روبابه تقی‌زاده‌نین «ایراندا تورکجه-فارسجا ایکی دیللیلیگی حاققیندا» آدلی کیتابی تورکیه‌ده یاییملانیب. یازار ایراندا تورکجه و فارسجانین بیر-بیرینه توخونماسی نتیجه‌سینده یارانان دیل آشینماسی مسئله‌سینی اله آلیب. کیتاب اوکتیابر آییندا Gazi Kitabevi نشریاتی طرفیندن نشر ائدیلیب. کیتاب و موضوعو ایله باغلی کیتابین یازاری ایله باش توتان موصاحیبه‌میزی سیزه تقدیم ائدیریک.
روبابه خانیم، اؤنجه‌لیکله کیتابینیزین نشری موناسیبتی ایله سیزی تبریک ائدیریک. کیتابدا دیل آشینماسیندان بحث ائدیرسینیز. دیل آشینماسیندان نه‌یی قصد ائدیرسینینیز؟
سئوگیلی اتک‌یازی امکداش‌لاری، اؤنجه‌لیکله یئنی یاییملانان کیتابیما گؤستردیگینیز ایلگی اوچون چوخ ساغ اولون. کیتابدا بحثی کئچن «دیل آشینماسی» گئنللیکله چئشیدلی ندن‌لردن قایناقلانان ایکی دیللی‌لیک دوروم‌لاریندا هر هانسی بیر دیلین اؤته‌کی دیل اوزه‌رینده‌کی آشامالی ییپراتما/آشیندیرما ائتکیسی‌نین گؤرونمه بیچیمی‌دیر. اؤزللیکله ده بو دیل‌لردن بیرینین داها باسقین اولماسی دوروموندا بو آشینما اؤته‌کی دیلین ایتیمینه (یوخ اولماسینا/ اؤلومونه) یول آچاجاق قدر اوزانیب دوام ائده بیلن بیر دیلسل دوروم‌دور.
نیه بو موضوع اوزه‌رینده آراشدیرماغی سئچدینیز؟ باشقا سؤزله بو موضوعون آراشدیریلماسی نه اؤنم داشیییر؟
بو قونونو آراشدیرمامداکی ان اؤنملی ندن، ایراندا یاشایان تورک‌لرین دیلینین ایرانین تک رسمی دیلی اولان فارسجانین باسقین ائتکیسی آلتیندا نئجه ائتکیلندیگینی گؤره بیلمک ایدی. قاچینیلماز اولان دیلسل ائتکیلشیم‌لری دیل‌بیلیمسل اولاراق دوغرو دوزگون گؤروب دیرلندیرمه‌نین بو سورون‌لارا چؤزوم تاپا بیلمه قونوسوندا یاردیمجی اولاجاغینی دوشونورم.
عمومیتله، بو گون تورک دیلینین ایران‌داکی دورومو نئجه‌دیر؟
ایراندا تورک دیلی چوخ گئنیش بیر آلاندا دانیشیلماقدادیر. بو ندنله ده هر بؤلگه‌نین دیلی فرقلی بیچیمده گلیشیب دییشمکده‌دیر. اورتاق و اؤلچونلو (استاندارد) بیر دیل اولمادیغی اوچون هر آراشدیرماجی بیلگی و وئری توپلایا بیلدیگی بؤلگه‌نین دیلینین نه دورومدا اولدوغو حاقیندا دانیشا بیلر. بو سورونو تام جوابلایا بیلمک اوچون هر بؤلگه آیری-آیری آراشدیریلمالیدیر. منیم آراشدیرمام دوغو و باتی آذربایجان بؤلگه‌لرینین بیر نئچه شهریندن ییغیلان دیل وئریسی اوزه‌رینده ایدی. بو بؤلگه‌ده یاشایان تورک‌لر، فارسجانین ائتکیسینی گئنللیکله تلویزیون و تحصیل یولویلا گؤرورلر. بو ندنله ده گونده‌لیک دانیشیق‌لاریندا باشقا بؤلگه‌لرده یاشایان تورک‌لرله (تهران کیمی شهرلردن) قارشیلاشدیریلدیغیندا فارسجادان داها آز ائتکیله‌نیبلر. آنجاق منیم آراشدیرمادیغیم موغان کیمی یئرلردن ایسه داها چوخ ائتکیلنمیش اولا بیلرلر. بؤلگه‌دن بؤلگه‌یه دییشن بو دوروم گئنل اولاراق ایراندا تورکجه‌نین هم قورونوب هم ده آشیندیغینی گؤسترمکده‌دیر.
سیزجه ایراندا تورک و فارس دیلینین ائتکیله‌شیمی نورمال بیر سورج ایچینده‌می باش وئریر؟
کسینلیکله بو نورمال بیر سورج دئییل‌دیر. ائشیدسیزلیک و تک یؤنلو باسقی بو ائتکیلشیمین هر آلانیندا واردیر. بونلارین باشیندا فارسجانین رسمی دیل اولماسی و اؤیردیلمه‌سی آنجاق تورکجه‌نین بئله بیر ایمکانینین اولماماسی گلیر.
اؤزت اولاراق بیزیم دوروموموزدا اولان توپلوم‌لارین دیلی، رسمی دیل(باسقین دیل) قارشیسیندا هانسی سوییه‌لرده و نئجه دیل آشینماسینا اوغراییر؟
دیل آشینماسی، هر دیلین اؤز دیلسل اؤزللیک‌لری و قارشیسینداکی دیلین دیلسل اؤزللیک‌لری باشدا اولماق اوزره، دیل سیاست‌لری، تاریخسل و توپلومسال بیر چوخ ندندن قایناقلانیب اورتایا چیخان بیر دوروم‌دور. هر دیل بو سوره‌جی فرقلی یاشایا بیلر. بعضی دیل‌لر یالنیز سؤزجوک بورج آلیر بعضیسی ایسه بیچیم‌بیلیمسل (مورفولوژیک) و سؤزدیزیمسل (سینتاجتیج) اؤزللیک‌لری ده آلاراق آشینیر. سؤزجوکسل آشینما بو سوره‌جین ایلک و ان چوخ گؤرونن آنجاق ان آز تهلوکلی اولان اوزودور. بیچیم‌بیلیمسل و سؤزدیزیمسل سوییه‌لرینده‌کی آشینما ایسه داها آز گؤزه گلسه ده داها چوخ تهلوکه ایچه‌رن آشینما سوییه‌لریدیر.
بس، آشینما ان چوخ هانسی سؤزجوک نوع‌لاریندا باش وئریر و نییه؟ سینتاکسیس اولاراق نلر آشینیر؟
منیم آراشدیرمامدا ان چوخ بورج آلینان و آشینمایا یول آچان سؤزجوک نوعو باغلاج‌لار ایدی. بونلاردان ان اؤنملیسی «کی» باغلاجی‌دیر. چونکو «کی» باغلاجینین تورکجه‌ده قوللانیلماسی ساده‌جه یابانجی بیر سؤزجویون ایشله‌دیلمه‌سی دئییل. عینی زاماندا باشقا بیر دیلین سؤزدیزیمسل قالیبینی دا ایشلتمک‌دیر. چوخجا ایشله‌دیله‌ن بو قالیب تورکجه‌نی فارسجایا ان چوخ بنزه‌دن آشینما گؤرونومودور. بو بنزشمه سؤزدیزیم سوییه‌سینده اوز وئریر و دوزلدیلمه‌سی داها چتین اولان بیر ائتکی‌دیر.
سیزجه تورک دیلی بو آشینمایا مغلوب اولوب‌مو؟ اولماییبسا سبب‌لری ندیر؟
یوخاریدا دئدیگیم کیمی تورکجه فارسجادان چئشیدلی آچیلاردان ائتکیله‌نیبدیر. آنجاق بونو کسینلیکله مغلوبیت آدلاندیرمیرام. تورکجه بو دیلسل باسقییا بیر چوخ آچیدان دا دیرنمکده‌دیر. بونون ان اؤنملی گؤرونوم‌لری تورکجه‌نین بیچیم‌بیلیم سوییه‌سینده‌دیر. بونون سببی تورکجه‌نین بیچیم‌بیلیمسل اؤزللیک‌لرینین فارسجادان ائتکیلنمه‌یه‌جک قدر قوراللی، قایدالی و آچیق (سایدام) اولماسیدیر. آیریجا اسکی زامان‌لاردا تورکجه‌دن ائتکیله‌نه‌رک دییشن و تورکجه‌یه بنزه‌ین بیر فارسجادان سؤز ائدیریک. بو دا فارسجانین بوگون باسقین دیل اولسا دا تورکجه‌نی بیر سوییه‌نین اوستونده ائتکیله‌یه بیلمه‌یه‌جه‌یی گئرچه‌یینین ثبوتودور.
سون سوال اولاراق؛ سیزجه فارس دیلی تورک دیلیندن تاثیرله‌نیبمی؟ تاثیرله‌نیبسه خلاصه اولاراق بو تاثیرلر نلردیر؟
تورکجه ایله فارسجانین ائتکیله‌شیمی چوخ اوزون ایل‌لره دایانماقدادیر. کئچن یوز ایلده بو ائتکیله‌شیمده فارسجا باسقین دیل اولسا دا بو تاریخ بویو بئله دئییلدی. تورکجه‌نین ائتکی‌لرینی فارسجانین سؤزوارلیغیندا آچیق بیر شکیلده گؤرمک مومکون‌دور. فارسجادا چوخ ساییدا قوللانیلان تورکجه سؤزجوک‌لر گئرهارد دورفئر کیمی بیر چوخ آراشدیرماجی طرفیندن زامان زامان توپلانیلیبدیر. دیلین باشقا سوییه‌لرینده اؤزللیکله ده بیچیم‌بیلیم سوییه‌سینده ده تورکجه‌نین ائتکیسینی گؤرمک مومکون‌دور. فارسجانین، بیر هند-آوروپا دیلی اولدوغو ادعا ائدیلمکده‌دیر. آنجاق یییه‌لیک اک‌لری کیمی بیر چوخ دیلسل اؤزللیگی بو دیل عائله‌سینه اویغون دئییل‌دیر. فارسجانین هند-آوروپا دیللرینه بنزه‌مه‌ین اؤزللیک‌لری تورک دیل‌لری عائله‌سینه بنزه‌مکده‌دیر. بو دا فارسجا ایله تورکجه‌نین قارشیلیقلی ائتکیله‌شیم ایچینده اولدوقلارینی گؤستریر.
سونوج اولاراق ایراندا فارسجایلا ائتکیله‌شیمده اولان تورکجه‌نین سؤزدیزیمی اؤته‌کی سوییه‌لره گؤره داها چوخ آشینما تهلوکه‌سی یاشاماقدادیر و بیچیم‌بیلیمی اؤزونو ان چوخ قورویا بیلن سوییه‌دیر. بورج آلینان سؤزجوک‌لر ایسه بو ائتکیله‌شیمین بلکه ده ان تهلوکه‌سیز و دوزلدیلمه‌سی ان راحت اولان سوییه‌سیدیر. بونون دیل‌بیلیمسل ندن‌لرینی آچیقلاماق بو دانیشیغا سیغمایاجاق‌دیر. کیتابدا بو قونولارا الیمدن گلدیگی قدر آچیقلیق گتیرمه‌یه چالیشمیشام.
روبابه خانیم، اتک‌یازینین سوال‌لارینا واخت آییردیغینیز اوچون چوخ تشککور ائدیریک!
من ده سیزه آییردیغینیز زامان و ایلگیلینیز اوچون چوخ تشککور ائدیره‌م!
