بو مقاله وین دیویس طرفیندن ۲۰۱۶-جی ایلین دئکابر آیی‌نین ۵-ده «npr.org» سایتیندا درج ائدیلیب و «اتک‌یازی» ترجومه قروپو طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیلیب.
فئیک خبرلرین رئال حیاتدا نتیجه‌لری اولا بیلر. بازار گونو پلیس توفنگلی بیر آدامین واشینگتن‌داکی پیتزاچی‌یا گیریب و رستورانین ایچه‌ریسینده آتش آچدیغینی سؤیله‌دی. بو شخص اینترنتده‌کی اساس‌سیز بیر توطئه نظریه‌سینی «اؤزو آراشدیردیغینی» ادعا ائدیب.
دئمه‌لی بلی، فئیک خبرلر بؤیوک پروبلئمدیر.
پاپا فرانسیس-ین نویابر سئچکی‌لرینده دونالد ترامپی دستکله‌دیگینی ادعا ائد‌ن باشلیق‌لار و آمئریکن نیوز کیمی سایت‌لاردا آلدادیجی خبر حئکایه‌لری پایلاشماسی و یا کونتئکستدن آییرلمیش آلینتی‌لارین(نقل قول‌لارین) پایلاشماسی چوخ دقت چکیب. دی‌سی قزئته (DC Gazette) کیمی سایت‌لار کلینتون عایله‌سی ایله باغلی آراشدیرما آپاران اینسان‌لارین اؤلو تاپیلماسی حاقیندا حئکایه‌لر پایلاشدیقدا، حئکایه‌لر وایرال اولور و بعضی اینسان‌لار اونلارا اینانیر. یئنه دئییرم، بو حئکایه‌لر هئچ بیر شکیلده دوغرو دئییل.
فئیک خبرلرین یاییلماسی‌نین قارشیسینی آلماق تکجه اونلاری یایماق اوچون ایستیفاده اولونان پلاتفورمالارین مسئولیتینده دئییل. خبرلری ایستئهلاک ائد‌نلر ده اوخودوقلارینین دوغرو اولوب اولمادیغینی معین ائتمه‌نین یول‌لارینی تاپمالیدیرلار. آشاغیدا بیر نئچه مصلحت تکلیف ائدیریک.
بوردا ایدئیا اوندان عبارتدیر کی، اینسان‌لار فوندامئنتال(ابتدایی) مئدیا ساوادلیلیغی آنلاییشینا صاحیب اولمالیدیر. و بو یاخین‌لاردا استنفورد اونیوئرسیته‌سی‌نین تدقیقاتچی‌لاری طرفیندن آچیقلانان بیر آراشدیرمایا اساساً، بیر چوخ اینسا‌نین بئله ساوادی یوخدور.
استنفورددا تحصیل و تاریخ پروفسورو اولان و تدقیقاتین آپاریجی مؤلفی سام وینبرگ دئییر کی، حل یولو بوتون اوخوجولارین فاکت یوخلاییجیسی کیمی اوخوماسیدیر. بس فاکت یوخلاییجی‌لاری اؤز ایش‌لرینی نئجه گؤرورلر؟
پوینتر-ده(Poynter Institute for Media Studies) بین‌الخالق فاکت یوخلاما شبکه‌سی‌نین دیرئکتورو آلکسیوس مانتزارلیس دئییر کی، فاکت یوخلاییجی‌لارین مشغول اولدوقلاری هر بیر ادعا اوچون بیر پروسئس وار. مانتزارلیس دئییر:
“اوبیئکتیو شکیلده تصدیقله‌نه بیلن بیر ادعانی تجرید ائده‌جکسینیز، بو مؤوضوعدا ان یاخشی اساس منبع‌لری آختاراجاقسینیز. اونلارین ادعایا اویغون اولوب-اولمادیغینی و یا تکذیب و یا ثبوت ائدیب-ائتمه‌دیکلرینی تاپین و سونرا بوتون محدودیت‌لرله بیرلیکده معلومات‌لاری و معلومات‌لارین ادعا باره‌سینده نه دئدیگینی تقدیم ائدین».
پئشه‌کارلار اوچون چرچیوه بودور، لاکین هر کسین اؤزو اوچون بیر آز فاکت یوخلاماسی ائتمه‌سی‌نین یول‌لاری وار.
ملیسا زیمدارس شمالی اندروردا‌کی مریماک (Merrimack) کالئجینده کوممونیکاسییا (ارتباطات) و مئدیا اوزره استادیاردیر. او، طلبه‌لرینین شوبهه‌لی منبع‌لره ایستیناد ائتدیگینی گؤرنده، منبع‌لر حاقیندا نئجه دوشونمک لازیم اولدوغونا دایر بیر سند، ائله‌جه ده چاشدیران، ساتیریک و فئیک سایت‌لارلارین سیاهیسینی حاضیرلادی و اونلارلا پایلاشدی.
هم مانتزارلیس، هم ده زیمدارس، اینسان‌لارین اونلاین مقاله‌لری اوخویارکن ایستیفاده ائده بیله‌جه‌یی بیر نئچه ان یاخشی مشقین مؤوجودلوغو ایله راضیلاشدیلار.
دامنه (Domen) و یو‌آر‌اِل-ه دقت ائدین
کؤکلو خبر تشکیلات‌لاری عادتا اؤز دومئن‌لرینه صاحب اولورلار و یقین کی، تانیش اولدوغونوز ایستاندارد گؤرونوشه مالیکدیرلر. .com.co کیمی سونلوغو اولان سایت‌لار سیزی قاش‌لارینیزی قالدیرماغا مجبور ائتمه‌لی و اونلارا اعتبار ائدیلیب-ائدیله‌مه‌دیگینی گؤرمک اوچون داها چوخ تدقیقات آپارماق لازیم اولدوغونو بیلدیرمه‌لیدیر. بو حتی سایت پئشه‌کار گؤرونسه ده و یاری تانینان لوگولارا مالیک اولسا بئله دوغرودور. مثلاً، abcnews.com قانونی خبر منبعیدیر، لاکین abcnews.com.co اوخشار گؤرونوشونه باخمایاراق دوزگون دئییل.
«حاقیمیزدا» بؤلمه‌سینی اوخویون
اکثر سایت‌لاردا خبر ارگانی، اونو ایداره ائد‌ن شیرکت، رهبرلیک عضولری و تشکیلاتین آرخاسیندا دوران میسییا و ائتیکا بیاناتی حاقیندا چوخلو معلومات‌لار اولاجاق. بورادا ایستیفاده اولونان دیل ساده‌دیر. اگر مئلودراماتیک‌دیرسه و حددن آرتیق شیشیردیلمیش گؤرونورسه، شوبهه ایله یاناشمالیسینیز. همچینین، همین سایتدان باشقا یئرلرده ده تشکیلات رهبرلری حاقیندا داها چوخ معلومات الده ائده بیلمه‌لیسینیز.
بیر حئکایه‌ده‌کی آلینتی‌لارا باخین
داها دوغروسو، آلینتی‌لارین اولوب اولماماسینا باخین. اکثر نشرلرده هر بیر حئکایه‌ده پئشه‌کار اولان و دانیشدیقلاری ساحه‌لرده تجروبه‌یه مالیک اولان چوخ‌سایلی منبع‌لر وار. اگر بو جدی و یا موباحیثه‌لی مسئله‌دیرسه، آلینتی‌لارین اولما احتیمالی داها چوخدور – سایجا دا چوخ اولاجاق. (خبرده) ائتدیکلری آراشدیرما حاقیندا دانیشا بیله‌جک پروفسورلاری و یا دیگر آکادئمیسین‌لری آختارین. اگر اونلار تدقیقاتدان دانیشیرلارسا، او آراشدیرمالارا باخین.
گؤرون بونلاری کیم دئییب
سونرا آلینتی‌لاری کیمین دئدیگینه و نه دئدیگینه باخین. سرعتلی گوگل آختاریشی واسیطه‌سیله یوخلایا بیله‌جه‌یینیز بیر باشلیغا صاحیب اولان نفوذلو بیر منبعدیرمی؟ دئیک کی، بیر حئکایه‌یه باخیرسینیز و اورادا پرئزیدئنت اوبامانین هامی‌نین سلاحینی آرادان گؤتورمک ایسته‌دیگینی سؤیله‌دیگی دئییلیر. و سونرا بیر آلینتی وار. اوباما دئدیگی دئمک اولار کی، هر شئیی یازیلیب آرشیولشدیریلن بیر مأموردور. دئمک اولار کی هر بیر مراجعت و یا چیخیشی‌نین متنی وار. همین آلینتی‌لاری گوگل-ده آختارین. گؤرون نیطق ندن گئدیردی، کیمه مراجعت ائدیردی و نه واخت اولدو. بیر نشره خصوصی بیر موصاحیبه وئرسه بئله، عینی آلینتیا باشقا خبرلر ده ایستیناد ائده‌‌جک و بونو اوریژینال نشرله دانیشارکن سؤیله‌دیگی دئییله‌جک.
شرح‌لری یوخلایین
بو فئیک و آلدادیجی حئکایه‌لرین چوخو سوسیال مئدیا پلاتفورمالاریندا پایلاشیلیر. باشلیق‌لار اوخوجونون دقتینی جلب ائتمک اوچون نظرده توتولوب، لاکین اونلار هم ده حئکایه‌نین نه حاقیندا اولدوغونو دقیق عکس ائتدیرمه‌لیدیرلر. سون واخت‌لار وضعیت بئله دئییل. باشلیق‌لار تئز-تئز چاشدیرماق مقصدی ایله شیشیردیلمیش دیلده یازیلیر و سونرا تامامیله فرقلی بیر مؤوضوعا عایید اولان و یا ساده‌جه حقیقی اولمایان حئکایه‌لره ربط وئریلیر. بو حئکایه‌لر عادتا فیسبوک و یا تویتئر-ده (اتک‌یازی: ایراندا بو اینستاگرامدا داها چوخ باش وئریر) چوخلو شرح‌لره(کامنت‌لره) سبب اولور. بو شرح‌لرین چوخو مقاله‌نی فئیک و یا آلدادیجی حساب ائدیرسه، یوکسک احتیماللا ائله‌دیر.
عکس شکیل آختاریشی (تصویریابی معکوس)
بیر شکیل حئکایه‌نین نه حاقیندا اولدوغونو گؤسترمک اوچون دقیق اولمالیدیر. بو چوخ واخت باش وئرمیر. بو فئیک خبرلری یازان اینسان‌لار ائولرینی ترک ائتمیرلرسه و یا حئکایه‌لر اوچون هئچ کیمدن موصاحیبه آلمیرلارسا، چتین کی اؤز شکیل‌لرینی چکسینلر. بیر آز دئتئکتیو (کارآگاهی) ایشله مشغول اولون و گوگل-ده شکلین عکسینی آختارین. بونو شکلین اوزَرینه ساغ کلیکله‌یه‌رک و گوگل-ده آختارماغی سئچه‌رک ائده بیلرسینیز. شکیل بیر چوخ موختلیف مؤوضوع‌لار حاقیندا چوخلو حئکایه‌لرده گؤرونرسه، بونون اصلینده بیرینجی حئکایه‌ده دئییلن‌لرین تصویری اولماما احتیمالی یوکسکدیر.
بو مصلحت‌لر خبرین هانسی نؤع خبر اولدوغونو معین ائتمک اوچون ساده‌جه باشلانغیجدیر. زیمدارس بونلاری و دیگرلرینی طلبه‌لری اوچون بلدچی کیمی گؤستردی.
بو آددیم‌لاری آتسا‌نیز، اؤزونوزه کؤمک ائتمیش اولارسینیز و بو حئکایه‌لرین تیراژینی آرتیرماماقلا باشقالارینا کؤمک ائتمیش اولارسینیز.
و بو یالان مظمونون یاییلماسی‌نین قارشیسینی آلماغا چالیشان تک سیز اولمایاجاقسینیز. بو حئکایه‌لرین پایلاشیلدیغی پلاتفورمالارین آرخاسیندا دوران شیرکت رهبرلری پروبلئمی اؤز طرف‌لریندن نئجه حل ائده‌‌جکلرینی آنلاماغا چالیشیر، عینی زاماندا هئچ کیمین سؤز آزادلیغی حقوقونو محدودلاشدیرماماغا دا چالیشیرلار. بو چتین بیر مؤقعدیر، اما جهد ائده‌‌جکلرینی سؤیله‌دیلر. نهایت، بو، حقیقتا مسئولیت داشیماقدان و خبرلرین ایستئهلاکچیسی اولماقدان آسیلیدیر.
سون بیر شئی داها. ساتیریک نشرلر مؤوجوددور و بیر مقصده خیدمت ائدیرلر، لاکین یازیچی‌لاری و صاحیب‌لری طرفیندن آیدین شکیلده شیشیردیلمیش و ساتیریک اولدوقلاری دئییلیر. The Onion و ClickHole کیمی داها مشهور اولانلاردان بعضی‌لری جاری حادیثه‌لر حاقیندا دانیشماق اوچون ساتیرادان ایستیفاده ائدیر. اینسان‌لار بونو باشا دوشمورلرسه، بو مقاله‌لری حرفی معنادا اوخودوقدان سونرا پایلاشا بیلرلر.
اگر بو باش وئررسه و یا دوست‌لارینیزین آچیق-آشکار فئیک خبرلر پایلاشدیقلارینی گؤرسه‌نیز، اونلارلا دوست اولون و اونلارا بونون رئال اولمادیغینی بیلدیرین. ناراحات اولا بیلسه‌لر بئله، بو صحبت‌لردن چکینمه‌یین. دئییلدیگی کیمی، هر کسین فئیک خبر پروبلئمینی حل ائتمه‌یه کؤمک ائتمه‌سی واجیب‌دیر.
