ایلکین نظریه‌چی‌لر ۱۸-جی عصرده اجتماعی حرکاتین میدانا چیخماسی ایله حرکات‌لاردا ان چوخ قورخدوقلاری اوچ یؤنه دقت یئتیردیلر: ایفراطچیلیق(آشیریلیق)، محرومیت و زوراکیلیق. هم فرانسه اینقیلابی، هم ده ۱۹-جو عصرین اوّل‌لرینده صنایعلشمه بو منفی رئاکسییایا گوج وئردی. سوسیولوق امیل دورکهایم‌ین اؤنجوللوک ائتدیگی ۱۹-جو عصر تدقیقاتچی‌لاری سوسیال حرکات‌لاری آنومییا و سوسیال نیظامسیزلیغین نتیجه‌سی کیمی گؤروردولر – «دلی ایزدیحام» او دؤور حاقیندا ان یاخشی ایفاده و ان یاخشی تصویردیر.
۱۹-جو عصرین سونو و ۲۰-جی عصرین اوّل‌لرینده سوسیال دموکرات و ایشچی پارتی‌لرینده حرکات فعاللیغی‌نین نورماللاشماسی موشاهیده ائدیلسه ده، موحاریبه‌لرآراسی دؤورده‌کی حرکات‌لار – ایتالیا فاشیزمی، آلمان نازیزمی و سووئت ایستالینیزمی فورماسیندا – اوّل‌لر فرانسه و صنایع اینقیلاب‌لاری طرفیندن دستکله‌نن زوراکیلیق و ایفراطچیلیق خصوصیت‌لرینه اویغون گلیردی. ۱۹۸۹-۱۹۹۲-جی ایل‌لرده کومونیزمین چؤکمه‌سیندن سونرا ائتنیک و میللتچی گرگینلیگین کسکین آرتماسی و ۲۱-جی عصرین بیرینجی اون‌ایللیگینده‌کی ترور وحشیلیگی آردیندان اجتماعی حرکات‌لارا منفی باخیش داها دا گوجلندی. بیز بو باخیشین ۱۹۹۰-جی ایل‌لرین بالکان موناقیشه‌لرینه دایر «اجداد نیفرتی» باخیش‌لاریندا یئنیدن اورتایا چیخدیغینی گؤردوک، بونلارین اکثریتی اجتماعی حرکات نظریه‌سیندن خبرسیز ایدی. آوروپادا موهاجیرلره قارشی موحاریبه‌لرآراسی ایل‌لرین دهشت‌لرینی خاطیرلادان زوراکیلیقدا دا بونو بیر داها موشاهیده ائتدیک. بونو ان قاباریق شکیلده ایسه عصرین اوّلیندن بری القاعده و دیگر ایسلامچی حرکات‌لارین میلیتانتیزمینه وئریلن رئاکسییالاردا گؤروروک.
لاکین بونلار اجتماعی حرکات‌لارین داها فوندامئنتال(اساسلی، هرطرفلی تکمیللشمیش) خصوصیت‌لرینین ایفراط وئرسییالاریدیر. آشیریلیق و یا ایفراطلیق معناجا دراماتیک شیشیردیلمه‌دیر و بوتون اجتماعی حرکات‌لاردا راست گلینیر. محرومیت ایسه عمومی مقصدلرین خصوصی فورماسیدیر، بوتون حرکات‌لار اونو آچیقلاییرلار، زوراکیلیق کوللئکتیو میدان‌اوخومانین کسکینلشمیش فورماسیدیر. بو ایسه فعال‌لارین نیتیندن چوخ پلیس ایله اجتماعی قارشی‌دورمالارین محصولودور. سوسیال حرکات‌لاری ایفراطچیلیغین، زوراکیلیغین و محرومیتین ایفاده‌سی کیمی تعیین ائتمکدنسه، اونلاری ائلیتا، رقیب‌لر و حاکمیت ارگان‌لاری ایله داواملی قارشیلیقلی علاقه‌ده عمومی مقصدلره و سوسیال همرای‌لییه اساسلانان کوللئکتیو میدان‌اوخوما کیمی تعیین ائتمک داها یاخشیدیر. بو تعریف دؤرد تجروبی خصوصیته مالیکدیر: کوللئکتیوه میدان‌اوخوما، عمومی هدف، اجتماعی همرای‌لیک و داواملی قارشیلیقلی علاقه.
کوللئکتیو میدان‌اوخومالار
کوللئکتیو فعالیتین بیر چوخ فورمالاری وار: سئچکی و ماراق قروپ‌لارینا عاییدلیکدن بینقو(بیر نوع قومار اویونو) یاریش‌لاری و فوتبال اویونلارینا قدر. لاکین بونلار اجتماعی حرکات‌لار ماهیتینده اولان فعالیت فورمالاری دئییل. حرکات‌لار خاراکتئریک اولاراق ائلیتالار، حاکمیت ارگان‌لاری و دیگر قروپ‌لارا و یا مدنی کودئکس‌لر(قانون‌لار مجموعه‌سی)-ه قارشی بیرباشا پوزوجو فعالیت یولو ایله چکیشمه‌چی میدان‌اوخومایا باشلاییرلار. چوخ زامان ماهیتجه اجتماعی اولسا دا، پوزوجولوق بعضا تنظیملنمیش شخصی مقاومت و یا یئنی دیرلرین کوللئکتیو شکیلده تصدیقی شکلینده ده اولا بیلیر.
چکیشمه‌چی کوللئکتیو میدان‌اوخوما داها چوخ باشقالارینین فعالیتینه قارشی پوزوجولوق ائتمک، مانعه تؤرتمک و یا غیرمعین شرایطه سبب اولماقلا سئچیلیر. لاکین خصوصیله آچیق اعتراضین رئپرئسسییا(جزالاندیرما) اولونا بیله‌جه‌یی دیکتاتور/آوتوریتار سیستم‌لرده اونلار هم ده شوعارلار، گئییم و یا موسیقی فورمالاری، گرافیتی، یئنی و یا فرقلی سیموول‌لارلا تانیش اشیالارین آدینین دییشدیریلمه‌سی ایله سیمووللاشدیریلا بیلر. اینسان‌لار حتی دموکراتیک دؤولت‌لرده بئله کوللئکتیو مقصدلرینی ایفاده ائتمک اوچون ایستیفاده اولونان سؤزلر، گئییم فورمالاری و یا مراجعت فورمالاری، اؤزل داورانیش‌لار واسیطه‌سیله حرکات‌لارلا ایدئنتیفیکاسییا(عینیلشدیرمه) اولونورلار.
چکیشمه اجتماعی حرکات‌لارلا محدودلاشمیر، آنجاق چکیشمه دیگر اویونچولارلا قارشیلیقلی علاقه‌نین ان خاراکتئریک یولودور. ماراق قروپ‌لاری بعضا سیاسی پارتی‌لر، کؤنوللو بیرلیک‌لر و باشقالارینا قارشی ادعالارین موقتی اوست-اوسته دوشدویو زامان و باشقا هئچ بیر اورتاقلیغی اولمایان عادی وطنداش قروپ‌لاری کیمی بیرباشا چاغیریش‌لارلا مشغول اولورلار. هم ده کوللئکتیو چکیشمه‌لر حرکات‌لاردا گؤردویوموز یگانه فعالیت فورماسی دئییل. حرکات‌لار – خصوصیله ده تشکیلاتلانمیش حرکات – عضولره «سئچیملی تشویق‌لر» وئرمکدن توتموش حاضیرکی و یا گله‌جک طرفدارلار آراسیندا ایجماع یارادیلماسی، لوبیچی‌لیک و رسمی‌لرله دانیشیق‌لار، یئنی دینی و یا شخصی تجروبه‌لر واسیطه‌سیله مدنی کودئکس‌لره اعتراض ائتمه‌یه کیمی موختلیف فعالیت‌لرله مشغول اولور.
سون اون‌ایللیک‌لرده، ماراق قروپ‌لاری و دیگرلری گئتدیکجه چکیشمه‌چی سیاستله مشغول اولدوقلاری کیمی، حرکات لیدئرلری ده چکیشمه ایله ایشتیراک ائتمه‌یی اینستیتوت‌لاردا بیرلشدیره بیلدیلر. صحیه باره‌ده موذاکیره‌لرین ۲۰۰۹-۲۰۱۰-جو ایل‌لرده آمئریکا سیاستینی نئجه سارسیتدیغینی دوشونون. کنگره دئبات(موذاکیره)لارینداکی نیطق‌لر و گوجلو واشینگتن لوبی‌لرینین مالییه دسته‌یی ایله بو موضوعنون اوستونلوک تشکیل ائتمه‌سینه باخمایاراق، ایجتیماعیتین چوخو بونو “چای قوناقلیق‌لاری” – آمئریکا اینقیلابینا تأثیر بوراخان «بوستون چای قوناقلیغینی»-نی تقلید ائده‌‌رک – و اصلاحات‌لاری دستکله‌ین کنگره عضولرینه قارشی یاخشی تشکیل ائدیلمیش چاغیریش‌لارین تشکیل ائدیلدیگی “شهر ییغینجاق‌لاری” کیمی گؤردولر.
لوبیچی‌لیک، حقوقی میدان‌اوخومالار، توپلوملا علاقه‌لرده آرتان اینکیشافا باخمایاراق چکیشمه‌چی میدان‌اوخوما سوسیال حرکات‌لارین ان سئچیلن اؤزللیگی اولاراق قالیر. بونون سببی حرکات لیدئرلرینین پسیخولوژی اولاراق زوراکیلیغا مئیللی اولماسی دئییل، اونلارین ماراق قروپ‌لارینین و پارتی‌لرین نظارت ائتدیگی ثابت رئسورس‌لارا: پول، تشکیلات و دؤولته چیخیشینین اولماماسیدیر. اونلار ساده‌جه سئچکی دایره‌لرینه مراجعت ائدرکن و ادعالار ایرهلی سوررکن چکیشمه حرکات‌لارین نظارت ائتدیگی یگانه منبع اولا بیلر. حرکات‌لار طرفدارلارین مرکز نقطه‌سی اولماق، رقیب‌لرین و اوچونجو طرف‌لرین دقتینی جلب ائتمک و تمثیل ائتمکدن اؤترو سئچکی دایره‌لری یاراتماق اوچون کوللئکتیو چاغیریش‌لاردان ایستیفاده ائدیر.
اورتاق هدف‌لر
اینسان‌لارین اجتماعی حرکات‌لارا اؤزلرینی باغلی بیلمه سبب‌لری حاقیندا ایندییه قدر بیر چوخ فیکیرلر اؤنه سورولموشدور. بعضی حرکات‌لارین اویون و کارناوال روحو ایله، یا کوتله‌نین غضبلی چیلغینلیغی ایله اورتایا چیخدیغی قئید اولونسا دا، اینسان‌لارین حرکات‌لاردا بیرلشمه‌سینین داها چوخ جدی سببی وار: رقیب‌لره، یعنی: رسمی‌لر و یا ائلیتایا قارشی عمومی ادعالار ایرهلی سورمک. بو جور موناقیشه‌لرین هئچ ده هامیسی صینفی ماراق‌لار اساسیندا یارانمیر، اونلارین عمومی حرکات‌لارینین اساسینی عمومی و یا اوست-اوسته دوشن ماراق‌لار و دیرلر تشکیل ائدیر.
هم «ایلَنجه و اویون‌لار»، هم ده غضبلی مافیالار نظریه‌لری یاخشی سیلاحلانمیش حاکمیت ارگان‌لارینا قارشی بیرگه حرکت ائتمه‌نین ریسک و زیان‌لارینی گؤرمزدن گلیر. روم ایمپئرییاسینا میدان اوخویان عصیانچی قول‌لار معین ریسک گؤتورموشدولر و مغلوب اولدوقلاری زامان اؤلومله اوزلشدیلر؛ کاتولیک کیلسه‌سینه قارشی پروتئستانت اصلاحاتینی باشلادان موخالیف‌لر ده اوخشار ریسک‌لری گؤزه آلدیلار. آمئریکانین جنوبوندا آیری‌سئچکیلیک ماهیتی داشییان ناهار پیشتاختالاریندا ایله‌شن آفرو-آمئریکالی کالج طلبه‌لری ده اونلاری بئیسبال آغاجی ایله دؤیوب تحقیر ائد‌ن قولدورلارلا ایلنجه‌لی آن کئچیره‌جکلرینی گؤزله‌میردیلر. اینسان‌لار چکیشمه‌چی سیاستله مشغول اولماق اوچون اؤز وارلیق‌لارینی ریسکه آتمیر و یا واخت‌لارینی قوربان وئرمیرلر، طبیعی کی، اگر بونون اوچون یاخشی سبب‌لری یوخدورسا. اینسان‌لاری ریسک گؤتورمه‌یه یؤنلتمک و چکیشمه‌چی سیاستین خرج‌لرینی اؤد‌ه‌مه‌یه سؤوق ائتمک اوچون عمومی مقصد طلب اولونور.
اجتماعی همرای‌لیک
بئله‌لیکله، اجتماعی حرکات‌لارین ان عمومی مخرجی «ماراق»-دیر، لاکین ماراق موشاهیده‌چییه ظاهرا اوبیئکتیو گؤرونن کاتئقورییادان باشقا بیر شئی دئییل. حرکات پتانسیلینی حرکته کئچیرن ایسه طرف‌لرین اؤز اورتاق ماراق‌لارینی «تانیمالاری»-دیر. حرکات لیدئرلری اورتاق فیکیرلری سفربر ائتمکله اونا تکان وئرمکده ده واجیب رول اویناییرلار. لاکین لیدئرلر یالنیز کؤکلو همرای‌لیک و یا کیملیک حیس‌لرینه توخوندوقدا و اونلاری گئنیشلندیردیکده اجتماعی حرکات یارادا بیلرلر. دئمک اولار کی، بونا گؤره کئچمیشده حرکات‌لاردا میللتچیلیک و ائتنیک منسوبیت و یا دینین سوسیال صینیف‌لرین کاتئقوریک ضروریتیندن داها اعتبارلی تشکیلاتی اساس‌لاری اولموشدور.
تجرید اولونموش چکیشمه‌چی بیر اینسیدئنت(منفی خاراکتئرلی حادیثه) – مثلاً، ایغتیشاش و یا اؤزباشنالیق – اجتماعی حرکاتدیرمی؟ عادتا، یوخ، چونکی بو چکیشمه فورمالارینین ایشتیراکچی‌لاری موقتی همرای‌لییه مالیک اولورلار و رقیب‌لرینه قارشی میدان‌اوخومالارینا داوام ائده بیلمیرلر. آنجاق بعضا حتی ایغتیشاش‌لار دا عمومی مقصد و یا همرایلیگین ایشاره ائد‌ن ایپ‌اوجولارینی وئریرلر. ۱۹۶۰-جی ایل‌لرده آمئریکانین هر یئرینده و یا ۱۹۹۲-جی ایلده لس-آنجلس‌ده گئتو(Getto) ایغتیشاش‌لاری اؤزلویونده حرکات ساییلمازلار، لاکین اونلارین پلیس زوراکیلیغی ایله باشلاماسی گئنیش یاییلمیش عدالتسیزلیک حیسسیندن یاراندیقلارینی گؤستریردی. کوتله‌لر، ایغتیشاش‌لار و کورطبیعی توپلاشمالار حرکاتین اؤزوندن داها چوخ حرکاتین فورمالاشما پروسئسی‌نین گؤستریجیسیدیر.
داواملی چکیشمه
متشکّیل حرکات‌لار باشلامازدان چوخ اول، چکیشمه‌چی سیاست قیدا(معیشت) ایغتیشاش‌لاریندان و وئرگی عصیان‌لاریندان توتموش دینی موحاریبه‌لر و اینقیلاب‌لارا قدر موختلیف فورمالار آلدی. یالنیز آنتاگونیست‌لره قارشی کوللئکتیو فعالیتین داوام ائتدیریلمه‌سی ایله چکیشمه اؤزلویونده اجتماعی حرکاتا چئوریلیر. عمومی مقصدلر، کوللئکتیو کیملیک‌لر و معین ائدیله بیلن پروبلئم‌لر حرکات‌لارا بونو ائتمه‌یه کؤمک ائدیر؛ لاکین اونلار اؤز چاغیریش‌لارینی داوام ائتدیره بیلمه‌سه‌لر، حرکات‌لار جیمز سکات‌ین «مقاومت» آدلاندیردیغی فردی اینجیکلییه، ساوادلی و یا مذهبی فیرقه‌لره چئوریله‌جک و یا اونلارین عضولری آکتیولیکدن آیریلاراق تجرید وضعیتینه دوشه‌جکلر. گوجلو رقیب‌لرله قارشیلیقلی علاقه‌ده کوللئکتیو فعالیتین داوام ائتدیریلمه‌سی اجتماعی حرکاتی تاریخده اوندان اول یارانمیش و بو گون اونو موشایعت ائد‌ن اوّلکی چکیشمه فورمالاریندان آییریر.
لاکین حرکات‌لار نادیر حال‌لاردا تک بیر لیدئرین و یا تشکیلاتین نظارتی آلتیندا اولور؛ شخصی قورخو و یا ائقویزم، سوسیال نیظامسیزلیق و دؤولت رئپرئسییاسی قارشیسیندا کوللئکتیو چاغیریش‌لاری نئجه قوروماق و داوام ائتدیرمک اولار؟ بو، سون بیر نئچه اون‌ایللیکده کوللئکتیو فعالیت نظریه‌چی‌لرینی و اجتماعی حرکات عالیم‌لرینی دوشوندورن و آردینجا جانلاندیران دیلئما(ایکیلم، چتین سئچیم)-دیر. منیم ان گوجلو آرقومئنتیم او اولاردی کی، کوللئکتیو ادعالاری اولان اینسان‌لارا یئنی چکیشمه مرحله‌لرینی ایشه سالماق اوچون ان واجیب ایستیمول(تکان وئریجی عامیل، اویاریجی)-لاری یارادان اجتماعی سیاسی فورصت‌لر و محدودیت‌لرده‌کی دییشیکلیک‌لردیر. بو ایسه اؤز نوبه‌سینده هم عصیانچی‌لار، هم ده سونرا حرکاتا قوشولانلارا، سوندا ایسه رقیب‌لر و گوج صاحیب‌لری اوچون یئنی فورصت‌لر یارادیر. نتیجه‌ده یارانان چکیشمه دؤورلری – و نادیر حال‌لاردا، اینقیلاب‌لار – بو اویونچولارین فایدالاندیقلاری و یا یاراتدیقلاری کنار تأثیرلره اساسلانیر. بو جور چکیشمه دالغالارینین نتیجه‌لری حرکاتین غایه‌سی‌نین عدالتلیلیگی و یا هانسیسا حرکاتین قانع‌ائتمه گوجوندن دئییل، بلکه حرکات‌لارین گئنیشلیگی و ائلیتالار و دیگر قروپ‌لارین رئاکسییالاریندان آسیلیدیر.
«اوبیئکتیو» فورصت‌لرین اینسان‌لارین نه دوشونمه‌سیندن و حیس ائتمه‌سیندن آسیلی اولمایاراق، آوتوماتیک اولاراق چکیشمه‌چی سیاست و یا اجتماعی حرکات مرحله‌لرینه سبب اولدوغونو ادعا ائتمیرم. فردلر سیاسی فورصت‌لری درک ائتمه‌لی و احتیمال کی، ریسکلی و البته کی، باها باشا گلن کوللئکتیو حرکات‌لاردا ایشتیراکا سؤوق ائدیله‌جکسه، اؤز ادعالاری ایله ائموسیونال(دویغوسال) شکیلده مشغول اولمالیدیرلار؛ و بو جور حرکت‌لر ائتمکدن چکینه‌جکلرسه، محدودیت‌لری درک ائتمه‌لیدیرلر. دئمه‌لییم کی، فردلر چوخ واخت فورصت‌لرین مؤوجود اولدوغونو و یا محدودیت‌لرین آرادان قالخدیغینی دیرلندیرمکده گئجیکیرلر. بو اؤز نوبه‌سینده، تشبوثکارلارین و یا فورصت‌لری دیرلندیرن، باشقالارینا ال‌وئریشلی فورصت‌لرین اولدوغونو گؤسترن آند چکیشمه‌چیلیگی تتیکله‌ین فردلر و قروپ‌لارین اؤنملی رولونو ایضاح ائتمه‌یه یاردیمچی اولور. بو هم ده بیر چوخ حرکات‌لارین نیه فاجعه‌وی شکیلده اوغورسوزلوغا دوچار اولدوغونو ایضاح ائدیر – چونکی او حرکات‌لارین لیدئرلری ضعیف یا دا الدن گئتمیش فورصت‌لری قاوراییرلار.
قایناق: Power in Movement, Sidney Tarrow
