مالکوم ایکس وکیل کیمی یاشاماق ایسته‌سه ده معلمی اونا بونون بیر قارادریلی اوچون یاخشی هدف اولمادیغینی دئییب. گنج آفروآمئریکالینی تحصیلدن اوزاقلاشدیراجاق اولان بو سؤز سونرالار دونیا شؤهرتلی مالکوم ایکسی فورمالاشدیراجاقدی.
کیمی‌لرینه گؤره او ایفراطچی بیر میللتچی، کیمی‌لرینه گؤره رادیکال ایسلامچی و کیمی‌لرینه گؤره ایسه عیرقچیلیک قارشیسیندا یورولمادان ساواشان فعال ایدی. اصلینده اونو آلقیشلایان‌لاری دا، قینایان‌لاری دا حاقلاماق اولار. چونکی مالکوم ایکس ۳۹ ایللیک حیاتیندا فرقلی دوشونجه‌لری و فعالیت‌لری منیمسه‌ییب و کئشمکئشلی بیر حیات یاشاییب.
او گنجلیینده نارکوتیک مادّه‌لر تیجارتی، قومار، قادین تیجارتی و اوغورلوقلا مشغول اولوب. لاکین سونرادان بو قانونسوز ایش‌لردن ال چکیب. مالکوم ایکسین رادیکال مؤقع‌لری اونو کؤهنه دوست‌لارینین دوشمه‌نینه و مارتین لوتر کینگ کیمی اوزاق دوردوغو شخص‌لرین آلقیشلادیغی موباریزه چئویریر. دونیانین فرقلی اؤلکه‌لرینده کونفرانس‌لاردا چیخیش‌لار ائدیر و دؤورونون سیاسی لیدئرلری ایله موختلیف موضوع‌لاردا دانیشیر. نهایتده ایسه کؤهنه دوست‌لاری اولان ایسلام میللتی ترورچولاری طرفیندن اؤلدورولور.
اوشاق یاش‌لاری، عیرقچیلیک و یئتیملیک
سوی‌آدی اصلینده لیتل(little) اولان مالکوم ۱۹۲۵-جی ایلین مای آیی‌نین ۱۹-دا نبراسکا دؤولتی‌نین اوماها شهرینده آنادان اولوب. آتاسی اؤرل لیتل سیاسی دوشونجه‌لری و فعالیت‌لری اوجباتیندان دفعه‌لرله سورگون ائدیلیب. مالکومون عایله‌سی میشیگان ایالتینه کؤچمه‌یه مجبور اولور، لاکین بونون دوغرو سئچیم اولمادیغی بیلینیر.
اؤرل لیتل خریستیان کئشیش ایدی و قارادریلی‌لرین حقوق‌لارینی مودافیعه ائدیردی. او اوماها شهرینی آغ‌دریلی عیرقچی تشکیلات‌لارین تعقیب‌لرینه گؤره ترک ائتمیشدی. لاکین سونرادان کؤچدویو یئرلردنده کو کلوکس کلان کیمی عیرچقی تشکیلات‌لارین تعقیب‌لرینه معروض قالیرلار. مالکوم خاطیره‌لرینده بو قروپ طرفیندن اونلارا چوخ اذّیت وئریلدیگینی و اونلارین ترورچو اولماقلاری ایله باغلی دا یازیب.
اؤرل لیتل میشیگانین لنسینگ شهرینده بیر فئرما(تارلا، مزرعه) آلیر، لاکین قیسا مدتدن سونرا او فئرما یانیر. پولیس بو یانغی‌نین تصادفا باش وئردیگینی دئسه ده مالکوم هئچ واخت اونو قبول ائتمه‌ییب و فئرمانین ترور نیتی ایله یاندیریلدیغینی دئییب. ۱۹۳۱-جی ایلده ایسه اؤرل لیتلین ایکییه بؤلونموش جسدی تراموا ریل‌لرینین یانیندا تاپیلیر. او زامان مالکومون ساده‌جه ۶ یاشی وار ایدی.
سونراکی ایللرده آناسی لوییزین حیاتی دا چتین کئچیب. اؤرلین اؤلومو اونا چوخ پیس تأثیر ائدیر و او، عصب سارسینتیسی کئچیریر. لوییز خسته‌خانادا یاشامالی اولور و بو سببدن مالکوم ایله بیرلیکده دیگر ۷ باجی قارداشی دا حیمایه‌چی عایله‌لره وئریلیرلر.
بوتون بو اولانلار مالکوم لیتلین چوخ آغیر شرط‌لرده اوشاقلیغینی باشا وورماسینا سبب اولور. خصوصیله اونون سونراکی ایللرده رادیکال دوشونجه‌لره میللی اولماسی‌نین سببی یقین کی اوشاقلیق ایل‌لرینده‌کی چتین و شدتلی وضعیتیندن قایناقلانیر.
وکیللیکدن جینایت‌کارلیغا گئدن یول
مالکوم لیتل ایلک تحصیل ایل‌لرینی موفقیتله باشا ووروب. اونون اوشاق یاش‌لاریندا یاخشی اوخودوغو، مکتبین سئچیلن شاگیردلریندن بیری اولدوغو بیلینیر. مالکوم گله‌جکده وکیل اولماق ایسته‌دیگینی دئینده معلمی اونا بونون بیر قارادریلی اوچون یاخشی هدف اولمادیغینی دئیه‌رک اونا دولگرلیگی(نجارلیق) سئچمه‌یی تؤوصییه ائدیب. بو ایسه اونو تحصیلدن اوزاقلاشدیریب.
گئتدیکجه تحصیلدن سویویان مالکوم قانونسوز فعالیت‌لره یؤنه‌لیر. بیر مدت میشیگان دؤولتی‌نین فلین شهرینده یاشاییر و داها سونرا ۱۹۴۳-جو ایلده نیویورک شهری‌نین هارلم محله‌سینه کؤچور. جینایتکارلیقلا تانینان بو محله‌ده مالکوم بیر چوخ چیرکلی ایش‌لره قاریشیر. نارکوتیک مادّه‌لر تیجارتی، قادین آل‌وئری، ایچکی، قومار و اوغورلوقلا مشغول اولور و قیرمیزی دئترویت آدی ایله تانینیر.
۱۹۴۶-جی ایلده ۱۰ ایللیک حبسه محکوم ائدیلیر. چارلز تاون دؤولت حبس‌خاناسیندا کئچیردیگی حبس ایل‌لری اونو تحصیل ایل‌لرینده‌کی هدف‌لره دوغرو گئتمه‌یه شراییط یارادیر. او دوشونمک اوچون اونیوئرسیته‌‌دن سونرا ان یاخشی یئرین حبس‌خانا اولدوغونو دئییر. مالکوم یئنیدن اوخوماغا باشلاییر و هارلم محله‌سینده‌کی قانونسوز فعالیت‌لریندن اوزاقلاشیر. بو مدتده او ایسلام دینینی قبول ائدیر و قارداشی واسطه‌سیله ایسلام میللتی حرکاتی ایله تانیش اولور.
چیخیش ائدیر مالکوم ایکس
مالکوم ۱۹۵۲-جی ایلده حبسدن آزاد ائدیلیر. ایلک مدنی اصوللا موباریزه‌سینی سوی‌آدینی دییشدیرمکله باشلاییر. او لیتیلین کؤله‌لیکدن یادیگار قالدیغینی دئییر و اونو آغ‌دریلی‌لرین اونلاری آشاغیلاماق اوچون وئردیگی سوی‌آد کیمی قبول ائد‌ه‌رک رد ائدیر. او ایکس (X) سوی‌آدینی سئچیر و بونونلا دا آمئریکا قارادریلی‌لرینین تاریخیندن آدی سیلینمه‌یه‌جک مالکوم ایکس اورتایا چیخیر.
داها سونرا بیر چوخ آفروآمئریکالی اؤز سوی‌آدینی ایکسه دییشدیره‌رک قارادریلی‌لرین عیرقچیلییه قارشی آپاردیقلاری موباریزه‌یه قاتیلیرلار.
حبسدن آزاد اولان کیمی درحال ایسلام میللتینه قاتیلیر. ۱۹۳۰-جو ایلدن فعالیته باشلایان بو حرکات دینی و سیاسی بیر حرکات ایدی. بو حرکات آغ‌دریلی‌لرین عیرقچیلیگی‌نین پیک دؤورونده یارانیر. والاس فرد محمد آدیندا بیر شخصین باشچیلیغیندا قورولان حرکات رادیکال چیخیش‌لاری ایله سئچیلیر. اونلار قارادریلی‌لرین آغ‌دریلی‌لردن اوزاق دورمالی اولدوقلارینی، آفریکایا قاییتمالی اولدوقلارینی، بوتون آغ‌دریلی‌لرین دوشمن و شیطان اولدوقلارینی دئییردیلر. عینی حالدا اونلار ایسلام دینینی رسمی دین‌لری کیمی قبول ائدیرلر.
۱۹۳۴-جو ایلده فرد محمد ایتیر و اونون یئرینه الایجا محمد آدلی بیر باشقاسی کئچیر. الایجا محمد همین ایلدن اؤله‌نه‌دک (۱۹۷۵-جی ایل) بو حرکاتا رهبرلیک ائدیر. مالکوم ایکس ده اونون موریدلریندن بیرینه چئوریلیر. نیطق باجاریق‌لاری و کاریزماتیک دوروشو اونون پیلله-پیلله یوکسلیشینه سبب اولور. مالکوم ایکس اوّلجه هارلم مسجیدینه رهبر تعیین ائدیلیر و داها سونرا بو حرکاتین سؤزجوسو روتبه‌سینه قدر یوکسلیر و الایجا محمدین ان یاخین شخص‌لریندن بیرینه چئوریلیر.
مالکوم ایکس ایسلام میللتی حرکاتیندا
مالکوم ایکس ۱۹۵۴-جو ایللرده هارلئم مسجیدی‌نین ایمامی کیمی فعالیت گؤستردیگی زامان بتی ساندرس آدلی گنج بیر قیزلا تانیش اولور. همین قیز داها سونرالار سوی‌آدینی ایکسه چئویره‌رک ایسلام میللتی حرکاتینا قوشولور. ۱۹۵۸-جی ایلده بتی و مالکوم ائوله‌نمک قرارینا گلیرلر و بو ائولیلیگین نتیجه‌سینده اونلارین ۶ قیز اؤولادی اولور. اونلارین آدلاری آتاللاه، خوبیلای، ایلیاسا، جمیله، ملیکه و ملک اولوب.
اونون نیطق‌لری سرت اولوردو و قارادریلی‌لرین هر یوللا اؤز حقوق‌لارینی طلب ائتمه‌لی اولدوقلارینی دئییردی و مدنی مئتودلارلا فعالیت گؤسترن وطنداش حقوق‌لاری حرکاتینا تنقیدله یاناشیردی. مالکوم ایکس نیطق‌لرینده آغ‌دریلی‌لری دوشمن اولاراق گؤستره‌رک، قارادریلی‌لری داها رادیکال آددیم‌لار آتماغا دعوت ائدیردی.
مالکوم ایکسین حرارتلی نیطق‌لری حرکاتین عضو سایی‌نین یوکسلیشینه سبب اولور. ۱۹۵۰-جی ایلده حرکاتین عضولرینین سایی ۴۰۰ اولدوغو حالدا ۱۹۶۰-جی ایلده بو رقم ۳۰ مینی کئچیر. بیر دفعه او نیویورکدا بیر پولیس قارادریلینی دؤیدوکدن سونرا پولیس قرارگاهینا گئدیر. ۴۰۰۰ شخص ایسه دستک اوچون اونون آردیجا قرارگاهین قاباغیندا توپلاشیرلار. بو اونون بؤیوک کوتله آراسیندا سئویلدیگینه بیر نومونه‌دیر.
بعضی سرت چیخیش‌لاری دا مشهوردور. او بیر دفعه واشینگتن یوروشونو واشینگتن آخماقلیغی کیمی دیرلندیرمیشدی. سونرالار آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری پرئزیدئنتی کندی-یه اولان سوء-قصدی بیر نوع قیصاص کیمی دیرلندیردی. لاکین بو چیخیشی اونون حیات یولونو دییشه‌جکدی.
مالکوم ایکس ایسلام میللتیندن آیریلیر
کندی-یه قارشی اولان سوء-قصده موناسیبتی الایجا محمدله آراسیندا فیکیر فرقلیلیگینی اوزه چیخاردی. الایجا محمد اونو ۹۰ گون نیطقدن محروم ائتدی لاکین مالکوم بونا راضیلیق وئرمه‌دی. او الایجا محمدین جینسی روسوایچیلیق‌لارینی اورتایا قویدو و بونونلا دا بوتون وظیفه‌لریندن کنارلاشدیریلدی.
۱۹۶۴-جو ایلده مالکوم ایکس رسمی شکیلده ایسلام میللتی حرکاتیندان آیریلدیغینی بیلدیردی. همین واخت آفروآمئریکان بیرلیگی تشکیلاتینی یاراتدی. مارت آییندا ایلک و سون دفعه مارتین لوتر کینگله گؤروشدو و بیر آی سونرا ایسه حج سفرینه گئتدی. او آرتیق مالیک الشبّاز ایدی و بیر چوخ ایسلام دونیاسی رهبرلری ایله گؤروش تعیین ائدیردی. عینی حالدا او آرتیق یالنیز بیر سونی موسلمان اولدوغونو و ایسلام میللتی فیکییرلرینی قبول ائتمه‌دیگینی دئییردی.
ایسلام اؤلکه‌لرینه سفرلری، داها سونرا آوروپا و آفریکا سفرلری مالکومون دوشونجه‌لرینده بؤیوک دییشیکلیک‌لر یاراتدی. او آرتیق عیرق آیریلیغینی قبول ائتمیر و عیرقچی‌لیگین آغینی دا قاراسینی دا پیسله‌ییردی. عینی حالدا او وطنداش حقوق‌لاری حرکاتینی دستکله‌ییر لاکین یالنیز آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده دئییل، مسئله‌نین دونیا سوییه‌سینه چیخماسینی داها دوزگون حساب ائدیردی.
یئنی مالکوم سوسیالیست دوشونجه‌لره مئیل گؤستریردی و نازیسم تهلوکه‌سینی دیله گتیریردی. مالکوم ایکس هم ده باش وئر‌ن دییشیکلیک‌لری دیله گتیرمکدن چکینمیر، کئچمیشده‌کی سهولریندن دؤندویونو دئییردی. بو ایسه ایسلام میللت حرکاتی‌نین عضولری و رهبرلری‌نین رئاکسییالارینا سبب اولوردو.
مالکوم هم ده مدنی اصول‌لارلا موباریزه‌نی اوستون بیله‌رک کئچمیش مئتودلارین سهو اولدوغونو دئییردی. بو ایل‌لر اؤنجه مارتین لوتر کینگین اونا وئردیگی تؤوصیه‌لرله اوست-اوسته دوشوردو. مارتین لوتر کینگ مالکوم ایکسین حرارتلی نیطق‌لرینی آلقیشلاسا دا اونلارین زوراکیلیغا دایانان موباریزه مئتودلارینی تنقید ائدیب و بونون آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری وطنداش‌لاری اولان قارادریلی‌لر اوچون ضررلی اولدوغونو دئمیشدی. مالکوم ایکس آرتیق کئچمیش یو‌لدان دؤنوب، مدنی اصول‌لارلا موباریزه‌یه تشویق ائدیردی. عینی حالدا او آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده قارادریلی‌لرین سیلاح داشیما حقوق‌لارینی دا عوض‌ائدیلمز حساب ائدیردی.
کئچمیش دوست‌لار و یئنی دوشمن‌لر
ایسلام میللتی حرکاتیندان آیریلان مالکوم ایکس کئچمیش دوست‌لارینین غضبی ایله اوزله‌شیر. اونلار مالکومون مؤقع‌لرینی تنقید ائتمکله یاناشی آقرئسیو داورانیش‌لارلا اؤز موخالیفلیک‌لرینی گؤستریردیلر. خصوصیله ایسلام میللتی حرکاتی‌نین عضولری آراسیندا سئویلدیگی اوچون اونون حرکات اوچون تهلوکه‌لی اولدوغو دوشونولوردو.
بیر دفعه “موسلمان” آدلی بیر قزئتده مالکومون باشی‌نین بدنیندن آیریلمیش حالدا بیر کاریکاتوراسی درج ائدیلدی. ۱۹۶۵-جی ایلین فئورال آیی‌نین ۱۴-ده مالکومون ائوی یاندیریلیر. اؤزو و عایله‌سی یانغیندان خیلاص اولا بیلیرلر. لاکین بونونلا دا تعقیب‌لر و هده‌لر بیتمیر.
مالکوم ایکسین ۱۹۶۵-جی ایلین فئورال آیی‌نین ۲۱-ده هارلم شهرینده بیر چیخیشی اولاجاقدی. او، چیخیشینا باشلامامیش ۳ سیلاحلی شخص اونا آتش آچیر و ۳۹ یاشینداکی مالکومو اؤلدورورلر. مالکومون بدنینه جمعی ۲۱ گولله بوشالدان ۳ شخصین کیملیک‌لری تعیین ائدیلیر و اونلار محکمه‌یه وئریلیرلر. اونلارین ۳-و ده ایسلام میللتی حرکاتی‌نین عضولری ایدیلر. مالکومون طرفدارلاری و خصوصیله اونون عایله‌سی دفعه‌لرله ایسلام میللتی رهبرلیگینی بو ترورلا باغلی گوناهلاندیریبلار.
اؤلوموندن سونرا
سؤزسوز کی مالکوم ایکس چوخ یوکسک سوییه‌لی نیطقین صاحیبی ایدی. اوندان یادیگار قالان چوخ سایدا حرارتلی و ساده دیلده دئییلمیش نیطق‌لر وار. ۱۹۶۳-جو ایلده آلئکس لالئی آدلی بیر ژورنالیست اونون آوتوبیوقرافییاسینی حاضیرلاماق اوچون مالکومدان موصاحیبه‌لر آلماغا باشلاییر. مالکوم ایکس بو کیتاب حاضیر اولانا قدر ساغ قالمایاجاغینی دوشونوردو. و بو حقیقتا ده بئله اولدو. آوتوبیوقرافییاسی اؤلوموندن سونرا حاضیر اولدو.
اؤلوموندن سونرا بعضی تانینمیش شخص‌لر اونون اؤلومونه موناسیبت بیلدیردیلر. بونلاردان بیری ده مارتین لوتر کینگ ایدی: «عیرقچیلیک پروبلئم‌لرینه حل تاپماق اوچون هله گؤروشمه‌دیگیمیز دؤورلرده، هر زامان مالکوما قارشی درین سئوگیم وار ایدی. اونون پروبلئمه دیاقنوز(تشخیص) قویما و پروبلئمی کؤکوندن حل ائتمه مسئله‌سینده مؤحتشم باجاریق‌لارا صاحب اولدوغونو دوشونورم. اؤز دوشونجه‌سینی عکس ائتدیرمه مسئله‌سینده اوغورلو بیر ناطیق ایدی و اوز-اوزه قالدیغیمیز عیرقچیلیک پروبلئم‌لرینی حل ائتمک اوچون موکمل جهدلر ائتدیگی دانیلماز گئرچکدیر.»
