۱۹۶۰-جی ایللرده سنگاپور شهر-دؤولتی آدام‌باشینا دوشن عمومی(ناخالیص) داخیلی محصولو ۳۲۰ آمریکا دوللاریندان آز اولان گلیشمیش بیر اؤلکه ایدی. بو گون ایسه دونیانین ان سرعتله گلیشن ائدن اقتصادلاریندان بیریدیر. آدام‌باشینا دوشن عمومی داخیلی محصولو ۶۰ مین آمریکا دوللارینا یوکسه‌له‌رک اونو دونیانین ان گوجلو اقتصادلاریندان بیرینه چئویریب. طبیعی قایناقلاری آز اولان کیچیک بیر اؤلکه اوچون سنگاپورون اقتصادی یوکسلیشی دیقته لاییقدیر. قلوباللاشما، آزاد بازار کاپیتالیزمی، تحصیل و پراقماتیک سیاستلری قبول ائتمکله اؤز منفی جوغرافی جهتلرینی آرادان قالدیردی و قلوبال تیجارتده لیدئره چئوریله بیلدی.
مستقللیک الده ائتمک
سنگاپور ۱۰۰ ایلدن چوخ بریتانیانین نظارتی آلتیندا اولوب. ایکینجی دونیا ساواشی دؤورونده اینگیلیسلر موستملکه‌نی ژاپونلاردان قورویا بیلمه‌ینده ایسه بورادا گوجلو آنتی-موستملکچیلیک (ضداستعماری) و میللتچی احوال-روحیّه یاراندی. بو احوال-روحیّه سونرادان سنگاپورون مستقللیگینه سبب اولدو.
۱۹۶۳-جو ایل آوقوستون ۳۱-ده سنگاپور بریتانییا ایمپئرییاسیندان آیریلاراق مالزیا ایله بیرلشدی و مالزیا فدراسی‌سی یاراندی. سنگاپورون مالزی‌نین بیر حیصّه‌‌‌سی اولاراق کئچیردیگی ایکی ایل سوسیال چکیشمه‌لرله دولو ایدی، چونکی طرفلر ائتنیک اولاراق بیر-بیری ایله آسسیمیلاسییا اوچون موباریزه آپاریردیلار. خیابان ایغتیشاشلاری و زوراکیلیق چوخ یایغینلاشدی. سنگاپورداکی چین‌لیلر سای اولاراق مالزی‌لیلری اوچده بیر قدر اوستله‌میشدیلر. کوالالامپورداکی مالای سیاستچیلری ارثلری‌نین و سیاسی ایدئولوژی‌‌لرینین آدا و یاریم‌آدادا آرتان چین اهالیسی طرفیندن تهدید ائدیله‌جه‌ییندن قورخوردولار. بونا گؤره ده، مالزی‌ده دوزگون مالای چوخلوغونو تامین ائتمک و کومونیزمین تأثیرینی محدودلاشدیرماق اوچون مالزی پارلامنتی سنگاپورون مالزیدن چیخاریلماسینا سس وئردی. سنگاپور ۱۹۶۵-جی ایل آوقوستون ۹-دا رسمی مستقللیک قازاندی. ایلک جومهور باشقانی یوسف بن اسهاق، ایلک باش ناظرلری ایسه لی کوان یو اولدو.
سنگاپور مستقلّیک الده ائتدیکدن سونرا پروبلئملر یاشاماغا داوام ائتدی. شهر-دؤولتین ۳ میلیونلوق اهالیسی‌نین چوخو ایشسیز ایدی. اهالی‌نین اوچده ایکیسیندن چوخو شهرین کنار محله‌‌‌‌لرینده و گئجه‌قوندولاردا یاشاییردیلار. اراضی مالزی و اندونزی کیمی ایکی بؤیوک و دوست اولمایان دؤولتلر آراسیندا سیخیشدیریلمیشدی. سنگاپوردا طبیعی اِحتیاطلار، ساغلیق خیدمتلری، لازیمی آلت‌یاپی (زیرساخت) و یئرآلتی سو قایناقلاری یوخ ایدی. لی اینکیشاف اوچون اولوسلارآراسی یاردیما موراجیعت ائتدی، لاکین اونون یالواریشلاری جاوابسیز قالدی و سنگاپور اؤز باشینا قالدی.
قلوباللاشان صنایع و تیجارت
موستملکه دؤورونده سنگاپورون اقتصادی آنترئپوت تیجارتینه اساسلانیردی( آنترئپوت تیجارت ماللارین بیر اؤلکه‌یه ایدخال ائدیلدیگی و سونرا ایدخالچی اؤلکه ایچینده پایلانمادان یئنیدن صادیر ائدیلدیگی یئردیر- اتک‌یازی) . لاکین بو اقتصادی فعالیّت پوست-موستملکه (پست-استعماری) دؤورونده ایش یئرلری‌نین گئنیشلندیریلمه‌سینه آز ایمکان وئریردی. اینگیلیسلرین بورادان گئتمه‌سی ایشسیزلیک وضعيّتینی داها دا آغیرلاشدیردی.
سنگاپورون اقتصادی و ایشسیزلیک پروبلئملری‌نین ان مقصده اویغون حلّی امک توتوملو صنایع‌لره (صنایع کارگربر) دقت یئتیرمکله، هرطرفلی صنایع‌لشمه پروقرامینا باشلاماق ایدی. تأسف کی، سنگاپوردا صنایع عنعنه‌‌سی یوخ ایدی. ایشله‌ین اهالی‌نین اکثريّتی تیجارت و خیدمت ساحه‌‌‌لرینده ایدی. بونا گؤره ده، اونلارین هئچ بیر تجروبه‌سی و یا آسانلیقلا اویغونلاشا بیله‌جکلری باجاریقلاری یوخ ایدی. اوسته‌لیک، نه توپراقلاری نه ده اونونلا تیجارت ائده‌جک قونشولاری وار ایدی. بونا گؤره سنگاپور صنایع اینکیشافینا رهبرلیک ائتمک اوچون اؤز حودودلاریندان کناردا ایمکانلار آختارماغا مجبور اولدو.
اؤز خالقینا ایش تاپماق اوچون تضییقه معروض قالان سنگاپور لیدئرلری قلوباللاشمانی سیناماغا باشلادیلار. اسرائیلین عرب قونشولارینی کئچمه‌سیندن (اسرائیلی بایکوت ائتمیش) و آوروپا، آمریکا ایله تیجارت ائتمکدن تأثیرله‌نن لی و اونون همکارلاری اینکیشاف ائتمیش دونیا ایله علاقه ساخلامالی و چوخ‌میللتلی کورپوراسییالاری(تعاونی شیرکتلری) سنگاپوردا ایستحصال ائتمه‌یه ایناندیرمالی اولدوقلارینی بیلیردیلر.
حؤکومتین مرکز‌لشدیریلمه‌سی
سرمایه یاتیرانلاری جلب ائتمک اوچون سنگاپور تهلوکه‌‌‌سیز، کورروپسییاسیز(فیسادسیز) و آشاغی وئرگیلی موحیط یاراتمالی ایدی. بونو مومکون ائتمک اوچون اؤلکه وطنداشلاری اوتوریتر بیر حؤکومت عوضینه اؤز آزادلیقلاری‌نین بؤیوک بیر حیصّه‌‌‌سینی دایاندیرمالی اولدولار. اویوشدوروجو (مواد مخدر) تیجارتی و یا گوجلو کورروپسییا ایله مشغول اولان هر کس اؤلوم جزاسی آلاجاقدی. لی‌نین خالق فعالیّت پارتییاسی (پاپ) بوتون مستقل بیرلیکلرینی (اتحادیه‌لرینی) رئپرئسسییا ائتدی و قالانلاری پارتییانین بیرباشا نظارت ائتدیگی میلّی صینفی اتحادیه‌لر کونقرئسی آدلی واحید چتیر قروپوندا بیر‌لشدیردی. میللی، سیاسی و یا کورپوراتیو(تعاونی شرکت) بیرلیگی تهدید ائدن شخصلر چوخ لازیمی سورج (روند) اولمادان تئز بیر زاماندا حبس اولوندولار. اؤلکه‌نین سرت، لاکین بیزنئسه اویغون قانونلاری بین الخلق یاتیریمچیلار اوچون چوخ جلب‌ائدیجی اولدو. سیاسی و اقتصادی وضعيّتلری‌نین گؤزله‌نیلمز اولدوغو قونشولاریندان فرقلی اولاراق، سنگاپور چوخ ثابت وضعيّتده ایدی. اوسته‌لیک، ال‌وئریشلی موقعیتی و قورولموش لیمان (بندر) سیستمی ایله سنگاپور، ماللارین ایستحصالی اوچون ایدئال یئر ایدی.
یاتیریمچیلاری گارانتی‌یه آلماق
۱۹۷۲-جی ایله قدر، مستقللیکدن جمعی یئددی ایل سونرا، سنگاپورون ایستحصال شیرکت‌لرینین دؤردده بیری یا خاریجی شرکتلر یا دا اورتاق شیرکت‌لر ایدی. بوردا آمریکا و ژاپون اساس یاتیریمچیلار ایدیلر.۱۹۶۵-۱۹۷۲-جی ایللرده سنگاپورون ثابت ایقلیمی، ال‌وئریشلی یاتیریم شرایطی و دونیا اقتصاديّاتی‌نین سرعتله گئنیشلنمه‌سی نتیجه‌سینده اؤلکه‌نین عومومی داخیلی محصولو ایللیک ایکی‌رقملی آرتیم یاشادی. خاریجی سرمایه پوللاری گلدیکجه، سنگاپور اؤز آلت‌یاپی‌سینا علاوه اولاراق اینسان قایناقلاری‌نین(منابع انسانی) اینکیشافینا دقت یئتیرمه‌یه باشلادی. اؤلکه‌ده بیر چوخ تئکنیکی مکتبلر یارادیلدی واولوسلارآراسی شرکتلره اؤز باجاریقسیز ایشچیلری‌نین اینفورماسییا تکنولوژی‌لری، نفت-کیمیا و اِلکترونیک ساحه‌‌‌سینده تحصیللری اوچون پول اؤده‌دی. صنایع ایشلری آلا بیلمه‌ینلر اوچون حؤکومت اونلاری توریزم و نقليّات کیمی امک توتوملو تیجاری اولمایان خیدمتلره جلب ائتدی. چوخ‌میللتلی شرکتلره ایشچی قوّه‌سینی اؤیرتمک استراتژی‌سی اؤلکه اوچون بؤیوک دیویدنتلر سهام سودلاری وئردی. ۱۹۷۰-جی ایللرده سنگاپور اساساً تکستیل، گئییم و اِلِکترون جیهازلار ایخراج ائدیردی. ۱۹۹۰-جی ایللره قدر اونلار لوگیستیک، بیوتئخنولوژی تحقیق‌لر، عجزاچیلیق (داورسازی) محصوللاری، چیپ دیزاینی و آئروکوسمیک موهندیسلیک محصوللاری ایله مشغول اولوردولار.
بازار اقتصادی‌نین یارادیلماسی
بو گون سنگاپور موعاصیر، صنایعلشمیش توپلومدور و آنترئپوت تیجارتی اونون اقتصاديندا اساس رول اویناماغا داوام ائدیر. سنگاپور لیمانی ایندی هنگ‌کنگ و روتئردامی گئریده قویاراق دونیانین ان ایشلک داشیما لیمانیدیر. گؤندریلن عومومی یوک توناژینا گؤره او، یالنیز شانگهای لیمانیندان سونرا دونیانین ان ایشلک ایکینجی لیمانیدیر.
سنگاپورون توریزم صنایعی ده اینکیشاف ائدیر و هر ایل ۱۰ میلیوندان چوخ زیارتچی جلب ائدیر. شهر-دؤولتده ایندی زوپارک، گئجه سافاری و طبیعت قوروغو وار. اؤلکه “مارینا بای سندز” و “رسورتس ورلد سئنتوسا”دا دونیانین ان باهالی کازینو تاسیس‌لرینین ایکیسینی آچیب. سنگاپورون مدنی ایرثی و قاباقجیل طبّ تئکنولوژی‌سی سایه‌سینده اؤلکه‌نین طبّ توریزمی و مطبخ (آشپزی) توریزمی صنایعی ده یئترلی قدر اوغورلو اینکیشاف ائدیب.
بانک ایشی سون ایللرده اهميّتلی درجه‌‌‌ده آرتیب و سوییس‌ین تطبیق ائتدیگی یئنی وئرگیلر سببیندن اوّللر سوییس‌ده اولان بیر چوخ آکتیولر سنگاپورا کؤچورولوب. بیوتئکنولوژی صنایع اینکیشاف ائدیر، “گلاکسو ایسمیت کلین”، “فایزر” و “مئرک اند کو” کیمی درمان ایستحصالچیلاری اورادا فابریکالار قورور و نفت‌آییرما(پالایش نفت) اقتصاديّاتدا بؤیوک رول اویناماغا داوام ائدیر.
سنگاپور نئجه بؤیودو
کیچیک اولماسینا باخمایاراق، سنگاپور حاضیردا آمریکا‌نین ۱۵-جی ان بؤیوک تیجارت طرفداشیدیر. اؤلکه جنوبی آمریکا، آوروپا و آسیانین بیر سیرا اؤلکلری ایله ده گوجلو تیجارت موقاویله‌لری باغلاییب. حاضیردا اؤلکه‌ده ۳۰۰۰-دن چوخ چوخ‌میللتلی شرکت فعالیّت گؤستریر کی، بو دا اونون ایستحصال محصولونون و بیرباشا ایخراج (صادرات مستقیم) ساتیشلاری‌نین اوچده ایکیسیندن چوخونو تشکیل ائدیر.
جمعی ۴۳۳ کوادرات میل (مایل مربع) اراضی‌سی و ۳ میلیون نفرلیک کیچیک ایشچی قوّه‌سی ایله سنگاپور هر ایل ۳۰۰ میلیارد دوللاردان چوخ عموم داخیلی محصول ایستحصال ائده بیلیر کی، بو دا دونیانین دؤردده اوچوندن یوکسکدیر. گؤزله‌نیلن عؤمور اوزونلوغو ۸۳.۷۵ ایلدیر کی، بو دا دونیادا اوچونجو یئرده‌دیر. سرت قایدالارا اعتراض ائتمیرسینیزسه، سنگاپور یئر اوزونده یاشاماق اوچون ان یاخشی یئرلردن حئساب ائدیلیر.
سنگاپورون بیزنس اوچون آزادلیغی قوربان وئرمه مدلی اولدوقجا موباحیثه‌لیدیر و چوخ موذاکیره اولونور. آنجاق فلسفه‌سی نه اولورسا اولسون، تاثیرلیلیگی دانیلمازدیر.
بو مقاله، پینگ ژو طرفیندن «ThoughtCo» سایتیندا درج ائدیلمیشدیر و متن اتک‌یازی ترجومه قروپو طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سینه ترجومه ائدیلمیشدیر.
مقاله‌نین باشلیغی اتک‌یازی‌نیندیر.
