سون ایل‌لرده آرتماقدا اولان و ایرانین اؤنملی پروبلئم‌لریندن بیرینه چئوریلن قوراقلیق و سو منبع‌لرینین قوروماسی، تکجه ائکولوژی پروبلئم کیمی قالماییب، عینی زاماندا سیاسی و ایقتیصادی پروبلئم‌لره حتی بحران‌لارا یول آچیب. سون ایل‌لرده گونئی آذربایجان، خوزستان، سیستان و بلوچستان کیمی بؤلگه‌لرده سسله‌نن اعتراض‌لارین اهمیتلی بیر حیصه‌سی بو بؤلگه‌لرده یئرله‌شن گؤل‌لرین و چای‌لارین قوروماسی و دؤولتین بونا قارشی حساس داورانمادیغینا گؤره‌دیر.
بونون خاریجینده حیاتی اولدوقجا چتینلشدیرن و موختلیف ساغلاملیق پروبلئم‌لرینه یول آچان قوم و توز فیرتینالاری دا هاوا کیرلیلیگیندن قایناقلانمیشدیر. ایرانین بو مسئله‌لری حل ائتمک اوچون جیدّی بیر آددیم آتمادیغی و یا لازیمی مادی گوجه، اینفورماسییا و تئکنیکی ایمکان‌لارا صاحب اولمادیغی اوچون آددیم آتا بیلمه‌مه‌سی، بو پروبلئم‌لره یول آچان اصیل سبب‌لری، رئاللیق‌لاری گیزلتدیگینی گؤرمک اولار.
بونو بیر جمله ایله ایضاح ائتسک، اؤلکه‌ده‌کی قوراقلیق و اطراف موحیطله باغلی پروبلئم‌لر بؤیوک اؤلچوده ایرانداکی پیس ایداره‌ائتمه‌دن قایناقلانیر. لاکین ایران رسمی‌لری بو مسئله‌نین تورکیه رئسپوبلیکاسی‌نین سو لاییحه‌لرینه گؤره اولدوغونو دئییر و تورکیه‌نی گوناهلاندیریر. گؤره‌سن بو اتهام‌لار نه درجه‌ده دوغرودور و ایران نیه تورکیه‌یه قارشی بو ایدّعالاری ایرهلی سورور؟
ایرانین ایدّعالارینا تورکیه نه دئییر؟
ایرانین ایدّعاسینا گؤره تورکیه‌نین فرات و دجله چای‌لاری اوزَرینده اینشا ائتدیگی بئتون سدلر و گاپ لاییحه‌سی ایراندا قوراقلیق، سو بحرانی و توز فیرتینالارینا سبب اولور و ایرانین سو بحرانی‌نین ان بؤیوک گوناهکاری تورکیه‌نین گاپ لاییحه‌سیدیر.
ایرانین ان چوخ اوستونده دایانداغی گاپ لاییحه‌سی (گونئی‌دوغو آنادولو پروژئسی) ۱۹۷۰-جی ایل‌لردن باشلایاراق تورکیه‌نین آدییامان، باتمان، دیاربکیر، غازی‌آنتپ، کیلیس، ماردین، سییرت، شانلی‌اورفا و شیرناک ایل‌لرینی(رایونلارینی) احاطه ائد‌ن سو و توپراق منبع‌لرینین اینکشاف ائتدیریلمه‌سینه اساسلانان پروقرامدیر. تورکیه جومهوریتی بو پروقرام چرچیوه‌سینده فرات و دجله چای‌لارینین حؤوزه‌سینده سولاما و هیدروالکتریک انرژی ایستحصالینا یؤنلمیش ۲۲ بئتون سد و ۱۹ سو الکتریک ایستانسییاسی اینشا ائتمیشدیر.
عینی زاماندا بو پروقرام واسطه‌سیله ۱.۸ میلیون هکتار اراضینی سو ایله تامین ائتمه‌یی پلانلاشدیرمیشدیر . بو سو الکتریک ایستانسییالاریندان ۲۷ میلیارد کیلووات ساعت انرژی ایستحصالی پروقنوزلاشدیریلیب(پیش‌بینی ائدیلیب). ایرانین بو لاییحه‌نین اؤلکه داخیلینده سبب اولدوغو پروبلئم‌لر حاقیندا ایرهلی سوردویو ایدّعالار آرتدیغی واختدا تورکیه خاریجی ایش‌لر ناظرلیگی ۲۲اردیبهشت ۱۴۰۱-جی ایل تاریخینده بیر آچیقلاما وئردی. همین آچیقلامادا ایرانین بو ایدّعالاریندا دوغرولوق پایی‌نین اولمادیغی وورغولانیردی.
تورکیه خاریجی ایش‌لر ناظیرلیگی‌نین آچیقلاماسینا گؤره تورکیه‌یه ده ایرانداکی کیمی تأثیر ائد‌ن قوم و توز فیرتینالارینین تورکیه‌نین سو لاییحه‌لری ایله هر هانسی بیر علاقه‌سی‌نین اولمادیغی‌نین، اساس سببی‌نین دونیاداکی ان بؤیوک توز منبع‌لری ساییلان صحرالارین ساحه‌سی‌نین گئنیشلنمه‌سی و آفریقا، یاخین شرق اؤلکه‌لرینده‌کی ایقلیم دییشیکلیگی سببی ایله باش وئردیگی دئییلمیشدیر.
خاریجی دوشمن‌لر یوخسا داخیلی پیس ایداره‌چیلیک
موختلیف اؤلکه‌لرده حتی ایرانین بیر چوخ اونیوئرسیته‌لرینده یاخین شرق و ایراندا سو بحرانی ایله باغلی آپاریلان آراشدیرمالار ایرانداکی سو بحرانی‌نین تک بیر سببدن عمله گلمه‌دیگینی و موختلیف سبب‌لرین بو مسئله‌یه تأثیر گؤستردیگی نتیجه‌سینه گلیب چیخیبلار. بونا ان چوخ تأثیر ائد‌ن سببین ایرانداکی پیس ایداره‌ائتمه‌نین اولدوغو و مؤوجود بحرانی حل ائده بیله‌جک فایدالی بیر پروقرامین اولماماسی ایرهلی سورولور.
بئله‌جه ایرانین سو بحرانی مسئله‌سی‌نین خاریجی اؤلکه‌لر خصوصیله ده تورکیه جومهوریتی ایله علاقه‌لندیریلمه‌سی‌نین ان اؤنملی سببی، ایران دؤولتچیلیگی‌نین عادت و نورمالینا چئوریلن اؤز مسئولیتینی یئرینه یئتیرمه‌مک، دیگر طرفدن بوتون مسئله‌لری سیاسیلشدیره‌رک اؤز طرفدارلارینی ایناندیرماغا چالیشماسی اولموشدور. آنجاق ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی‌نین سون قیرخ ایللیک تاریخی آچیق بیر شکیلده بونو گؤستریر کی، ایران رسمی‌لرینین فیکیرلری هر نه قدر ایرانداکی پروبلئم‌لری و بحران‌لاری «دوشمن» و «اؤزگه» اؤلکه‌لره علاقه‌لندیرمک ایسته‌سه ده آرتیق جمعیتین بؤیوک بیر حیصه‌سی دؤولته گووه‌نینی ایتیریب و دؤولت بو سیاسی پروپاگاندالارا وطنداش‌لارینین اکثریتینی ایناندیرا بیلمیر.
