«۱۴۰۱-جی ایل فروردین آیی‌نین ۵-ده (۲۵ مارت ۲۰۲۲) آتام رضا براهنی دونیانی ترک ائدیب، گونشین گؤروشونه تلسدی.» اوکتای براهنی اینستاگرامدا پایلاشدیغی بو جمله ایله آتاسی رضا براهنی‌نین اؤلوم خبرینی یاییب. او گونشین یولونو گؤزله‌ین شاعیر، آذربایجانین شاهنامه‌سی سایدیغی “یوردومون سیرلری” رومانی‌نین یازیچیسی، ادبی تنقیچدی، آذربایجان میللی حکومتی‌نین سون یادیگاری، سوسیالیست دوشونجه‌لی سیاسی فعال و دیلینی اودموش تبریز تورکو ایدی.
رضا براهنی 21 آذر 1314-جو ایلده تبریزده دونیایا گؤز آچیب. او، ۹ یاشیندا ایکن میرجعفر پیشه‌وری‌نین باشچیلیغی ایله آذربایجانین گونئیینده آذربایجان میللی حکومتی قورولور. بالاجا رضا دا بورادا قورولان تورک دیللی مکتب‌لردن بیرینین شاگیردی اولور. بورادا بیر ایل عرضینده اؤز آنا دیلینده آلدیغی تحصیل عؤمرو بویو ساواشینی آپاراجاغی دیل مسئله‌سی‌نین باشلانغیج نقطه‌سیدیر. داها سونرا ایسه آذربایجان میللی حکومتینی ییخان پهلوی قوشون‌لارینین تؤرتدیگی جینایت‌لره، او جمله‌دن ده اونلارین تورکجه کیتاب‌لارین یاندیریلماسینی تشکیل ائتمکلرینین یاخیندان شاهیدی اولوب. بو ایسه سونرالار گنج براهنی‌نین پهلوی رئژیمینه قارشی سیاسی فعالیت‌لرینه یؤن وئره‌جک.
۲۲ یاشیندا تبریز اونیوئرسیته‌سینده اینگیلیس دیلی و ادبیاتی ایختیصاسینی بیتیره‌رک دیپلوم آلیر. تحصیلینی داوام ائتدیرمک اوچون تورکیه‌یه گئدیر و دوکتورلوق درجه‌سی آلاراق ایرانا قاییدیر. تهران اونیوئرسیته‌سینده تدریسه باشلاییر لاکین سیاسی باخیش‌لاری و فعالیت‌لری نتیجه‌سینده اونیوئرسیته‌لردن اوزاقلاشدیریلیر. 12 شهریور 1352-جی ایلده ۱۰2 گون پهلوی زیندان‌لاریندا ساخلانیلیر و ایشگنجه‌لره معروض قالیر. آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینه گئدیر و آکادئمیک فعالیت‌لری ایله بیرگه اینسان حاق‌لاری فعالیت‌لرینه ده قوشولور و ساواک (اؤلکه تهلوکه‌سیزلیک و اینفورماسییا تشکیلاتی) گوج‌لرینین سیاسی محبوس‌لارا ائتدیگی ایشگنجه‌لری دونیا ایجتیماعیتینه چاتدیرماقدا اؤنملی رول اویناییر.
داها سونرا یئنیدن ایرانا قاییدیر و ۱۹۷۹-جی ایل اینقیلابینی دستکله‌ییر. همین ایل‌لرده یازدیغی مقاله‌لرده میللی مسئله‌نی گونده‌مه گتیریر و اونون اهمیتی باره‌ده خبردارلیق ائدیر. لاکین اومید بسله‌دیگی اینقیلابین سهولرینی تئز باشا دوشور و آز مدتده ایسلامی دؤولتین ده موخالیفینه چئوریلیر. داها سونرا یئنیدن محبوس اولور و هر ایکی رئژیمین محبوسو اولموش اینتللکتوال(روشنفکر) کیمی تاریخه دوشور.
اونیوئرسیته‌دن اوزاقلاشدیریلسا دا تهراندا ائوینین آلت مرتبه‌سینده ادبیات درس‌لرینه باشلاییر و همین ایل‌لرده شاه اثرلرینی یارادیر. لاکین تضییق‌لر نتیجه‌سینده یئنیدن اؤلکه‌دن چیخمالی اولور. آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده و کانادادا آکادئمیک فعالیتینه یئنیدن داوام ائدیر. داها سونرا کانادادا مسکونلاشیر و عؤمرونون سونونادک اورادا یاشاییر. سون زامان‌لار ایسه آلزایمر خسته‌لیگیندن اذیت چکیردی.
۸۶ ایللیک حیاتیندا ائنیشلی یوخوشلو یول‌لاردان کئچه‌رک دونیا شؤهرتلی یازیچی اولور و بیر چوخ اؤنملی اثرلر یارادیر. او هم ده فارس ادبیاتیندا ادبی تنقیدین بانیسی حساب ائدیلیر. و فارس ادبیاتیندا عوض‌ائدیلمز مقاما صاحب شخص کیمی تانینیر.
ادبی فعالیتی
رضا براهنی اینگیلیس ادبیاتی اوزره دوکتورلوق درجه‌سی ایله ایرانا قاییدیر و آز مدتده تهرانین ادبی جمعیت‌لرینه داخیل اولور. فارس شاعیرلر و یازیچی‌لار آراسیندا سرت تنقیدلری ایله تانینیر. طلا در مس (میسده قیزیل) کیمی کیتاب‌لارلا فارس ادبیاتیندا تنقیدین یولونو آچیر و فارس ادبیاتیندا تنقیدین آتاسی لقبینی قازانیر. همین ایل‌لرده “قصه‌نویسی” کیتابینی نشر ائد‌رک معاصیر حئکایه‌نین نه اولدوغو باره‌ده یازیر و علمی مئتودلارلا حئکایه یازماغی اؤیره‌دیر.
دؤورون باشقا فارس یازیچی‌لاری ایله بیرلیکده ایران یازیچی‌لار بیرلیگی‌نین یارانماسیندا اؤنملی رول اویناییر. سانسورا قارشی ساواشان اینتلکتوال‌لار آراسیندا یئر آلیر و شاه سارایینا یاخین شاعیرلری و یازیچی‌لاری تنقید آتشینه توتور. او هم ده پاتریارخات (مردسالار) مدنیتینه قارشی چیخیر و اونون تاریخ و ادبیاتدا اولان ایزلریندن دانیشیر. رضا براهنی یازیچی‌لار آراسیندا فئمینیست یازیچی کیمی ده تانینیر.
اؤزو دئییردی کی من اصلینده بیر ناغیل دئینم. یازیب یاراتدیغی رومان‌لار دا بونا ثبوت کیمی گؤرونور. “رازهای سرزمین من” (یوردومون سیرلری)، روزگار دوزخی آقای ایاز (آیاز بی‌ین جهنم گون‌لری)، آزاده خانم و نویسنده‌اش (آزاده خانیم و یازیچیسی)، آواز کشتگان (اؤلولرین صداسی) کیمی رومان‌لاری قلمه آلیب و نوبل موکافاتینا نامیزد اولوب. رضا براهنی “خطاب به پروانه‌ها” (کپنکلره خیطابن)، اسماعیل، بیا کنار پنجره (پنجره‌نین یانینا گل) کیمی بیر چوخ شعر مجموعه‌لرینی ده نشر ائدیب.
اونون اینگیلیسجه و فرانسیزجا یازدیغی اثرلر ده وار. عینی حالدا بیر نئچه دونیا کلاسیک‌لرینین اثرلرینی ده فارسجایا ترجومه ائدیب. او ۲۰۰۰-جی ایلدن ۲۰۰۲-جی ایله قدر کانادا پئن کلوبونون باشچیسی اولوب.
سیاسی حیاتی
بیر ایل فعالیت گؤسترن میللی حکومتده اؤز دیلینده تحصیل آلان رضا براهنی عؤمرو بویو همین ایلین تأثیری آلتینا یاشاییب. او پهلوی قوشون‌لارینین هوجومو باره‌ده دانیشیب، یازدیغی رومان‌لاردا او گون‌لردن سؤز آچیب.
مکتب ایل‌لرینده تورکجه یازدیغی دیوار قزئتینی معلمین اونا زورلا یئدیرتدیگینی دئییر و اونونلا دا تورکجه‌نی اوددوغونو قئید ائدیردی. بونونلا دا اؤز آنا دیلینه خیانت ائتمه‌یه مجبور قالدیغینی دئییردی. یازیب یاراتدیقلاریندا دا همیشه بو موضوعدان سؤز آچیب و بونونلا دا فارس شووینیست‌لری طرفیندن پانتورک لقبی آلیب.
رضا براهنی عینی حالدا فارس اولمایانلارین دا حقوق‌لارینین مدافعه‌چیسی اولوب. عرب یازیچی یوسف عزیزی بنی‌طرف اونو فارس ادبیاتیندا وردیشه دؤنموش عرب دوشمنلیگی‌نین ده قارشیسیندا دوردوغونو دئییر. سفر مصر (میصر سفری) کیتابیندا فارس یازیچی‌لارین عرب دوشمنلیگینه قارشی اولدوغونو تانینمیش فارس یازیچی جلال آل احمد ایله بو باره‌ده موباحیثه ائتدیگینی ده قئید ائدیب.
رضا براهنی سوسیالیست دوشونجه‌یه مالیک ایدی. او، سوسیالیست حرکات‌لارلا دا سیخ علاقه‌ده اولوب. 1340-جی ایل‌لرده یازدیغی “فرهنگ حاکم و محکوم” مقاله‌سی‌نین چاپینا قاداغا قویولور. براهنی ایسه پهلوی دیکتاتورلوغوندا سانسورا قارشی چیخیر و بونونلا دا حبسه گئدیر. لاکین اونون حبسده اولدوغو گون‌لر رئژیمه باها باشا گلیر. “ظل‌الله” شعر توپلوسوندا پهلوی رئژیمی‌نین سیاسی محبوس‌لارا قارشی ایشگنجه‌لرینه آیدینلیق گتیریر. او، بیر مقاله‌سینده محبوس‌لارا تجاووز اولوندوغونو یازیر و “پنت‌هاوس” ژورنالیندا چاپ ائتدیریر. بونونلا دا شاه رئژیمی‌نین جینایت‌‌لرینی دونیا گؤستریر.
پهلوی‌لرین دیکتاتورلوغو و اینسان حاق‌لارینی پوزمالارینی اوزه چیخاران براهنی ان یاخشی اینسان حاق‌لاری ژورنالیستی موکافاتینا لاییق گؤرولوب.
1357-جی ایسلام اینقیلابینی دستکله‌ییب. لاکین سونرادان بوتون اومیدلری بوشا چیخیب و یئنی حکومتین ده موخالیفینه چئوریلیر. او داها سونرا آذربایجانلی فعال‌لارلا سیخ علاقه‌یه گیریر و بونونلا دا کئچمیش دوست‌لارینین دوشمنینه چئوریلیر و پانتورک اولماقدا گوناهلاندیریلیر.
اونون فارس موحیطینده گئنیش ادبی فعالیتی اولوب، لاکین میللی حاق‌لاری مدافعه ائتمه‌سی اوچون اونا سئپاراتچی دئینلر چوخ اولوب. اؤلومو ایله ده عینی ایدعالار یئنیدن سسلندیریلیب. فارس اولمایانلارین میللی حاق‌لارینین مدافعه‌چی‌لری اونون اؤلومونو فاجعه کیمی دیرلندیریرلر. لاکین پهلوی رئژیمی‌نین حامی‌لری و شووینیست‌لر اونون اؤلومونه سئوینیرلر.
