اورمیه گؤلو اوزون زاماندیر کی، تامامیله قوروما تهلوکه‌‌‌سی آلتیندادیر. بو بؤیوک دوز گؤلونون یاشادیغی آجی حقیقتلر آراشدیریلدیقدا، انسان تأثیری و اقلیم ديیشیکلیگی کیمی فاکتورلاردان دانیشیلیر. ایران رسمیلری اساسا گؤلون ایندیکی وضعيتی‌نین اساس سببینی اقلیمین تأثیری کیمی قیمتلندیریرلر. بو ادعا فرقلی اوزمانلار طرفیندن یالانلانمیشدیر. انسان فعالیّتی‌نین تأثیریندن سؤز ائدیلدیگینده ایسه، ایران رسمیلری طرفیندن خالق و اکینچیکلر گوناهکار توتولور. بو یازیدا گؤلون حاضیرکی وضعیتینه ان چوخ تأثیر ائدن عامللر اینجه‌لنه‌جکدیر.
قورویان حیات: سو قیتلیغی و انسان تأثیری
اورمیه گؤلونون قوروماسی، آذربایجانین اکولوگیاسی، اقتصادياتی و اقلیمی اوزرینده منفی تأثیرلر قویور. گؤله آخان سودان حدیندن آرتیق استفاده، سایسیز-حسابسیز سو آنبارلاری‌نین تیکیلمه‌سی، ایستحصال مدتینده چوخ سو استفاده اولونان محصوللارین اکیلمه‌سی، باغ ساحه‌‌‌لری‌نین گئنیشلنمه‌سی و سو احتیاطیندان استفاده‌نین ایداره ائدیلمه‌سینده‌کی یانلیشلیقلار کیمی فاکتورلار، گؤلون سوسوزلوغونا سبب اولور. لاکین بورادا اقلیم تأثیری ده اونودولمامالیدیر. سون ایللرده آرتان قوراقلیق گؤز آردی ائدیله بیلمز. آما خاطیرلاتماق لازیمدیر کی، آرتان قوراقلیق یالنیز آذربایجان بؤلگه‌سینه و اورمیه گؤلونه مخصوص دئییل، ایرانین دیگر بؤلگه‌لرینده ده یاشانماقدادیر. بو حقیقتیه دقت ائتدیییمیز زامان باشقا بؤلگه‌لرده کی سو بحرانی ایله آذربایجان دا یااشانان سو بحرانی‌نین و اورمیه گؤلونون وضعیتی‌نین فرقلیلیکلرینین ندنی آنلاشیلا بیلر.
اورمیه گؤلونون چیرپینیشی
اورمیه گؤلونون وضعیتی، انسان تأثیری و اقلیم ديیشیکلیگی‌نین بیرلشمه‌سی‌نین نتیجه‌سیدیر. اما اقلیم مسئله‌سی او قدر ده بؤیوک دئییلدیر. اکینچیلیک و باغ ساحه‌‌‌لری‌نین گئنیشلنمه‌سی و سو ایداره‌سی‌نین یؤنتیم طرزی گؤلون سوسوز قالماسینا سبب اولارکن، آرتان قوراقلیق دا بو قارا تابلودا اؤز تأثیرینی قویماقدادیر.
اورمیه گؤلونون اطرافیندا تیکیلن سدلرین بعضیلری‌نین آدی
انسان تأثیری، گؤللره آخان چای سولاری‌نین حدن آرتیق استفاده‌سی، اکینچیلیک و باغچیلیق ساحه‌‌‌لری‌نین چوخالماسی و سو منبع‌لری‌نین یانلیش ایداره ائدیلمه‌سی کیمی فاکتورلاردان قایناقلانیر.
گؤله آخان چای سولاری، کند و شهرلرین سو ایله تامین اولونماسی اوچون ده استفاده اولونور. بو، گؤلون سو سويیه‌‌سینی آشاغی سالیر. ۱۳۷۶-دن بری چایلارا تعیین ائدیلن سولاما تأسیسی، ۱۳۶۶-ه نیسبتاً ایکی دفعه آرتیب.
گؤلون اطراف ساحه‌‌‌لری، اکینچیلیک و باغچیلیق اوچون استفاده اولونور. بو دا گؤله آخان سویون گیریش ساحه‌‌‌سینی آزالدیر. ۱۳۶۹-لاردان بری گؤلون اطرافینداکی اکین ساحه‌‌‌لری، ۱۳۶۶-ه نیسبتا ایکی دفعه آرتیم گؤسترمیشدیر.
اکولوژی اوزمانلاری‌نین فیکرینجه، اورمیه گؤلونه سو آخیمی ایلده ۳ میلیارد ۴۲۶ میلیون مترمکعل اولاراق معین ائدیلیب. لاکین ایندییه‌دک اورمیه گؤلونده بو سو آخیمی میقداری الده اولونماییب. دیگر طرفدن، اورمیه گؤلو بؤلگه‌سیندن سانال سویون صادراتی دایاندیریلمالی، مثلا، چوغوندور بئجریلمه‌سی محدودلاشدیریلمالی ایدی. لاکین بونون یئرینه مشهد شکر کارخاناسی نی دا اورمیه گؤلو حؤوزه‌‌‌‌سینه کؤچورولموشدور. بو دا چوغوندور ایستحصالینی دستک‌له‌مک دئمکدیر.
۱۳۷۲-جی ایلدن ۱۳۹۲-جی ایله قدر چوغوندور اوچون آیریلان اکین ساحه‌‌‌سی ۵%-دن ۲۸%-ه یوکسلمیش و۱۳۹۴-جو ایلده غربی آذربایجان استانیندا ۳۰.۴ مین هکتار چوغوندور اکیلمیشدیر. دیگر طرفدن، بو استاندا داها آز سو استفاده ائدن محصوللارین بئجریلمه‌سی دؤولت قوروملاری طرفیندن دستکلنمیر. بعضی حاللاردا پسته کیمی تولیدینده آز سو استفاده ائدیلن اکینین ده قارشیسی حؤکومت طرفیندن آلینماقدادیر.
گؤللره آخان چایلارین سولاری‌نین یانلیش ایداره ائدیلمه‌سی ده گؤلون قوروماسینا کؤمک ائدیر. بو، گؤله آخان سو مقداری‌نین نورمایا اویغون اولماماسینا سبب اولور. همچنین، گؤلون اطرافینداکی یئرآلتی سو منبع‌لری‌نین حدن آرتیق استفاده‌سی گؤلون سو سويیه‌‌سینی آشاغی سالیر. آنجاق باشلیجا سببلردن بیری ده سو آمبارلاری‌نین سایی‌نین چوخ اولماسیدیر. ائله کی گونوموزه قدر ۹۹ سو آمباری تیکیلمیش، علاوه اولاراق ۶ سو آمباری دا تیکیلمکده‌دیر.
اورمیه گؤلونون قوروماسی‌نین ان باشلیجا نه‌دنی انسان فاکتورودور
اورمیه گؤلونون قوروماسیندا انسان تأثیری‌نین اقلیم تأثیرینه نیسبتاً داها چوخ رولو اولدوغو گؤرونور. آراشدیرمالا انسان تأثیری‌نین گؤلون قوروماسیندا باشلیجا نه‌دن اولدوغونو گؤستریر. اقلیم تأثیری‌نین ایسه یالنیز گؤلون قوروماسینداکی دیگر فاکتورلاردان بیری کیمی رولو اولدوغو بیلدیریلیر.
اورمیه گؤلونون قوروماسی‌نین %۸۶-نین انسان فاکتورونا باغلی اولدوغو بعضی آکادئمیک آراشدیرمالاردا اثبات ائدیلمیشدیر. عینی نتیجه‌نی یاییملانان باشقا آراشدیرمالار دا گؤسترمکده‌دیر. ائله بو آراشدیرمالار، انسان عامللری‌نین گؤله و سو ساحه‌‌‌سینه تأثیری‌نین اقلیم فاکتورلاریندان داها چوخ اولدوغونو بیلدیریر. یعنی انسان و اقلیم فاکتورلاری اورمیه گؤلونون قوروماسیندا اویغون اولاراق %۸۰ و %۲۰ اولاراق یئر توتور.
آنجاق ایران رسمیلری گؤلون بوگونکو وضعیتینده اقلیمی تأثیرلی بیلیرلر. یعنی اورمیه گؤلونون قورودولماسیندا انسان فاکتورونون، او جومله‌‌‌دن، دؤولتین سو سیاستی‌نین سو احتیاطلاری‌نین ایداره اولونماسیندا ایشتیراکی، سو آنبارلاری‌نین تیکیلمه‌سی‌نین تأثیرینی شوبهه آلتیندا قویورلار.
حؤکومتین داوام ائدن سو احتیاطلاری‌نین یانلیش ایداره ائدیلمه‌سی سیاستی نتیجه‌سینده اورمیه گؤلونون سو ساحه‌‌‌لری و یئرآلتی سو قاتلاریندا کسکین آزالما موشاهیده اولونور. ۱۰۰-ه یاخین سو آنباری‌نین تیکیلمه‌سینه باخمایاراق یئنی سو آنبارلاری‌نین دا تیکیله‌جیی بیلدیریلیر.
