یئر آدلاری بعضا اوْ یئرلرده یاشایانلارین ناغیلی و اوْنلارین طبیعتین شکیللنمه‌سی ایله باغلی روایتلردیر. یعنی یئر آدلاری بیر طرفدن دیلین و کۆلتورون داشییجی‌سیدیر، بیر طرفدن ده اوْ آدلارین آرخاسینداکی شفاهی تاریخی (oral history) یاشادیر. بیر یئرین و اوْ یئره منسوب اوْلان هر شئیین آدلاری دَییشدیکده، تاریخی روایتلر و ناغیللار دا آرتیق ایتیب باتار.
گۆنوموزده دۆنیانین بعضی اؤلکه‌لرینده، مثلا کانادادا، «یئنیدن آدلاندیرین، گئری آلین (Rename it reclaim it) » آدینی وئردیکلری بیر حرکت باشلادیلیب. بۇ حرکت، یئرلیلرین تاریخی یۇردلارینی اؤزلرینه قایتارما حرکتیدیر. هله‌لیک بۇ حرکت بعضا ساده‌جه «اراضی‌نین تانینماسی (land aknowlagement) » بیاناتی سوییه‌سینده‌دیر. بۇ بیانات ایله کانادا دؤولتی و گلمه بۆتون میللت‌لر، اۆستونده یاشادیقلاری توْرپاقلارین اصلینده کانادا یئرلیلرینه عاید اوْلدوغونو رسمی شکیلده دیله گتیریرلر. ایلک عملی آددیم اوْلاراق دا، یئرلرین و مکانلارین اوْرژینال آدلارینی اؤزونه قایتاریرلار. حتی بعضا، ساختالاشدیرمالار نتیجه‌سینده ایتیردیکلری بؤلگه‌لرین یئرلیلره گئری قایتاریلماسینی تامین ائدیرلر. بۇ اوْنو گؤستریر کی، واختی ایله تاریخ بۇ ایشین ترسینه شاهید اوْلوب.
آدلارین دَییشدیریلمه‌سی تانینمیش سؤمورگه‌چی ویا استعماری (colonial) بیر سیاستدیر. بۇ سیاست خصۇصییله آمئریکا و کانادا کیمی اؤلکه‌لرده «ایلک گلمه‌لر» ویا «یئرلشمه‌چیلر (first sattelers) » طرفیندن حیاتا کئچیریلیب. اوْنلار غصب ائتدیکلری یئرلری یئنیدن آدلاندیریب، یۇردا صاحیب چیخیردیلار. بیر چوْخ حالدا بۇ ساختا آدلاری، کیملیگی بللی اوْلمایان اراضی اؤلچنلر (land surveyers) یازییا آلیردیلار. بؤلگه‌نین و یا منطقه‌‌نین آدینی دَییشیب سندلشدیره‌رک، اوْ یئرلری یئنی صاحیبلرینه تسلیم ائدیردیلر.
ایراندا رضاشاه دؤورۆندن باشلایاراق آد دَییشیمی تمامیله فرقلی سیاستلر دوْغرولتوسوندا حیاتا کئچیریلیب و یوخاریدان گلن بللی بیر سیاست، بللی اینسانلار طرفیندن بللی بیر یؤنتم ایله گئرچکله‌شیب. بۇ سیستئماتیک ایش، ایراندا یاشایان فرقلی میللتلره واحید کیملیک دۆزلتمک پروْژه‌سی اساسیندا اوْلوب. ماراقلی‌دیر کی، بیرینجی دفعه ایراندا توْپوقرافی خریطه‌لرینی آمئریکانین میلیتاری مهندیسلری یاپارکن، کند آدلارینی اوْرژینال شکیلده اوْلدوغو کیمی یازیردیلار. آما سوْنراکی خریطه‌لرده (۱۳۵۷-۱۳۴۷) آرتیق کند و بؤلگه آدلاری تمامییله فارسلاشدیریلمیشدیر.
بۇ ایشین امری دؤولتدن گلسه‌ده، مجریلری دؤولت استخدامیندا اوْلان ایرانچی تاریخچیلر اوْلموشدور. یئر آدلاری‌نین فارسجالاشدیریلماسی ایله بیرلیکده، او آدلارین معنالاری ساختالاشدیریلیب، بعضی حاللاردا آنلامسیزلاشدیریلیردی.
یعنی، دۆنیادان فرقلی اوْلاراق ایراندا بۇ ساختالاشدیرمانین هم والیسی هم چالیشانلاری و مجریلری آنوْنیم یا آدسیز دئییلدیر. اوْنون هم یازارلاری، هم ده دَییشدیریلمیش آدلارین لیسته‌سی و دَییشیمه‌نین زامانی، تاریخی و باشقا ایضاحلار هله ده تاریخ و آرکئولوژی ژۇرناللاریندا مؤوجوددور. دئمک، بۇ ایشی اوْ قدر بس‌بللی (obvious) بیر شکیلده، اؤزلرینی حاقلی ساناراق و بیلیمسل ائدیردیلر کی، ایللر سوْنرا کیمسه بۇ ایشین یانلیش اوْلدوغونا شۆبهه ائدیب اوْنو سوْرغولامامیشدیر. چۆنکو کۆلتورل مستعمره‌چیلیک کَلان روایتلرین عمومی‌لشدیریلمه‌سی ایله باش وئرر. خالق گؤرولن ایشلره و کلان روایتلره اوْ قدر اینانار کی، حاکیملر ایشلرینی و نییتلرینی گیزلتمه‌یه احتیاج دۇیمازلار. مثلا، ایراندا کیملیک سؤمورگه‌چیلیگی‌‌نین دایاندیغی آرقۇمانلار همیشه «میللی وحدت»، «تهلوکه‌سیزلیک» و «دۆشمان قارشیسیندا گوجلو بیر اؤلکه قۇرماقة کیمی دوْغرو گؤرونن سؤزلره دایانمیش و آکتوال اوْلموشدور. آما اصلینده استعماری سیاستلر، گله‌جکده یۇردلارین طالعینه صاحیب چیخماق اۆچون، مختلف بؤلگه‌لرین کئچمیش تاریخینی کوْنتروْل آلتینا آلیب ییه‌له‌نیبلر.
جوْرج اوْروئل ۱۹۸۴ آدلی کیتابیندا تاریخی روایتلرین حاکیملر طرفیندن دَییشدیریلمه‌سینه داییر بئله یازیر: «کئچمیشین ایماژینی(تصویرینی) و بیلگیسینی کیم کوْنترول ائدرسه، گله‌جک نسیللرین نه‌یی نئجه دۆشونه‌جه‌گینی اوْ بلیرله‌یر. ایندیکی زامانین بیلگیسینی و ایماژینی کوْنترول ائدن، عینی اینسانلارین کئچمیشی نئجه گؤره‌جه‌گینی ده بلیرله‌یه‌جک. کئچمیشی کوْنترول ائدن گله‌جه‌یی ده یؤنلندیره‌ر. دئمک، گله‌جه‌گه حؤکم ائدن، کئچمیشی فتح ائدر.»
مستعمره‌چی ویا سؤمورگه‌چی سیاستلر اؤلکه خالقلارینی بیرلشدیریب، اؤلکه‌نی قوْروماق نامینا اوْنلارین دیللرینی باسقی آلتینا آلیب، تاریخلرینی دَییشیب سوْنوندا کۆلتور و کیملیکلرینی اللریندن آلارلار. نتیجه‌ده، بیر مملکت بیر میللتین آدینا، حاکیم بیر طبقه‌نین واسیطه‌سی ایله ضبط اوْلونوب کوْنترولا کئچر. ایراندا یۆز ایل ایچینده «یازیلی تاریخ» دایانمادان ایرانچی ناسیونالیست آیدینلار طرفیندن فرقلی یؤنتملرله ساختالاشدیریلیب دَییشدیریلمیشدیر. ساوادلانمیش طبقه، یازیب اوْخوماق و ائییتیم (آموزش) سیستئمی واسیطه‌سیله یئنی اۆره‌دیلمیش روایتلرین داشییجیسی اوْلموشدور. یئر آدلاری ایسه یازیلی تاریخه یوْخ، شفاهی خالق بیلگیسینه دایانیر. او آدلاری دَییشمک شفاهی تاریخی دَییشدیرمک دئمکدیر. اینسانلارین حافیظه‌لرینده‌کی بیلگینی ساختالاشدیرماق و یا اۇنوتدورماقدیر. آدلارین دَییشدیریلمه‌سی نسیلدن نسیله کئچن سینه‌‌لرده‌کی تاریخی روایتلرین آرادان گئتمه‌سی ایله سوْنوجلانار.
دئمک میللی عدالتسیزلیگین طبیعی گوستریلیب، یئنی بیر نوْرما دؤنوشدوگو (تبدیل اوْلدوغو) یئرده آدلارین دَییشیلمه‌سی بؤیوک روْل اوْیناییر. چۆنکو بۇ، میللتلرین گله‌جه‌گینی کوْنترول ائتمک اۆچون باشلادیلمیش بیر حرکتدیر. چۆنکو بۇ، کئچمیش شفاهی تاریخ روایتلری‌نین ساختالاشدیریلماسی دوْغرولتوسوندا دۆشونولموش، پلانلانمیش، سیستئماتیک سیاسی بیر ائیلم‌دیر.
