۲۰۲۱-جی ایلین سون گونلرینده، گونئی آذربایجان ادبیاتیندا اولکر اوجقار آدی ایله تانینان دوکتور منیره اکبرپورانین «ایگیرمی بیرینجی عصرین کور اوغلووسو و ایران آشیقلاری» آدلی کیتابی ایشیق اوزو گؤردو. یازارین فرانسانین کلرمون فران[1] بیلیم یوردوندا آپاردیغی ایکی ایللیک پوست دوکتورا پروژه‌سینین سونوجو اولان بو کیتاب، فرانسیزجا اولوب، استانبولون ایزیس نشریاتیندا چاپا گئدیبدیر. کیتابدا ۲۰۱۸ – ۲۰۱۵-جی ایللرده صحنه‌لنمیش یئددی آیری کوروغلو ایفاسینا یئر وئریلمیشدیر. عینی زاماندا، کتابین گئنیش مقدمه‌سینده آشیق گله‌نگینین اؤزللیکلری، کوروغلو داستانلارینین ایران جوغرافیاسیندا گلیشیم تاریخی و ایفانی باشا دوشمگه لازیم اولان مفهوملار و تاریخی-فلسفی بیلگیلر اوخوجولارلا پایلاشیلمیشدیر. آیریجا، یئری گلدیکجه مفصل اتک یازیلار ایله کلمه‌لرین دقیق آنلامی و عبارتلرین اینجه‌لیکلری اوخوجویا تقدیم اولمونموشدور. بو مجموعه‌نین سون صفحه‌لری یازارین آشیقلارلا دانیشیقلاریندان چکدیگی بیر نئچه شکیلدن، آدلاری چکیلمیش کتابلارین بیلگیلریندن و ایندئکسلردن اولوشماقدادیر. بو ایندئکسلرده اؤزل شخص آدلارینی، یئر آدلارینی و آشیق گله‌نگی ایله باغلی آدلاری (هاوالار، داستانلار، شخصیتلر…) گؤرمک مومکوندور.
فرانسیزجا کوروغلو
دوکتور منیره اکبرپوران (اولکر اوجقار)
یازارین کیتابدا آچیقلادیغینا گؤره، ایلک دفعه اون دوققونجو عصرده، رمانتیک رومان یازاری ژرژ ساند[2] کوروغلونو فرانسیزجایا چئویرمیشدیر. بو چئویری زامانین قایداسینا اویغون بیر شکیلده فویتون[3] اولاراق بیر ژورنالدا[4] چاپ اولونموشدور. ایلک باشدا بگنیلمه‌ین و باشقا فویتونلار کیمی یاریمچیق قالان بو اثر، آنجاق سونرالار ژرژ ساندین اثرلری مجموعه‌سینده یئرلشدیریله‌رک بیر کتاب کیمی یایینلانمیشدیر. ماراقلیسی بودور کی، داستان «کوروغلو: پرشیان حماسه[5]» آدلاندیریلمیشدیر. بو اثر لهستانلی دیپلومات و شرقشوناس الکساندر خودزکونون تبریزده ثبت ائدیب ترجمه ائتدیگی انگلیزجه نوسخه‌یه دایانیردی. پاریس نوسخه‌سی کیمی تانینان بو نوسخه، عصرین خولقیاتینا اویغون بیر توتومدا ثبت اولونموشدور. یعنی ساده‌جه محتوا قلمه آلینمیش، ایفانین جزئیاتی و دیلین اؤزللیگینه ده‌یَر وئریلمه‌میشدیر. حتی بیر چوخ شفاهی گله‌نک اوزمانینا (متخص) گؤره، خوزکو تورکجه بیلمه‌دیگی اوچون ثبت ائتدیکلرینی بیر دؤنه فارسجایا ترجمه ائتدیرمیشدی. آیریجا، خوزکونون کوروغلونو شاهنامه ایله توتوشدوروب، شفاهی بیر ایفانی مکتوب شکیله سالدیغی زامان شاهنامه‌دن تاثیرلنمیش اولاجاغینی سؤیلمک ده مومکوندور. اونون مکتوبلاشدیردیغی اثرین زامانین رومانتیک ده‌یَرلریندن و استتیکیندن تاثیرلندیگی ده دانیلمازدیر.
بو تجربه‌دن ۱۸۰ ایل سونرا، «ایگیرمی بیرینجی عصرین کوروغلوسو و ایران آشیقلاری» آدلی بو کیتاب، اؤنملی بیر سووالی جاوابلاماغا چالیشیر و او سوال بودور: دونیادا گله‌نکسل حماسی ایفالارین سون نفسینی آلدیغی بو زاماندا، کوروغلونو آشیق گله‌نگینین ایچینده، هم ده بیر متن دئییل بیر ایفا کیمی باشقالارینا دادیزدیرماق اولارمی؟
گونوموزده کوروغلو داستانلارینین ده‌ییشمه‌سی
کوروغلو داستانلاری ایگیرمی بیرینجی عصرده مخاطبلره نئجه چاتیر؟ گونوموزده کیملر اونون مخاطبی اولا بیلیر؟ داستانلار و اونلاری ایفا ائتمه گله‌نکلری فرقلی محیطلرده نئجه ده‌ییشیر؟ بو ده‌ییشیملرین علتلری نه‌لر اولا بیلر؟ آشیقلار و اونلارین مخاطبلری سنت ایله یئنیلشمه آراسیندا اؤز یوللارینی نئجه آچیب، بیر-بیرینی نئجه باشا دوشه بیلیرلر؟ بو سواللارا جاواب وئره بیلمک اوچون کئچمیش ایله بوگونه قارشیلاشدیرمالی بیر کونتکستده باخماغا احتیاج واردیر. شهرلرده و مودئرن نهادلاردا ایفا اولان داستانلار گله‌نکسل محیطده ایفا اولان داستانلاردان فرقله‌نیر. توی، قهوه، فئستیوال و کونسئرت کیمی آلانلاردا حضورو اولان آشیقلار، بیر آلاندان باشقا آلانا کئچدیکلری زامان لحن، محتوا، ژست و داورانیشلارینی تنظیم ائدیرلر. اسکی قایدالار یوموشالیب اثردن دوشور و بو دوشمه‌نین یاشاندیغی زاماندا یئنی قایدالار یارانیر. آنجاق بو آرادا بیر چوخ آنلاشیلمازلیقلار یاشانیر:مثلا اوستادیندان اؤیرندیگی متنی اولدوغو کیمی قورویوب اوخوماغا چالیشان عاشیق، مودئرن ادبی ذوق و مودئرن ده‌یرلر ایله بسلنمیش ادبی انتظارلاری جوابلاماق زوروندا قالیر. متنی گونوموزه اویقونلاشدیراندا ایسه اوستادینا خیانت و آشیقلیقدان اوزاق دوشمه حیسسینی یاشاییر. بونون یانی سیرا اوندان دقیقا نه ایسته نیلدیگینی ده بیلمیر. یعنی چو خ یئرلرده مخاطبلرینین ذوقونو یاخشی تانیا بیلمیر. تانیسا دا، عملده متن ایله اوز-اوزه گلنده عینی حالدا هم بو ایستکلری یئرینه یئتیریب هم متنین گؤزللیگی و اصالتینی ساخلایا بیلمیر. بو آنلاشیلمازلیقلار بؤیوک بیر مخاطب قوروهونون آشیق گله‌نگیندن اوزاق دوشمه‌سینه سبب اولور. بونون نتیجه‌سینده ده آشیقلارین بؤیوک بیر قوروهونون صحنه‌دن ال اوزمه‌سی قاچینیلماز گؤرونور. بو کتاب فرقلی موقعیتلرده فرقلی ایفالاری جزئیات ایله ثبت و ترجمه ائتمکله گله‌نگی کئچمیشدن گله‌جگه داشییان بو زنجیرین ایتمکده اولان حلقه‌سینه ایشیق توتور. عینی حالدا، دؤیولوب تاپدالاندیقجا برکیمکده اولان یئنی حلقه‌لری وورغولاماغا چالیشیر[6].
کتابدا گلن ایفالار
بو کیتابدا یئر آلان و فرقلی یئرلر و محیطلرده صحنه‌لنمیش یئددی کوروغلو ایفاسی، فرانسا علوم وزراتی آرشیوی اولان بیر سایتدا[7] ثبت اولماقلا بیرلیکده، دقیق جزئیات ایله ایکی دیلده (لاتین الفباسی ایله تورکجه و فرانسیزجا) قلمه آلینمیشدیر:
- علی کیشینین تبریز سفری (کوروغلونون دوغولدوغو)، آشیق علی کریمی، توی – ائو، تبریز
- کوروغلونون مهتر یا بولو قولو، آشیق علی قراآغاجی، قهوه خانا، اورمیه
- کوراوغلونون تورکمن سفری، آشیق محبوب و آشیق نوروز، کنسرت، تبریز
- گیزیراوغلو مصطفی بی، آشیق احمد شهبازی، قهوه خانا، آبیک (قزوین)
- جنگی کوروغلودان بیر قاطار، آشیق محبوب عبدی، توی (اهر)
- کوروغلونون تورکمن سفری، آشیق مهدی نجفی، آشیقلار بایرامی (زنجان)
- مصری کوروغلو(دورنا تئلی) بیر هاوا، آشیق میلاد اسدی، آشیقلار بایرامی ( زنجان)
مئتودولوژی و اؤرنک
مئتودولوژی باخیمدان بو اثرین اصلی اؤزللیگی، ایفالاری متن کیمی دئییل، بیر اولای کیمی ثبت ائتمه‌سیدیر. آشاغیدا گلن اؤرنکده گؤروندوگو کیمی، سؤزون فرقلی دوروملاری متنده بلیرلنمیشدیر. یعنی، موسیقی اولان یئرلر ایتالیک، سؤیله‌نن یئرلر قاباریق و پارانتز آراسیندا، اوخونان یئرلر ۱.۲۵ سانتیم ایچریلیک، سؤزون اصلی دانیشیق بؤلومو ساده شکیلده و ایفادان دیشا چیخان ایضاحلار ۵ سانتیم ایچریلیک اولماق ایله بیر-بیریندن آییریلمیشدیر :
دوکتور منیره اکبرپورانین بو کیتابی ایران جوغرافیاسی آشیقلاری حاققیندا فرانسا دیلینده یایینلانمیش ایلک قاپساملی اثردیر. یقین کی، بو و بونون کیمی چالیشمالار آذربایجان و تورک کولتورو حاققیندا یئنی آراشدیرمالارین باشلادیلماسینا ایمکان یاراداجاقدیر.
[1] Clermont-Ferrand
[2] George Sand
[3] سریال شکیلده چاپ اولان قیسا بؤلوملر
[4] La Revue indépendante, 1843
[5] Kourroglou, Épopée persane
[6] بو اجتماعی تغییرلر حاقدا آرتیق بیلگی اوچون یازارین سون زامانلاردا فارسجا یایدیغی بیر مقاله‌یه باخا بیلرسینیز:. http://avaetabid.com/?p=2806
[7] https://www.canal-u.tv/producteurs/msh_clermont_ferrand/anachronisme
