکیلده دستکله‌ین ایطاعتکارلیق آنلاییش‌لارینا قارشی سفربر ائتمک اوچون سعی گؤستردیگی شکیلده باشا دوشه بیله‌ریک.
آرنتین یاناشماسی چوخ حیرت‌آمیزدیر، چونکی او یهودی‌لر و آلمان فلسفه‌سی آراسینداکی علاقه‌نی آلمان مدنیتی و دوشونجه‌سینده میللی سوسیالیزمین توخوم‌لارینی تاپانلارا قارشی مدافعه ائتمه‌یه چالیشیر. بو معنادا، اونون باخیشی ۲۰-جی عصرین اولینده یهودی‌لرین فیلیسطینه آپاراجاق هر هانسی بیر صهیونیست لاییحه‌دن داها چوخ قوروما و مدنیت عایدیتین آلماندا تاپیلاجاغینی تراژیک بیر شکیلده ادعا ائد‌ن هرمان کوهن-ین باخیشینی خاطیرلادیر.
کوهن اونیوئرساللیغین آلمان فلسفه‌سینه مخصوص اولدوغونو دوشوندو، میللت-دؤولت‌لره آلتئرناتیو تامین ائده بیله‌جک اینتئرناسیونالیزمه و یا قلوبال مدل‌لره دقت ائتمه‌میشدی. آرنت کوهن-ین ساده‌لؤوحلویوندن اوزاق ایدی و میللت-دؤولتین مهم تنقیدینی حیاتا کئچیردی. او، کوهن-ین لاییحه‌سینی یئنی سوسیال و سیاسی فلسفه‌ده رئفورمولیاسییا ائتدی: کانت ایله حقیقتا قالماق و یا اونو معاصر سوسیال و سیاسی فلسفه‌ده حقیقتا رئفورمولیاسییا ائتمک آیشمنی و اونون همکارلارینی دایاندیرا بیله‌ردی، اونون اورشلیمده گؤردویو محکمه‌دن باشقا بیر نؤع محکمه میدانا چیخا بیلر و نیویورکا گتیرمه‌یه چالیشدیغی آلمان-یهودی فلسفی وظیفه‌سینی قورتارا بیلردی. عادی حالا گلن شئی دوشونمه‌یه هوجوم ایدی و بو آرنت اوچون اؤزلویونده داغیدیجی و نتیجه‌لیدیر. آرنتین میلیون‌لارلا اینسانین حیاتینی یالنیز فلسفه‌نین خلاص ائده بیله‌جه‌یینه اولان امینلیگی شوبهه‌سیز کی، بیزیم اوچون دیقته لاییقدیر.
