«سول» و «ساغ» سیاسی تئرمین‌لرین باشلانغیجی
هاروارد اونیوئرسیته‌سینین فرانسه تاریخی اوز‌ره فخری پروفسورو پاتریس هیگونت بو تئرمین‌لرین تاریخچه‌سینین ۱۷۸۹-جو ایلین یاییندا فرانسه‌ده باشلادیغینی دئییر. فرانسه اینقیلابینین بؤیومه‌سی ایله غضبلی کوتله‌لر باستیل-ه هوجوم ائتمیشدیلر. اینقیلابی حکومتین فعالیتینی تعمین ائتمک اوچون میللی مجلیس قورولدو. مجلیسین اساس مقصدی ایسه یئنی بیر آنایاسا یازماق ایدی.
۱۴ ایول ۱۷۸۹-جو ایلده باستیل‌ین آلینماسی لیتوگرافی‌سی.
پرینستون اونیوئرسیته‌سینین معاصر فرانسه تاریخینین ائرکن چاغ‌لاری اوز‌ره پروفسورو دیوید آ. بئل دئییر: «مجلیسین موذاکیره ائتدیگی اساس مسئله‌لردن بیری شاهین نه قدر گوجه صاحب اولماسی ایدی. موطلق وتو حقوقونا مالیک اولمالیدیرمی؟ موذاکیره زامانی شاهین موطلق وتو قویماسی لازیم اولدوغونو دوشونن‌لر ایسپیکئرین(مجلیس رئیسی/رئیس مجلس) ساغیندا و عکسینی دئینلر ایسه – داها رادیکال باخیشا صاحب اولانلار کیمی – ایسپیکئرین سولوندا اوتوردولار. باشقا سؤزله دئسک، سیاسی عنعنه‌یه صادق اولانلار ساغدا، داها چوخ سیاسی دییشیکلیک‌لییه مئیللی اولانلار ایسه سولدا ایدیلر».
«بئله‌لیکله، بو قروپلاشمالار سول و ساغ کیمی تانیندی. بیزیم ایزینه دوشدویوموز تاریخچه‌نین باشلانغیجی ایسه تام بورادیر»،– بئل «تایم» درگیسینه دئدی.
بو جور اوتورما اصولو سونراکی قانون‌وئریجی ارگان‌لاردا و پارلامئنت‌لرده ده تکرارلاندی. بئل: «بو تئرمین‌لر خالق دیلینده ده اولدوقجا تئز یاییلدی. میللی مجلیسله باغلی خبر درج ائد‌ن قزئت‌لرده بو تئرمین‌لردن ایستیفاده اولونوردو»، – دئییردی.
«سول» و «ساغ» دونیایا نئجه یاییلدی؟
بوتون دونیا فرانسه اینقیلابینی ایزله‌ییر، اینقیلابلا باغلی تئرمین‌لر بوتون دونیایا یاییلماغا باشلاییردی، آنجاق بو بیر گئجه‌ده باش وئرمه‌ییب. فرانسه تاریخچی مارسل گاو‌شه‌نین «ساغ و سول» آدلی مقاله‌سینه اساساً، ساغین و سولون سیاسی کیملیک کیمی فورمالاشماسی «۱۹-جی عصرین سون ۲۵ ایلیندن و ۲۰-جی عصرین ایلک اون‌ایللیینه قدر داوام ائد‌ن بیر پروسئس» کیمی گؤتورولوردو.
بولشئویک روسیه‌سینده و سووئت اتفاقینین ایلک ایل‌لرینده سول و ساغ تئرمین‌لرینین یایغین اولماسی بو سؤزلرین یاییلماسینین اساس نومونه‌سیدیر.
ییل اونیوئرسیته‌سینین آوروپانین مدنیت و اینتئللئکتوال تاریخی پروفسورو مارسی شور ایمیل واسطه‌سی ایله «تایم»-آ بئله یازیردی: «بولشئویک‌لر فرانسه اینقیلابینا حئیران ایدیلر. اونلار شعورلو شکیلده فرانسه اینقیلابینین میراثینی داوام ائتدیرمه‌یه و داها یوکسک سوییه‌یه قالدیرماغا چالیشیردیرلار». اونلار تاریخی پروسئسده بونو کومونیزمه آپاراجاق ضروری بیر آددیم کیمی قیمتلندیردیلر.
اونلار اوچون سول و ساغ یئنی اؤزل معنالار داشیییردی. کومونیست پارتی خطیندن اوزاقلاشانلاری عکس طرفده، خصوصیله ایستالین دؤورونده سولچو و یا ساغچی ساپقین‌لار کیمی آدلاندیردیلار. سولا مئیل ائتمک اساساً رادیکال بین‌الخالق ایشچی اینقیلابینی قبول ائتمک آنلامینا گلیردی و ساغا یؤنلمک ایسه عادتا میللی احوال-روحیه‌نی منیمسه‌مک حساب اولونوردو. آنجاق بو ایضاحات‌لار دییشکن ایدی و داییم دییشن پارتی خطینه گؤره دییشیردی.
دونیا موحاریبه‌لری آراسینداکی دؤورده اینسان‌لار میللی و صینفی سیاستله مشغول اولاندا بوتون آوروپادا سول و ساغ تئرمین‌لریندن ایستیفاده اولونوردو. شور یازیر: «آوروپانین ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰-جو ایل‌لری حاقیندا دانیشارکن «ساغ» و «سول» مسئله‌سینی داواملی اولاراق وورغولاماماق مومکون دئییل. اصلینده اونلارا توخونمادان او ایل‌لری شرح ائتمک چوخ چتین‌دیر». بو چوخ دقیق مسئله‌دیر. اونا گؤره کی موحاریبه‌لر آراسی ایل‌لر سیاسی قطبلشمه دؤورو ایدی. او زامان ساغ و سول دا داها رادیکال اولدولار؛ لیبرال مرکز ایسه «هاوایا اوچدو» (مارکسین ایفاده‌سی ایله دئسک).
«سول» و «ساغ» تئرمین‌لری آمئریکا سیاستینده نئجه یاییلدی؟
جرج تاون اونیوئرسیته‌سینده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری سیاستی و اجتماعی حرکات‌لاری پروفسورو مایکل کازین-ه گؤره، تئرمین‌لر یالنیز ۲۰-جی عصرده آمئریکانین خالق دیلینده تطبیق اولوندو و «Google Ngram» آختاریش سیستمی ایله ده سولچو و ساغچی آنلاییش‌لارینین یالنیز ۱۹۲۰-جی ایل‌لرده کیتاب‌لاردا گئنیش ایستیفاده‌یه باشلاندیغی گؤرونور.
آنجاق تئرمین‌لر داها چوخ یاییلدیقجا اوندان ان چوخ ایستیفاده ائده بیله‌جک اینسان‌لار چکینیب همین تئرمین‌لردن ایستیفاده ائتمکدن یاییندیلار. پنسیلوانیا اونیوئرسیته‌سینده ۲۰-جی عصر آمئریکا تاریخی پروفسورو برنت سبول دئییر: «۱۹۲۰-۳۰-جو ایل‌لرده آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده فعالیت گؤسته‌ر‌ن «ویجدانلی» کومونیست‌لر و سوسیالیست‌لر وار ایدی. لاکین بیر چوخ سببدن اؤزلرینی «سولچو» آدلاندیرمیردیلار.
بیرینجیسی، ۱۹۳۰-جو ایل‌لرده پرئزیدئنت فراتعییننکلین د. روزولت «یئنی خط»-ه اساساً، اؤزل شیرکت‌لرله باریشان لیبرالیزم دؤورونه باشلادی. آکتیو سوسیالیست اولان بیر چوخ اینسان‌لار سیاستین و اساس پارتی‌لرین ایره‌لیله‌ییشی نامینه داها رادیکال ایدئولوگییالارینی قوربان وئره‌رک «یئنی خط»-ی دستکله‌مه‌یی سئچدیلر.
فدر ۱۹۳۳-جو ایلده تعجیلی اولاراق بانکچیلیق قانونونو ایمضالاییر.
سونرا ۱۹۴۰-۵۰-جی ایل‌لرده سویوق موحاریبه و قیرمیزی قورخو سول مئیللی اینسان‌لار اوچون ریسکی آرتیردی. سبول دئییر: «سوسیالیست و یا کومونیست کیمی دانیشسایدینیز، حکومتده‌کی ایشینیزی ایتیرردینیز. بئله‌لیکله، بو اؤزونو سولچو کیمی تانیدانلارا بؤیوک تهدید مئساژی ایدی». موحافیظه‌کار متفکرلر لیبرال دؤولتین بؤیومه‌سینی سولچولوق آدلاندیراراق اونو کومونیست‌لرله علاقه‌لندیرمه‌یه باشلادیلار. «حقیقتا ده، سول دوشونجه‌سینی یاشادان(اساساً سیاست سوییه‌سینده) ساغ‌دیر»، – دئیه او ادعا ائدیر.
استنفورد اونیوئرسیته‌سینده ۲۰-جی عصر آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لری تاریخینین پروفسورو و هوور اینستیتوتونون علمی ایشچیسی جنیفر بورنز دئییر: «اینسان‌لار ۱۹۶۰-جی ایل‌لرده بو سؤزو یئنیدن ایستیفاده ائتمه‌یه باشلادیلار».
دییشمه‌یه نه سبب اولدو؟ بیرینجیسی، سیاسی پارتی‌لر کئچمیشده چوخ واخت بؤلگه‌سل و اقتصادی ماراق‌لاری اساسیندا ایداره اولونوردوسا، سونرالار ایدئولوژی اینانج‌لارلا مؤحکملنمه‌یه باشلادیلار. ایکینجیسی، هم ساغچی‌لار، هم ده سولچولار کؤهنه سیاسی بیرلیگی کنارا قویدولار. موحافیظه‌کارلار حکومتین گئنیشلنمه فلسفی اساس‌لاری ایله راضیلاشماییب یئنی بیر فیکیر ایره‌‌لی سورمک اوچون چالیشیردیلار. دیگر طرفدن، فعال طلبه‌لر بورنزون دئدیگی کیمی «هئگئمون لیبرالیزم» و ویتنام موحاریبه‌سینه قارشی چیخدیلار.
بو چوخ واجیب ایدی مقام ایدی: اینسان‌لار فیکیر آیریلیق‌لارینی ایفاده ائتمک اوچون بیر یول لازیم اولاندا سول و ساغا اوز توتوب اؤز دوشونجه‌لرینی ایفاده ائدیردیلر. بو ایسه آمئریکا سیاستینده سول و ساغین فایدالی اولماسینا گتیریب چیخاردی.
بورنز دئییر: «بیردن-بیره سول و ساغی داها چوخ تعیین ائدیلمیش بیر وضعیت یاراندی، چونکی هر ایکی طرف اورتاداکی موسسه‌لر و گوج‌لرین هر شئیی قاتیب-قاریشدیردیغینی و خئییرلی بیر ایش گؤرمه‌دیگینی دوشوندو». بو سولون سیاسی ایسپئکترده (طیفده) یوکسلمه‌سینه بیر سبب اولا بیلر، چونکی موحافیظه‌کار اولمایان، لیبرالیزمله ده راضیلاشمایان اینسان‌لار اؤزلرینی آدلاندیرماق اوچون بیر سؤزه احتیاج‌لاری وار ایدی، بونا گؤره ده اؤزلرینی سولچو آدلاندیرا بیلرلر دئیه دوشوندولر…[و] اینسان‌لار گئنیشلنمیش بیر حکومته و یا اقتصادی و یا اجتماعی و سیاسی حیاتا گئنیش موداخیله طلب ائتمدیکلرینی باشا دوشه‌رک اؤزلرینی دؤورون موحافیظه‌کار حرکاتیندان فرقله‌ندیرمک اوچون «ساغ» سؤزوندن اوزاق دوردولار».
بو گون «سول» و «ساغ» نه دئمک‌دیر؟
پن سوفیا روزنفیلدین دئدیگی کیمی تئرمین‌لر هاردا و هانسی کونتئکستده(زمینه‌ده) ایشلندیگینه گؤره دییشکن معنالارا صاحب آلتدیرلر. بو تئرمین‌لر فرانسه اینقیلابیندا خصوصی بیر معنا داشیییردیسا، آوروپادا سوسیالیزمین، میللتچیلیگین یوکسلیشینده و آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده طلبه حرکات‌لارینین باشلانغیجیندا باشقا-باشقا معنالار ایفاده ائدیردیلر.
بو گون آمئریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده سول مترقی‌لیک و ساغ موحافیظه‌کارلیغی گؤسته‌ریر. آنجاق مرکزین تعریفی هله ده دییشمکده‌دیر. مکلچی یازیردی کی، بایدن معتدل نامزد حساب اولونسا دا، سیاسی گونده‌لیگی اؤزوندن یالنیز ۴ ایل اوولکی کلینتون‌‌دان قات-قات مترقی ایدی.
بیر جریان اؤزونو دوغرولتماغا مئیللیدیر: مرکز چؤکنده سول و ساغ داها سیاسی گوجلو اولورلار. بعضیلری بونون ۲۰۱۹-جو ایلده باش وئردیگینی ادعا ائدیرلر.
بورنز: «فیکریمجه، ساغ تئرمینی بو گون یئنیدن ایستیفاده اولونماغا باشلاییر، چونکی حقیقتا لیبرال اولمایان اینسان‌لار آراسیندا چوخ آیدین گؤرونن فرق‌لر وار» – دئییر.
کازین دئییر کی، بو تئرمین‌لر سیاسی موباریزه‌ده ده گئتدیکجه داها چوخ ایستیفاده اولونور. سیاستچی‌لر رقیب‌لرینین فعالیت‌لرینی غیر-قانونی گؤسترمک اوچون تئز-تئز اونلارین چوخ سول و یا چوخ ساغ اولدوقلارینی دئییرلر.
سول و ساغین معنالاری یئنه ده دییشه بیلر.
کازین هم ده دئییر:«من تاریخچی‌یم، تئرمین‌لرین موباحیثه‌سیز معنالاری اولدوغونا اینانمیرام. تئرمین نه قدر اهمیت‌لی‌دیرسه، معناسینین نه اولدوغو بیر او قدر موباحیثه‌لی‌دیر.».
بو مقاله اتک‌یازی سایتی طرفیندن اینگیلیسجه‌دن ترجومه ائدیلمیشدیر.
