گیریش
فئورال آیینین ۲۰-دهکی (1 اسفند 1400) مشهور چیخیشیندا پوتین اوکراینین هئچ بیر زامان آیری دؤولت کیمی مؤوجود اولمادیغینی، مدرن اوکراینین معمارینین لئنین اولدوغونو و بونا گؤره ده «اوکراینی ولادیمیر ایلیچ لئنین اولاراق آدلاندیرا بیلهریک»، – دئیه چیخیش ائتدی. یقین کی، بو فیکیرلردن پوتینین اوکراینین عمومیتله آیری دؤولت کیمی مؤوجود اولماسینین تاریخی یانیلما و یا روسیهنین یولوندان ساپماسینین نتیجهسی اولماسینی دئمهیه چالیشدیغینی دوشونه بیلهریک.
بیز بو یازیمیزدا اوکراینین تاریخی بارهده قیسا معلومات وئریب اونون روسیهدن آیریلیقدا اؤزونون دؤولتچیلیک تاریخینین اولدوغونا، اوکراین دیلینین روسیه ایمپئرییاسینا واسسال(رعیت، تبعه) کیمی داخیل اولدوغو مدته قدر و داخیل اولدوقدان سونرا رسمی یازیشمالاردا، رسمی سندلشدیرمهلرده ایشلهنیلمهسی و س. کیمی مسئلهلره سطحی توخونوب، اساساً، بیرینجی دونیا موحاریبهسینین سونوندا اوکراینین مدرن دؤولت کیمی میدانا چیخماسیندان بحث ائدهجهییک و بونونلا ثبوت ائتمهیه چالیشاجاغیق کی، اوکراین آدلی آیری بیر دؤولتین قورولماسیندا «لئنین و قارداشلاری» نهاینکی ایشتیراک ائتمهمیش، حتی بو دؤولتین ایشغالی دا ائله اونلار طرفیندن حیاتا کئچیریلمیشدیر.
قیسا تاریخی آراییش
اسلاولارین ایلک بؤیوک دؤولتلری اولان کیئو روس چارلیغی شمالدان گلمیش و روس آدلاندیریلان واریاقلار(وارنگیان) طرفیندن قورولموشدور. شرق اسلاولارینین، یعنی: بلاروسلارین، روسلارین و اوکراینلیلارین سلفی حساب ائدیلن بو دؤولت ۱۱-جی عصرده عنعنوی تیجارت طرفداشی اولان بیزانسین اقتصادی گئریلهمهسی ایله پارالئلده پارچالانما دؤورونه قدم قویدو و نهایت، موغول هوجوملاری نتیجهسینده تامامیله داغیلدی. اونون پارچالارینین هر بیری ایسه قیزیل اوردا(اردوی زرین) حاکمیتی ایله راضیلاشماغا، اونا آغیر وئرگیلر اؤدهمهیه راضی اولدولار. لاکین قیزیل اوردا حاکمیتیندن کناردا قالان ایندیکی اوکراین اراضیلرینین بیر حیصهسی لیتوانی و لهستان حاکمیتینده قالدی (لیتوانی و لهستان سونرادان رئچ-پوسپولیتا(مشترک المنافع لهستان-لیتوانی) آدلی دؤولتده بیرلهشیب). اونو دا قئید ائدک کی، بیر سیرا اوکراین تورپاقلاری کریم خانلیغینین دا ترکیبینده اولموشدور.
بو دؤورده نه اوکراین، نه ده روسیه آیریجا چارلیق و یا دؤولت کیمی هله فورمالاشمامیشدی، هر بیری آیری-آیری دؤولتلرین یا تبعهلیگینده، یا دا بیرباشا حاکمیتی آلتیندا ایدی. اما بو اوزون مدت داوام ائدن آیریلیق اونلارین گلهجکده میللت کیمی فورمالاشمالارینداکی فرقلیلیکلرین اساسینی تشکیل ائدهجکدی. گلهجهیین اوکراینی هله یوخاریدا بحث ائتدیگیم حالدا ایکن، قیزیل اوردا دؤولتینین ضعیفلهمهسی و سوندا پارچالانماسی فونوندا گلهجهیین روسیهسینده واحید مرکزلشدیریلمیش دؤولتین یارادیلماسی پروسئسی سرعتله گئتمکده ایدی. نهایت، ۴-جو ایوان قروزنی ۱۵۴۷-جی ایلده اؤزونو «بوتون روسلارین چاری» اعلان ائتدی. بو عنوان ۱-جی پئتر دؤورونده ایمپراتور عنوانی ایله عوض ائدیلدی.
اوکراینین ایندیکی مرکز و غرب تورپاقلاری رئچ-پوسپولیتانین ترکیبینده ایکن اوکراینلی کیملیگینین تکامولو پروسئسی داها دا سرعتلندی و سوندا، ایمپئرییا داخیلینده معین موختاریته مالیک کازاکلارین عصیانی باشلادی. کریم خانیندان دا حربی دستک آلان کازاک آتامانی بوقدان خمئلینتسکی زبوریف ده پولیاکلاری(لهستانلیلاری) موقاویله ایمضالاماغا مجبور ائتدی. موقاویلهیه گؤره، فاکتیکی اولاراق کازاک آتامانلیغی و یا زاپروژیا اوردوسو آدلی دؤولت یارادیلدی. بو آتامانلیق شرق اسلاولارینین عمومی دؤولتی اولان و سؤزون بوتون معنالاریندا مرکزی اوکرایندا یئرلهشن کیئو کنیاز(شاهزادهنشین)لیغینین پارچالانماسیندان سونرا اؤز دؤولتچیلیگینی قورماق اوچون شرایط الده ائتدی. تاریخی ادبیاتلاردا اوکراین کازاک دؤولتی آدلاندیریلان بو قوروم بوقدان خمئلینتسکینین باشچیلیغی آلتیندا اؤز دؤولتقوروجولوغونا باشلادی، اساس ائلیتلری کازاکلار تشکیل ائتمکله بیرلیکده، مولکی ایشلرله مشغول اولان یئنی ائلیت طبقه فورمالاشدیریلدی. ساده اوکراینلیلارین دانیشدیغی دیل دؤولت دیلی سوییهسینه یوکسلدیلدی و آتامانلیغین لغوینه قدر رسمی سندلشدیرمهلرده ایستیفاده ائدیلدی.
لاکین رئچ-پوسپولیتا ایله اولان موناسیبتلری قایداسینا سالماق مومکون اولمادی. یئنیدن باشلایان موحاریبهده بوقدان خمئلینتسکی کؤمک اوچون روسیهیه موراجیعت ائتدی. ایلک موراجیعت رد ائدیلسه ده، سونرادان فیکرینی دییشدیرن چارلیق اوردو گؤندردی. ۱۶۵۴-جو ایلده پریاسلاو موقاویلهسی ایمضالاندی و بو موقاویله ایله آتامانلیق موختار حقوقلارلا روس چارلیغی تبعهلیگینی قبول ائتدی. بوتون بو اولانلار ۱۶۵۴-۱۶۶۷ روس-لهستانلار موحاریبهسی ایله نتیجهلندی. موحاریبه نتیجهسینده ایمضالانمیش آندروسووا موقاویلهسی ایله روس چارلیغی سول-ساحیل اوکراینینی و کیئوی اله کئچیردی. ساغ-ساحیل اوکراینی ایسه ۱۷۹۳-جو ایلده لهستانین ایکینجی دفعه بؤلوشدورولمهسی زامانی بو دفعه چارلیق یوخ، آرتیق ایمپئرییا اولان روسیه طرفیندن اله کئچیریلدی.
۱۶۵۴-جی ایلده روسیه تبعهلیگینی قبول ائدن اوکراین کازاک آتامانلیغیندا اوکراینا دیلی رسمی دیل کیمی ایستیفاده اولونماغا داوام ائدیردی. آتامانلیغین ایداره اولونماسیندا یئرلی مأمورلار حلائدیجی رول اوینایان اوکراینلیلار اؤز بوروکراسیسینا صاحیب اولماقلا مرکز قارشیسیندا گئنیش صلاحیتلره مالیک ایدیلر. بو تبعهلیک موناسیبتلری ۲-جی کاترینانین دؤورونه قدر داوام ائتدی و اونون دؤورونده آتامانلیغین اراضیسی عادی استانلارا چئوریلدی. محض بو دؤوردن، پوتینین ده ایندی ائتمهیه چالیشدیغی اوکراینلیلارین آیریجا میللت کیمی وارلیقلارینین قبول ائدیلمهمهسی، روس میللتی ایچریسینده آسیمیلاسیون سیاستی باشلادی. هر ایکیسی شرق اسلاولاریندان اولان بو ایکی میللت یاخین دیله، کولتوره صاحب اولسالار دا، اوزون مدتلی آیری یاشاما، بو آیری یاشاما دؤورونده روسلارین گوجلو ایمپئرییا یاراتمالاری، اوکراینلیلارین داها فرقلی دؤولت اولان لهستان (و یا رئچ-پوسپولیتا) ترکیبینده یاشامالاری، اوردولار فورماسیندا ایجماعلار تشکیل ائدهرک یاری-دموکراتیک ایجماعلار فورمالاشدیرماسی، بو کازاک ایجماعلارینین بوتون اؤلکه بویونجا حلائدیجی عامیل اولماسی آرالاریندا آشیلماسی چتین اولان انگللر ده یاراتمیشدی. گوجلو حربی دستهلره احتیاج دویان روسیه ایمپئرییاسی بو احتیاجینی کازاکلارلا اورتادان قالدیرماق قرارینا گلدی. روس ایمپئرییاسی اوچون دؤیوشمه قارشیلیغیندا اونلارا فاکتیکی بعضی موختاریتلر و ایمتیازلار وئریلدی. بو فرقلی یاناشما اوکراینلیلارین روسلار ایچهریسینده اریمهلرینه مانع اولان فاکتورلاردان بیری اولدو.
تحصیل موسسهلرینده تدریس ائدیلن اوکراین دیلی روسیه ایمپئرییاسینین قراری ایله ۱۸۰۴-جو ایلده قاداغان ائدیلدی. لاکین او دؤورده روسیه ایمپئرییاسینا داخیل اولمایان غربی اوکرایندا ایسه بو دیلده تدریسین آپاریلماسی داوام ائتدیریلیردی. اوکراینلیلاری روسلاشدیرماق سیاستینین عکس ائتدیریلدیگی ساحهلردن بیری ده اهالینین لیسته آلینماسی پروسئسلریدیر. بئله کی، ۱۸۹۷-جی ایلده ایمپئرییا سرشماریسینده اوکراینلیلار کیچیک روسلار کیمی قئیدیاتا آلینمیشدی.
فورصتین دیرلندیریلمهسی – آنتیبولشئویک اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی
یوخاریدا بحث ائتدیگیمیز اوکراین دؤولتلریندن باشقا، معاصر اوکراین دؤولتچیلیگینین اساسی ایسه بیر چوخ دیگر دؤولتلر کیمی بیرینجی دونیا موحاریبهسینین نتیجهسینده چوخمیللتلی ایمپئرییالارین پارچالانماسی زامانی قویولدو. بو زامان اوکراینین غربی اتریش-مجارستانین، دیگر حیصهلری ایسه روسیه ایمپئرییاسی ترکیبینده ایدی. ۱۹۱۷-جی ایلین فئورالیندا چارین دئوریلمهسیندن سونرا روسیه ایمپئرییاسی ترکیبیندهکی اوکراین تورپاقلاریندا موقتی حکومتین رهبرلیگی آلتیندا میللتچیلرین رهبرلیک ائتدیگی اوکراین میللی شوراسی اوکراینین موختاریتینی اعلان ائتدی. بیر قدر سونرا اوکراین دیلی رسمی دیل اعلان ائدیلدی. اوکراینین موختاریتینی تانییان موقتی حکومتین اوکتیابر اینقیلابی ایله دئوریلمهسیندن سونرا اوکراین ۱۹۱۸-جی ایلین یانواریندا اؤز موستقیللیگینی اعلان ائتدی.
موستقیللیگین اعلانی بولشئویکلر طرفیندن آقرئسییا ایله قارشیلاندی. اؤلکهنین هر یئرینه حاکمیتینی یایا بیلمهین و هر طرفدن دوشمن بولشئویکلرله احاطهلهنن اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی برئست-لیتووسک موقاویلهسینی آلمان و اتریش-مجارستانلا ایمضالادی. بو موقاویلهدن سونرا ایسه آلمانلار فاکتیکی اولاراق اوکراینی تحت الحمایهلیکلرینه آلدیلار و بولشئویکلری، دئمک اولار کی، تامامیله اؤلکه اراضیسیندن قوودولار. ۱۹۱۸-جی ایلین فئورالیندا ایسه کوبان خالق رئسپوبلیکاسی ایله بیرلشمه بارهده سازیش ایمضالاندی و کاترینادوردان بولشئویکلر قووولدو.
آلمانین ارزاق قیتلیغینی اوکراین اراضیسیندن تامین ائتمه جهدلری و هم ده سوسیالیست تمایوللو اصلاحاتلاردان دویولان ناراحاتلیقلار نتیجهسینده ۱۹۱۸-جی ایلین آپرئلینده چئوریلیش باش وئردی. چئوریلیشدن بیر قدر اؤنجه ایسه اوکراینین آنایاساسی آرتیق قبول ائدیلمیشدی.
چئوریلیشله بوتون حاکمیتی الینده توپلایان کئچمیش ظابیط پاولو سکوروپادسکی اوکراین آتامانی عنوانینی قبول ائدهرک دؤولتین آدینی اوکراین خالق رئسپوبلیکاسیندان اوکراین دؤولتینه دییشدیردی. اؤزوندن اوّلکی حکومت طرفیندن حیاتا کئچیریلن تورپاقلارین کندلیلره پایلانیلماسی سیاستیندن ایمتیناع ائدیلمهسی، پایلانیلان تورپاقلارین موصادیره اولوناراق کئچمیش صاحیبکارلارینا قایتاریلماسی کندلیلرین ناراضیلیغینا سبب اولدو. پاولونون حاکمیتی دؤورونده اوکراین دیلینده میلیونلارلا درسلیکلر نشر ائتدیردی، اوکراین دیلینده تدریس آپاران مکتبلر آچیلدی. هم ده ۲ اونیوئرسیته و اوکراین میللی علملر آکادئمییاسی یارادیلدی. ۶ آوقوست تاریخینده اوکراین کیلسهسی اؤزوندن داها یوخاری کیلسهیه حسابات وئرمکدن آزاد اولماق اوچون باغیمسیزلیق اوچون موراجیعت ائتدی. بو اوکراین دینی دایرهلرینین بئله روسیهدن آیریلماغا مئییللی اولدوغونون گؤستریجیسی حساب ائدیله بیلر.
لاکین چتین شرایط فونوندا پاولونون حاکمیتی ده داواملی اولمادی و ایل سونوندا دیرئکتورییا آدلانان قوروم طرفیندن عوض ائدیلدی.
بوندان بیر قدر اؤنجه اتریش-مجارستان ایمپئرییاسینین ترکبیبینده اولان غربی اوکراین ۱۹۱۸-جی ایلده ایمپئرییادا مونارشینین دئوریلمهسیندن سونرا اؤز موستقیللیگینی اعلان ائتمیش و غربی اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی یارادیلمیشدی. غربی اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی ۱۹۱۹-جو ایلین یانواریندا رسما زولکی و یا بیرلشمه آکتی آدلانان راضیلاشما ایله اوکراین خالق رئسپوبلیکاسینا بیرلشدی. لاکین بوندان بیر آی سونرا کیئو بولشئویکلر طرفیندن اله کئچیریلدی.
اوکراین ایله بیر چوخ مقامدا طالعی کسیشن لهستان بو مقامدا مسئلهلره داخیل اولدو. پیلسودسکی باشچیلیغینداکی ۲-جی لهستان رئسپوبلیکاسی اوّلجه اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی ایله حربی توققوشمالارا گیرسه ده، هم ده سووئت روسیهسی ایله موحاریبه شرایطینده اولان پیلسودسکی اوکراینین رهبری پیتلیورا ایله سووئت روسیهسینه قارشی ۱۹۲۰-جی ایلین آپرئلینده ورشوو موقاویلهسینی ایمضالادی. پیلسودسکی اوکراینی اؤزونه تابع ائتمک فیکریندن اونو سووئت روسیهسی ایله اؤز آراسیندا بوفئر زونا (حائل منطقه) ائتمک فیکرینه یؤنلمیشدی، اونون سؤزلرینه گؤره «موستقیل اوکراین اولمازدیسا، موستقیل لهستان دا اولا بیلمزدی».
۱۹۱۹ دئکابریندان ۱۹۲۰-جی ایلین مایینا قدر داوام ائدن بیرینجی لهستانلی-اوکراینلی هوجوموندا کیئو اله کئچیریلسه ده، سونرادان سووئتلر اونو گئری آلا بیلدیلر. بونون آردینجا لهستان ریگا موقاویلهسینی ایمضالایاراق موحاریبهدن آیریلدی. ۱۹۲۱-جی ایلین سونلاریندا ایکینجی قیش یوروشونو تکباشینا حیاتا کئچیرن اوکراینا یئنه مغلوب اولدو و موحاریبهنین طالعی حل اولوندو. موحاریبه لهستانین غلبهسی ایله نتیجهلنسه ده، اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی ایستکلرینه نایل اولا بیلمهدی.
لهستان ایله آلینان راضیلاشمایا گؤره، اوکراینلیلارین یاشادیغی غربی اوکراین لهستان اراضیسینه داخیل ائدیلدی، یئرده قالان اوکراین تورپاقلاری ایسه سووئتلشدیریلدی. ایکینجی دونیا موحاریبهسیندن سونرا ایسه غربی اوکراین، اوکراین سووئت سوسیالیست رئسپوبلیکالارا بیرلشدیریلدی.
۱۹۳۰-جو ایللرده ایسه بوتون اتفاق رئسپوبلیکالاریندا آپاریلان میللتقوروجولوق پروسئسی همچینین اوکرایندا دا حیاتا کئچیریلدی. و بو پروسئس ماهیتی اعتباریله اورتاداکی فرقلرین موسکواداکی حاکمیت طرفیندن قبول ائدیلمهسی و بو فرقلیلیکلره بو و یا دیگر درجهده یؤن وئریلمهسی ایدی.
نتیجه
گؤروندویو کیمی، پوتینین اوکراینین آیریجا دؤولت کیمی مؤوجودیتینه دیرناقآراسی یاناشماسی، اونو روسلارین بیر آلتقروپو کیمی گؤرمهسینین تاریخی اساسلاری یوخدور. اوکراین روسیهدن فرقلی اولاراق ایلک اسلاو بؤیوک دؤولتینین میدانا چیخماسینا اراضی باخیمدان ائو صاحبلیگی ائتمکله قالمامیش، بو دؤولتین پارچالانماسیندان سونرا دا چوخسایلی فئودال دؤولتلر یاراتمیشدیر کی، بیز بونلاردان چوخ آز قیسمینی قئید ائتدیک.
کیئو دؤولتینین داغیلماسیندان سونرا داوام ائدن آیریلیق مدتینده روس دیلیندن فرقلی اوکراینا دیلی، تاریخی فورمالاشدی. شوبههسیز کی، بو آیریلیق کولتور و معیشته ده تأثیر ائتمهدن اؤتوشمهدی.
ماراقلیسی بودور کی، اوزون مدت آیری-آیری دؤولتلرین ترکیبینده یاشامیش و یا آیری-آیری دؤولتلر قورموش اوکراینلیلارین روسلارلا یوللاری یئنیدن کسیشدیرمه ایستهیی اونلار طرفیندن تکلیف ائدیلمیشدیر. ۱۷-جی عصرین اورتالاریندا بوقدان خمئلنیتسکینین روسیه چارلیغینین واسساللیغینی(تبعهلیگینی) قبول ائتمهسی بو ایکی میللتی یئنیدن بیر آرایا گتیرمیشدیر. اوکراینلیلارین آتامانلیغینین لغویندن سونرا اونون دیلینین ده تدریس ایشلرینده ایشلهدیلمهسی قاداغان ائدیلمیش، بئلهلیکله اوکراینلیلارین روسلار آراسیندا اریدیلمهسی اوچون مونبیت شرایط یارادیلمیشدیر. لاکین گؤرونن اودور کی، بونو ائتمکده ایمپئرییا اوغورلو اولماغی باجارمامیشدیر. بئله کی، ۱۹۱۷-جی ایلده ایمپئرییانین ایلک سیلکهلنمهیه باشلاماسی ایله بیرلیکده اوکرایندا آرتماقدا اولان میللی شعورون تمثیلچیلری اوکراینین موختاریتینی اعلان ائتمیش، آردینجا، بو موختاریت موستقیللیکله عوض ائدیلمیشدیر.
بورادا پوتینین سسلندیردیگی و دویغو یارادان چیخیشینا بیر داها خاطیرلاماقدا فایدا وار. چونکی پوتینین بیلدیردیگینین عکسینه اولاراق، روس دؤولتچیلیگینه رغما قوران اوکراینلیلار اونو یاشاتماق اوچون ده یئنه بولشئویک روسیهسینه قارشی دؤیوشموشدورلر. ماراقلیسی ایسه اودور کی، بو بولشئویک روسیهسینین ایدئولوژی رهبری و قوروجوسو ائله «اوکراینین معماری ولادیمیر ایلیچ لئنین»-دیر.
باشا دوشدویوموز قدریله، پوتین بو چیخیشیندا لئنینین «میللی مسئلهیه» یاناشما دوکترینینی و اوکتیابر اینقیلابینین باش وئرمهسیندن قیسا مدت سونرا اعلان ائدیگی خالقلارین اؤز موقدّراتینی تعیین ائتمه پرینسیپینی نظرده توتور. بو قئید ائتدیگیم دوکترین و پرینسیپ دؤرد بیر طرفی دوشمنله احاطهلنمیش و اقتصادی بوحران ایچهریسینده اولان بولشئویک روسیهسینی خلاص ائتمک اوچون موراجیعت اولونموش یول ایدی. ایستالین سووئتلرین قورولتاییندا اونلاری دؤولتی پارچالاماقدا و خالقلارا موختاریت، موستقیللیک پایلاماقدا اتهام ائدن دیگر سوسیالیست قروپلارا جاواب وئررکن ده بیزیم دئدیگیمیزی تصدیقلهمیش و بولشئویک روسیهسینین بوتون دوشمنلرین هامیسی ایله: چار طرفداری ژنراللار، آنتانتا (انگلیس، فرانسه و چار روسیهسینین آلمان، اتریش-مجارستان و ایتالیایا قارشی 1904-1907-جی ایللرده یاراتدیقلاری حربی-سیاسی بلوک) و یئنی یارانمیش لیبرال-میللتچی دؤولتلر و س. ایله بیرلیکده موباریزه آپارماغا گوجو چاتمازدی دئیهرک اونلارین غلبه قازانماسیندا بیرینجی درجهلی عامیلین عادی اینسانلارین محض اونلارا موختاریت و یا موستقیللیگی «صمیمی» شکیلده وعد ائتمکله طرفلرینه چکمهیی باجارماق اولدوغونو قئید ائتمیشدیر.
لاکین ایلکین باشلادیغیمیز یئره قاییتساق، سونونجو پاراگرافدا یازدیقلاریمیز یانلیش اولسایدی بئله، گلهجهییمیز نتیجهنین – پوتینین تاریخی یاخشی «بیلمهمهسی» و یا اوکراینی لئنینین یاراتماسی مسئلهسی – دییشمهیهجهیینی دوشونوروک. چونکی اوکراینین ان اوّلدن فرقلی دؤولتلره مالیک اولماقلا یاناشی، مدرن دؤولت اولاراق یارانماسینین اساس آددیمی لئنینین بولشئویک اینقیلابیندان آیلار اؤنجه آتیلمیش و لئنینین حاکمیته گلمهسینه جاواب اولاراق اؤزونون قطعی موستقیللیگینی اعلان ائتمیشدیر. بو موستقیللیک ائله لئنینین روسیهسینه قارشی موحاریبه نتیجهسینده ایتیریلمیش و اوکراین خالق رئسپوبلیکاسی ایشغال ائدیلمیشدیر.