ایران: ایراندا آذربایجان تورکلری ایله باغلی اینسان‌حاقلاری گزارشی
سنتیابر- اوکتیابر ۲۰۲۲
بو حسابات آذربایجانلی حوقوق مودافیه‌چیلری طرفیندن ۲۰۲۲-جی ایل ایران اعتراضلارینا نظر سالماقلا حاضیرلاناراق، ایرانداکی آذربایجان تورکلری‌نین اوزلشدیکلری اینسان حوقوقلاری پوزونتولاری‌نین سون وضعییتینی تصویر ائدیر. تورکلر (آذربایجان تورکلری ده آدلانیر) ایرانین ان بؤیوک اتنیک -دیل قروپو اولاراق، اساساً زنجان، قزوین، همدان، البرز و تهران ویلایتلری ایله یاناشی تورکییه و آذربایجان جمهورییه‌تینین احاطه ائتدیگی اردبیلده، قربی آذربایجاندا و شرقی آذربایجاندا یاشاییرلار.
ایران حؤکومتی هئچ واخت اؤلکه‌نین اتنیک و دیل قروپلاری اوزره رسمی دموقرافیک آمار آچیقلاماییب. لاکین ۲۰۲۱-جی ایلین یانواریندا تورکییه‌یه رسمی سفری زامانی ایرانین کئچمیش خاریجی ایشلر ناظری علی اکبر صالحی بیان ائتمیشدی کی، ایرانلیلارین قیرخ فایضی تورکجه دانیشیر:
“دئمک اولار کی، عینی دیلده دانیشیریق. ایرانلیلارین ۴۰ فایضی تورکجه دانیشیر. بو، تورکییه ایله ایران آراسیندا بؤیوک باغدیر”.
آذربایجان تورکلری، تورکمانلار و قاشقایلارلا اتنیک علاقه‌‌‌لرینی نظره آلاراق ایرانین تورک اهالیسی‌نین تقریباً ۴۰%-ه یاخین اولدوغونو ادعا ائدیرلر. ۱۹۲۵-جی ایلده ایراندا پهلوی‌لر سولاله‌سی حاکیميّته گلدیکدن سونرا حؤکومت مجبوری آسسیمیلیاسییا سیاستی حیاتا کئچیردی و آذربایجانلیلارین اؤلکه حاکیميیتینده نفوذو خئیلی آزالدی.
ایسلام رژیمی، ایرانداکی اوّلکی سلطنت رژیمی کیمی، فارسلارلا آذربایجانلیلار آراسینداکی فیکیر آیریلیقلارینی کیچیک حِساب ائدیب. ۱۹۸۱-جی ایلده تبریزده باش وئرمیش عصیانی یاتیرماق اوچون ان آغیر سلاحلاردان ایستیفاده ائتمیش ایسلام رژیمی یوزلرله آذربایجانلی اعتراضچینی قتله یئتیرمکدن چکینمه‌میشدی.
بو گزارش(حسابات) آذربایجان تورکلرینه قارشی مؤوجود اولان عرقچیلیک و سیستمیک آیریسئچکیلیگی نظره آلاراق ۱۶ سنتیابر ۲۰۲۲-جی ایلده ایراندا باشلامیش اولان اعتراض دالغاسیندا اؤلدورولموش و حبس ائدیلمیش آذربایجان تورکلرینه فوکوسلانماقدادیر. بئله ائتمکده مقصد ایراندا باش وئرن اینسان حوقوقلاری پوزونتولاری‌نین سون گزارش‌لرده بالانسینی قوروماق، همچینین، سیستماتیک آیری‌سئچکیلییه معروض قالان قروپ اولاراق آذربایجان تورکلری‌نین حوقوقلاری‌نین “گؤرونمز” قالماماسینی تامین ائتمکدیر.
گزارشین بیرینجی حیصه‌‌‌سینده بو اعتیراظلار زامانی حبس اولونان و یا گولله‌لنه‌رک اؤلدورولن بیر سیرا آذربایجانلی تورکلری حاققیندا معلومات تقدیم اولونور.
گزارشین ایکینجی حیصه‌‌‌سی اساساً گزارش مولفلری و ایستیناد کیمی ایستیفاده ائدیلمیش منبع‌لر حاقیندادیر. بو حیصه‌‌‌ده گزارش حاضیرلایانلار و بو گزارشی حاضیرلاماق اوچون ایستیفاده ائتدیکلری ایستینادلار حاققیندا معلومات وئریلیر.
گزارشین اوچونجو حیصه‌‌‌سینده حسابات‌ین متودولوژیسی، معلوماتلارین توپلانماسی و آراشدیرما چرچیوه‌سی‌نین فورمالاشدیریلماسی پروسئسلری ایضاح ائدیلیر.
ایرانین دیگر بؤلگه‌لرینده اولدوغو کیمی، آذربایجانلیلارین یاشادیغی ویلایتلرده ده اینسانلار دیگر اتنیک و دینی حوقوقلاری ایله یاناشی آزادلیق طلبی ایله نومایشلر کئچیرمه‌یه باشلاییبلار. حاکیميیت قووه‌لری ایسه، اعتیراظلار باشلایان کیمی درحال آذربایجانلیلارین اعتراضلارینی داغیتماغا باشلامیشدیر. گزارش‌ده سؤزوگئدن اعتراضلار زامانی آذربایجان بؤلگه‌سینده باش وئرمیش اینسان حاقلاری پوزونتولاری ایضاح ائدیلمکده‌دیر. آذربایجان حوقوق‌شوناسلار کانونون اینسان حاقلاری کومیسیونون نایب رئیسی سینا یوسفی‌یه گؤره، اعتراضلارین ائله ایلک ایکی هفته‌سینده تبریزده پولیس و سپاه قووه‌لری ۱۷۰۰-دن چوخ اعتراضچینی حبس ائدیب. بوتون آذربایجان بؤلگه‌سی اوچون حبسلرین میقیاسینی حسابلاماق چتیندیر. بونونلا بئله، حبس ائدیلنلردن ۱۱۲-سین و گولله‌لنه‌رک اؤلدورولن ۱۳ اعتراضچی‌نین کیملیگینی تصدیقله‌یه بیلمیشیک.
ضررچکمیش و اؤلدورولموش شخصلرین عائله‌‌‌لری‌نین، حال شاهیدلری‌نین، هابئله ایران داخیلینده‌کی آذربایجانلی اینسان حاقلاری مودافیه‌چیلری و بین الخلق اینسان حاقلاری تشکیلاتلاری‌نین وئردیگی معلوماتلار تصدیق ائدیر کی، ایران پولیسی و کشفيّاتچیلاری(اطلاعات)، سپاه و بسیج قووه‌لری ایله بیرلیکده اعتراضچیلاری و چوخلو سایدا اینسانی بیرباشا آتشه توتوبلار. بونا باخمایاراق، ایران حؤکومتی اعتراضچیلارین اؤلدورولمه‌سینی اینکار ائدیر. حسابات همچینین یارالانان و اؤلن اعتراضچیلارین ایشلری‌نین آراشدیریلماسی‌نین قارشیسینی آلماق اوچون حاکیميیتین ضررچکمیش و اؤلدورولموش شخصلرین عائله‌‌‌لری ایله نئجه رفتار ائتدیگینی تصویر ائتمکده‌دیر.
گزارشین تمامینی اوخوماق اوچون کیلیک ائله‌یین
