اوغوز ائللرینین قارا گونلری قاباقدایمیش…
کؤچورن: میلاد بالسینی
یئددی قیفیل آلتیندا، آچارلاری ایسه باشقا اثرلرده اولان پوست مودئرن متنلرین موطالیعه‌سی بیر قایدا اولاراق تاپماجا تاپماغا دؤنور. بو، پرویز جبراییلین «یاد دیلده» آدلی سیاسی-فلسفی رومانینا دا عاییددیر (باکی، «قانون» ،۲۰۰۹).
اساس جهت‌لری غئیری-موعینلیک، فراقمئنتارلیق، عاغلا گتیریلمزلیک، ایرونییا، ژانرلارین ده‌ییشیمه اوغرادیلماسی، «غئیری-بدیعی رومان» ،کارناوالیزاسییا، پئرفومانس و س. اولان پوست مودئرنیزم ییرمی بیر عصرین اولینده کونسئپتوالیزم و نئوباروککویا آیریلدی. اینجه‌صنعت و ایدئولوگییا آراسیندا دوران کونسئپتوالیزمده نوفوذلو مدنی ایشاره‌لرین و بوتؤو دیللرین دئکونستروکسییاسی و اساطیرسیزلشدیریلمه‌سی(دئمیفولوقیزاسییاسی) باش وئریر، نئوباروکودا ایسه عکسینه_مقصد مدنی خارابالیقلارین و فراقمئنتلرین، اساطیرلرین برپاسینا(رئمیفولوگییاسینا) یؤنه‌لیر(اومار کالابرئزه).
«یاد دیلده» رومانیندا کونسئپتوالیزم و نئوباروکونون قاریشیغییلا راستلاشیریق. «دده قورقود» موتیولری، حوروفی مئتافیزیکاسی، سو چئشمه‌سینین قارشیسینی کسن اژداها ناغیلینین مودئرن وئرسییاسی، آذربایجانین سیاسی-معنوی وضعیتی اوزرینده رئفلئکسییالار یازارین چاغداش دونیا ادبیاتی تئندئنسییالارینی یاخیندان ایزله‌دییینی و قلوبال فلسفی قناعتلره یاخشی معنادا ادعالی اولدوغونو آشکارلاییر.
بدیعیلیک
رومانلا باغلی تنقیدچیلرین فیکیر آیریلیغی اساسن بدیعیلیک پروبلئمی ایله باغلیدی. موعاصیر ادبی پروسئس او قدر مورککب و بیرمعنالی قیمت‌لندیریلمه‌سی مومکون اولمایان حادیثه‌دیر کی، بعضی ادبیات‌شوناسلار بدیعی‌لییه وئریلن بوتون قییمت‌لری سوبیئکتیو ساییر. دونیا ادبیاتی «اولدوزلارینین» بیر_بیرینین یارادیجیلیق «بوستانینا» «داش» آتمالاری دا سوبیئکتیولییه ان پارلاق نومونه‌دیر.
بدیعی‌لییین تاریخی کلاسیک اؤلچولریندن بیری قالدیریلان پروبلئم و مؤوضوع‌لاری بیرلشدیرن سوژئت خطینین بوتؤولویودو(بو پرینسیپ حتی هر کلاسیک اثرده ده همیشه اؤز مقصدینه چاتمیر، چ.بئررووز کیمی یازارلار ایسه بو پرینسیپی کؤکوندن لاخلادیر. بئله کی، بئررووز اؤز اثرلرینین حیصه‌لرینی قایچی‌لاییب تصادوفی آردیجیللیقلا دوزمه‌یی سئویر). دیگر -اؤلچولر گؤزللیک، بنزرسیزلیک، خوصوصی ایفاده پرییوملارینین گئنیش ایشله‌دیلمه‌سی پرینسیپی‌دیر(مثلن، مئتافورا – موقاییسه‌لی سؤزلر ایستیفاده ائتمه‌دن ییغجام موقاییسه، ائپیتئت – سؤزه پارلاقلیق وئرن تعین، قروتئسک – آجی ایستئهزا) و باشقالاری.
بدیعی‌لییین دیگر شرطی مضمونون معنایا برابر اولماماسی‌دیر. موتخصیص‌لرین فیکرینجه، اصیل اینجه‌صنعت‌ده بیر باشا دئییلن‌لردن، تصویر ائدیلن‌لردن داها آرتیق بیر شئی‌لر اولور. ساختالاردا ایسه(اؤرنه‌یین، بئللئتریستیکادا) هر شئی اوزده، گؤز قاباغیندا اولدوغو اوچون «درین قازماغا» احتیاج اولمور. گیزلی معنانی آچماق اوخوجودان موعین معنا یاراتما گوجو طلب ائدیر. کلاسیک ادبیاتدان فرقلی اولاراق مودئرن ادبیات سطیر آلتی متن‌لره داها چوخ اوستونلوک وئریر، بورادا ایشله‌دیلن سؤزلرین، ایفاده‌لرین لوغتی ایضاحیندان دوغان معنادان باشقا علاوه معنالاری، گیزلی قاتلاری «ایستحصال ائتمک» اوخوجونون بوینونا دوشور. مودئرن تئکست‌لرده مؤلیفی تاپماق چتین اولور، بورادا اوخوجو آکتیولشدیریلیر، او، هم یارادیجی کیمی گئنیش ساحه‌یه بوراخیلیر، یورولمادان چالیشدیریلیر، اونا «یوخویا گئتمک» ایمکانی وئریلمیر.
معنانین بدیعی حادیثه اولماقدان باشقا چوخ مجرالی، چوخ اسپئکتلی، کومونیکاتیو، پراقماتیک، پسیخیکی پلانلاری اولدوغو فیکری ده ایره‌لی سورولور. اوخوجو اثرده نئچه قات آشکار ائده بیلیرسه، اونو بیر او قدر ده آنلاییب‌دیر وئریر. بو یاناشمانین‌کی ادبیاتا، بوتون اینجه‌صنعت نؤوع‌لرینه عاییددی. ائله بو اوزدن ده اینجه‌صنعته یاناشما، اونو داخیلن قبول ائدیب_ائتمه‌مه همیشه سوبیئکتیودیر. اثرین موختلیف تفسیر و قییمتلندیریلمه‌لری ده محض بو سببدن باش وئریر. متنی باشا دوشمک متن یارادیجیسینین معنوی عالمینه داخیل اولماق، اونون «دوغوش» آکتینی تکرارلاماق و بئله‌لیکله، پاسیو اوخوجودان مؤلیفین همکارینا چئوریلمک دئمکدی. (F.Şleyyermaxer).
بدیعیلیک اؤلچولری و شرطلری، آشاغیدا گؤستره‌جه‌ییمیز کیمی، «یاد دیلده» اثرینده اؤز یئرینی تامامی‌له تاپیر.
آتاسیزلیق
“یاد دیلده” ایئرارخیک‌دیر. اوزده گؤرونن قات آمانسیز، غئیری_اینسانی حربی رئژیم و اونونلا موباریزه‌یه قالخمیش اوغورسوز چاره‌سیزلر حاقدادی. آلت قاتلار ایسه او قدر چوخ و ائله اوستالیقلا بیر_بیرینه دولاشدیریلمیش کی، رومانی پولیفونیک رومان آدلاندیرماماق اولمور(بدیعی متنین تحلیلینه موسیقی تئرمینی «پولیفونییا»نی ایلک دفعه م.باختین گتیریب. اونون فیکرینجه، ف.م. دوستویئوسکی پولیفونیک رومانین بانیسیدیر. پولیفونییا ائله قورولموش متن‌دیر کی، اورادا مؤلیف سسی ایله برابر باشقا سسلر(معنالار) ده سسله‌نیر، اونلار مؤلیف سسینه گیریر و اؤز آرالاریندا مورککب دیالوژی موناسیبتلر یارادیر).
روماندا قهرمانلارا و حادیثه‌لرین جریان ائتدییی مکانلارا وئریلن گؤزله‌نیلمز آدلاردان توتموش میستیک_میفیک سیتواسییالار «قاورامانین آوتوماتیک‌لییینی داغیداندان سونرا عادت ائدیلمیش، آمما موحیطدن کنارا چیخاریلمیش پرئدمئته یئنی نظرله باخماق اوچون» (و.شکلووسکی) ائدیلیب.
اثرده «دده قورقود» داستانینداکی آدلار هئچ ده «دده قورقود» قهرمانلاری ایندی ده یاشاییر پوپولیست شوعارینی (ت. علیشان اوغلو) سؤیله‌مک اوچون وئریلمه‌ییب. مسئله داها دا دریندی. خونتا موخالیف‌لری آراسیندا بانوچیچک، آروز، قازان، قانتورالی، بورلاخاتون، بئیرک، سئلجان، باسات و باشقالاری اولدوغو حالدا دده قورقود آدلی اساس اوبرازین گؤزه ده‌یمه‌مه‌سی اوخوجونو دوشوندورمه‌لیدی. آنالیتیک پسیخولوگییا ناغیللارداکی، داستانلارداکی مودریک قوجا اوبرازینی عاغیل، ایدراک، بیلیک، اوبیئکتیولیک، منطیقی‌لیک سیموولو کیمی تحلیل ائدیر. بو نظریییه‌یه اساسلاناراق روماندا تصویر ائدیلن موعاصیر اوغوز ائلینین قارا گونلرینین سببینی خالقین آغساققالینین، باش بیلنینین، مودریکینین، یول گؤستره‌نینین، اؤندرینین اولماماسی‌یلا ایضاح ائتمک دوغرو اولار. بئله بنزرسیز اوصوللا مؤلیف ائلینی سئون و ائلینه حایان اولان مودریکین یوخلوغونو هایقیریر: آرا قاریشیب، مذهب ایتیب، اوغوز ائلی یئنی تپه گؤزون الینه کئچیب! شخصیتی هاچالانمیش بو مونستر ایکی باشلی اژداهانی خاطیرلادیر: بیر باشی اهالینی سوسوزلوقدان(سو حیات رمزیدیر) قیران پولکوونیک‌دیر، او بیری باشی ایسه آجیناجاقلی دوروما دوشن جاماعاتی عوصیانا سسله‌ین، سولچولوق دونونا گیریب، گیزلینده مزه‌لنن چئ_دیر(کوممونیست_سولچو ماسکاسی‌یلا اوزون ایللر خالقی ایداره ائدنه ایشاره…). پولکوونیکین عوصیانکار چئ اویونو اصلینده قودوزلوق خسته‌لییینین سیمپتوموندان باشقا بیر شئی دئییل. مونستر(تپه گؤز، اژداها) آزادلیق حرکاتینی، فداکارلارین اینقیلابی روحونو اوستالیقلا ایسته‌دییی سمته یؤنلدیب، موباریزلرین پاسیونار ائنئرژیسینی گؤیه سووورور. بو جور قدار اویونلار بوتون توتالیتار رئژیملره خاص حیله‌گرلیکدی. پولکوونیکین هیددتله «باخ، نئجه ایمکان وئرمیرلر ده اینقیلابیمیزین بدیعی ترتیباتی‌یلا راحات-راحات مشغول اولاق!» (ص.۳۴۴) دئمه‌سی اینسان فاجیعه‌سینین زیروه‌سی، رومانینسا کولمیناسییا نؤقطه‌سیدی. نتیجه‌ده حیات عشقی ایله دولوب-داشان میتینق‌چی‌لر سو ایچمه‌مه‌ین، آمما جاوانلارین قانینا سوسایان اژداهایا یئم اولور – مئیداندا اوت کیمی بیچیلیر، پالاز کیمی دؤیجله‌نیر، سارسیدیلیر، اؤلدورولور.
«آتالیق»، «آغساققاللیق» کلمه‌لری حقیقی معنادا ائل-اوباسینین بؤیویو و مودریکی اولا بیلمه‌ین، ساده‌جه، فیزیکسل یاشلانمیشلار تیمثالیندا او قدر گؤزدن سالینمیش کی، بو سؤزلر توپلومدا حاقلی اولاراق قیجیق یارادیر. بونو اثرین خان آدلی قهرمانی بئله دیله گتیریر:«بیولوژی آتا و آغساققال اولماقدان، آللاهسیزلیغا گؤز یومماقدان، بیزی نه قدر کی، دؤوران بئله‌دی «هه» دئ، دونیا دوزلنده «یوخ» اونو دئیرسن»ه یؤنلتمکدن باشقا بیر شئیه یارامیرلار. اونلارلا بیر یئرده اوتورماق شئیطانلا بیر یئرده اوتورماغا تن اولماسا دا، آدامین اخلاقینی پوزور، آدامی آللاهسیزلیقلا باریشدیریر… آتا سؤزوموزده‌کی او «آغساققال» دئییلن مخلوق ایسه بیر ارن، اردملی-مورشید، اؤنده گئدن، توپلومو آرخاسینجا آپاریب ایشیغا-آزادلیغا قوووشدورا بیلن، بو یولدا چارپیشان، ساواشان، ساواشلاری یؤنلندیره بیلن ار-دیر. کی… بو گون بیزده ار-آغساققال گؤزه ده‌یمیر.»(ص.۲۱۷)
بلکه ده «یاد دیلده»یه بیر قدر اوخشار رومانلار وار. اینجه‌صنعت‌ده بنزر فابولالی، سوژئت‌لی اثرلره راست گلینیر. بو، تصادوف نتیجه‌سینده، زمانه‌نین دبی، طلبی، ائله‌جه ده قونونون آکتواللیغیندان وب. سبب‌لردن ده ایره‌لی گله بیلر. مثلا، شئکسپیرین «رومئو و ژولیئتتا» پوئماسی «لئیلی و مجنون»و خاطیرلادیر. عرب داستانی «لئیلی و مجنون»و یوزلرجه شاعیر قلمه آلیب. بونلاردان بیزه داها چوخ تانیشلاری رودکی، نوایی، جامی، نیظامی، فوضولی‌دیر. فوضولی مجنونو ایله نیطامی‌نین مجنونونون فرقی شاعیرلرین قونویا باشقا یؤنلردن یاناشماسیندا، حادیثه‌لرین ماهیتینی فرقلی گؤرمه‌لرینده ایدی. بو فرق تنقیدچی-فیلوسوف آصیف افندی‌یئو(آصیف آتا) طرفیندن دولغون آراشدیریلیب(آ. افندی‌یئو «اینام و شوبهه»).
مئشه‌ده آرمودون یاخشیسینی آیی یئدییینین، یئتیمه «گل-گل» دئیه‌نین چوخ، آمما چؤرک وئره‌نین آز اولماسینین سببی یییه‌سیزلیک اولدوغو کیمی، میللتین باشینا گتیریلن مین جور اویون و موصیبت‌لرین سببینین ده صاحیب‌سیزلیک، معنوی یئتیملیک اولدوغونو قوش دیلی ایل، یاد دیلله، دیله گتیریر پرویز جبراییل. اثرین باش ایدئیاسی، سؤزونون جانی محض بودور… بیر آدین_کودون چکیلمه‌مه‌سی ایله اوخوجویا بئله اؤنملی مئساژین اؤتورولمه‌سی، منجه، اثرین ان اوغورلو تاپینتیلارینداندی. آذربایجانین یاشادیغی سیاسی_روحسال بؤحرانینی کور اولماقدان قورخماییب، ائلی اوچون گون آغلایان ائلچی‌سینین یوخلوغویلا ایضاح ائدن ایکینجی یازار وارمی؟ بیلمیرم…
آللاه_اینسان
متنین آلت قاتیندا هانسیسا بیر اینانج سیستئمی دایانمیرسا، او، اوزون مودت یاشایا بیلمز.
توماس ائلیوت
رومانین دیگر گیزلی قاتی شرقین اولدوقجا جسارتلی دینی_فلسفی طریقتی حوروفیزمی هدف آلیر(اثرده‌کی حوروفی سیمووللاری، کودلاری حاقدا )
بو گونوموزه میراث قالان اینسانین آللاهی ایچینده داشیدیغینا اینام و آللاهین دین‌لر، مذهبلره باغلی اولمادیغینی پرویز چوخ ساییلی یوللارلا، مئتافورالارلا بیزلره دویورور. تانری بولودلارین آراسیندا دئییل، او هر کسین ایچینده‌دیر – کیروه‌نین ده(مئیدان‌داکی آمانسیز قیرغینین شاهیدی اولان کیروه اؤزونو کندیرله آساندان سونرا پولیس ایتلری آللاهین «ایزینه» دوشوب اونون مئییدینین اوستونه چیخیر)، ایچری‌شهرده‌کیفوتوکامئرالی توریستین ده (شهرده‌کی شایعه‌لره گؤره، آللاه یئره گلیب باش وئرنلری کامئرایا اؤزو چکیر)، شاعیرین ده، یالانچیغین دا… حتی پولکوونیک ده گوزگویه باخیب اؤز اوزونده آللاهین نیشانه‌لرینی آختاریر… آمما تاپمیر… دیلیمیزده‌کی«آللاهسیز» سؤزو ویجدانسیز، اینسان اؤولادینا سئوگیسی اولمایانلارا دئییلیر. میللتین باشیندا دورانلارین آللاهسیز اولماسی آللاهسیزلارین سایینین آرتماسینا، آللاهسیزلیغین طوغیانینا، میللتین ایسه سوقوطونا آپاران یولدو… روماندا قانتورالی چاتدا یازیر: «ان فاجیعه‌لی یان بودو کی، یئر – اؤلکه هم آللاهسیز اولا، هم ده آغساققال‌سیز…» (ص.۲۱۶)
عاشورا گونو آللاهی(توریستی) یئزید رولونا دعوت ائدیرلر. توریست ده راضی‌لاشیر. بونون معناسی آللاهین ایسلامدان «خبری اولمادیغینا» ایشاره‌دی، او آللاه یئزیدین ایسلام دونیاسیندا هانسی یئری توتدوغونو بیلمه‌دیییندن «یئزید اول» تکلیفینه هوسله راضیلیق وئریر…
یازیچی ائلچین «نثریمیز وار دا، فلسفه‌سی یوخدور؛ فلسفه‌سینی ده ایسته‌ینده نثرین اؤزو اولمور» دئییب . “یاد دیلده” رومانیندا گؤزل نثر و آکتواللیغینی ساخلایان حوروفی مئتافیزیکاسییلا بیرله‌شیر. بوتون حیات آجی‌لارینین بشریتین اؤز جاهیللییینی، نفسینی اؤته بیلمه‌مه‌سیندن تؤره‌دییی خاطیرلانیر. «کامیللییه یوکسه‌لیشی دین، اینام سایا بیلمه‌ین، یوکسلمک ایسته‌مه‌ین اینسان اؤولادی یئنه ده یئرینده ساییر، کامیللیک ایدئالینا، یانی آللاه ایدئیاسینا گؤستردییی موناسیبتی – سجده‌نی، حئیرتی، حسرتی، سئوگینی، اینامی دیگر اینسان اؤولادینا بسله‌میر. «هئچ بیر کره اولسون، دوشوندونوزمو، زنجیر وورولماق اوچون دئییل، قیریلماق اوچوندور؟ بلکه او زنجیری ائله شره چکه‌سینیز؟» (ص.۲۶۱)؛ بوکدوز امن ده هؤنکورتویله آغلاییردی. ایمام اوچون یوخ، بو اینسانلار اوچون آغلاییردی» (ص.۲۶۳).
مؤولانا جلالددین رومی تیمثالیندا تورکییه‌نین دونیایا چیخاردیغی عشق فلسفه‌سی «برئندی» ایله غورور دویدوغو کیمی(اوروپانین هومانیزم و پوزیتیویزم فلسفه‌سینی نئچه عصرلر قاباقلادیغی اوچون)، آذربایجانین دا عیمادالددین نسیمی تیمثالیندا حوروفی فلسفه‌سی ایله فخر ائتمه‌یه حاقی وار. چونکی ییرمی عصرده ائگزیستئنسیالیست‌لرین اینسانین روحانی ماهیت ایله باغلی قناعتلره حوروفیلر هله اورتا عصرلرده گلیب چاتمیشدی (آسیف آتا).
قلوبال سوسیال، سیاسی، حربی، پسیخولوژی، ائکولوژی و س. فلاکتلرینین باشیندا اینسان، اینسانلیق پروبلئمینین دوردوغو چوخلارینا آیدین اولسا دا، پرویزین ادبی رئفلئکسییاسیندا بو ایدئیا اولدوقجا قاباریق گؤرسه‌نیر.
حوسئین علی اوغلو
اینسانلارین ائشیتمک ایستمه‌دییی قونولارا باش وورون.
حیاتین آستار اوزونو گؤسترین.
دیقتی خسته‌لیک‌لر، عئیبه‌جرلیک‌لره یؤنلدین.
اؤلوم حاقدا دانیشین. اؤلوم حاقدا، بیگانه‌لیک،
خیال قیریقلیغی حاقدا دانیشین.
اییرنج اولون، اوندا حقیقی اولاجاقسیز.
میشئل اوئلبئک
اوخودوغوموز کیتابلاردا سئودیییمیز قهرمانلار، آبزاسلار، صحنه‌لر، صحیفه‌لر اولور. عادتن موطالعه زامانی حئیرتلندیرن، هیجانلاندیران حادیثه‌لر، فیکیرلر یادداشدا ایلیشیب داها اوزون مودت قالیر. «یاد دیلده»کی رسسام حوسئین علی اوغلو اوبرازی(بو آددا نئچه و نئجه هئرمئنئوتیک ایشاره‌لر گیزله‌نیر!) و اونون یاریمچیق قالان گونش دنیزی تابلوسو منه اولدوقجا عزیز گلدی. عقیده‌سینه صادیق قالان رسسام، پولکوونیکین پورترئتینی چکمک سیفاریشیندن ایمتیناع ائدیر، نتیجه‌ده کاسیبلیقدان، آجلیقدان-سوسوزلوقدان اؤلور. بو غورورلو صنعتکار اوبرازی یازارین تخییول محصولودو. آما دیکتاتور پورترئتینی حوسئین علی اوغلو کیمی چکمک ایستمه‌ین گئرچک آذربایجان رسسامینی من شخصن تانیییرام. دوغرودور، او هله آجیندان اؤلمه‌ییب، آما عقیده‌سینه گؤره چوخ گلیرلی بیر سیفاریشدن ایمتیناع ائدیب، ایستعدادینی ایته آتسا دا، یادا ساتمادی. میلتینی سئومه‌ین آدام میلته دوغما اولماز کی، یاد اولار…
رسساما ایمام حوسئین‌ین آدی تصادوفی وئریلمه‌ییب. اؤلندن سونرا اونون مورقا گتیریلمه‌سی ایله اورادا اؤلو سایی ۷۲-یه چاتیر و موعاصیر کربلا شهادتی تامام اولور. بونونلا مؤلیف اوخوجوسونا داها بیر اهمیتلی مئساژ اؤتورور: ۱۴ عصر بوندان اؤنجه کربلادا ۷۲ نفرین قتلی ایله باغلی هر ایل عاشورا زامانی ۵۰ گون یاس توتان آذربایجانلی‌لار اوچون نئچه ایللردی مئیدانلاردا آمانسیزجا دؤیولن، شیکست ائدیلن، اؤلدورولن آزادلیق و عدالت عاشیق‌لری نییه شهید ساییلماسین کی؟ اوغول-قیزلارینین(حوروفی دیلی ایله دئسک، آللاهلارین، ایماملارین) قانی مئیدانلاردا آخیدیلان باکی نییه کربلا حساب ائدیلمه‌سین کی؟! حالاللیغی و مردلییی ایله ایمام اؤولادیندان سئچیلمه‌ین رسسام حوسئین علی اوغلونون موقدس‌لردن نه‌یی اکسیک کی؟! اؤز موقدسلریمیزی یاراتماق و اؤز اؤلولریمیزه آغلاماق زامانی چاتمادیمی؟!
کیروه‌نی چیخماقلا قالان موباریزلرین تام حیاتی روماندا وئریلمه‌ییب. چونکی اونلارین هامیسی بیر یئرده بیر قهرماندی – شهیددی. بو گونون کربلا شهیدلریدی حاق داواسینا قالخانلار(و واختلار ایمامین دسته‌سیندن ده آیریلیب گئدنلر اولموشدو. رومانداکی یالانجیق محض اونلارین سیموولودو).
حوسئین علی اوغلونون گونش تابلوسو اصلینده آیدینلیق، پاک‌لیق حسرتینی ایفاده ائدیر: «…بیر دنیز کیمی رسم ائدیلمیش گونش گؤرونوردو؛ رسسام گونشی چکه‌جکدی، آداملار اوووجلارینی دولدوروب بو گونشدن ایچه‌جکدیلر، فوندا یاغیش یئرینه گونش یاغاجاقدی، کرانلاردان گونش آخاجاقدی، سماورلری گونشله دولدوراجاقدیلار، بولاقلاردان گونش سوزوله‌جکدی…(ص.۳۰۵)».
قروتئسک
ایتالیان منشالی «قروتئسک» تئرمینی ادبیاتدا دهشت و گولونج، عئیبه‌جر و یوکسک اولانلاری فانتاستیک شکیلده اؤزونده بیرلشدیرن کومیک اوسلوبلاردان بیریدیر. قروتئسک هم ده اوزاغی یاخین، ایررئالی رئال، اویغون اولمایانی اویغون ائده بیلیر، ایندینی گله‌جه‌یه دولاشدیریر، گئرچکلییین تضادلارینی اوزه چیخاریر. کومیک فورما کیمی قروتئسکی یومور و ایرونییادان فرقلندیرن جهت گولمه‌لی أیلنجه‌لی دورومون قورخونج و عذاب دورومدان آیریلماز اولماسیدیر. قروتئسک‌لی اوبرازلار هر زامان اؤزونده بیر فاجیعه‌وی‌لیک داشیییر. بو بدیعی اوصولون ظاهیری اویدورما، فانتاستیک شراییطی آرخاسیندا حیات حادیثه‌لرینین درین بدیعی عومومی‌لشدیرمه‌سی گیزله‌نیر.
هله لاییقینجه قییمتینی آلمایان «یاد دیلده» رومانیندا او قدر ایرونیک و قروتئسک مقاملار وار کی، سادالاماقلا قورتارماز.
بونلارین بیر حیصه‌سی دین، آللاه قونوسویلا باغلیدی. مثلا، خونتا باشچیسی پولکوونیک گوزگونو الینه آلیب صیفتینده آللاهین آدینی آختاریر (ص.۱۹)؛ پولکوونیکه ساتیلاندان سونرا یالانجیق نامازا باشلاییر، آناسی دا: «بالا، آخیر کی آللاهین یولونا گلدین»، -دئییر. (ص.۳۶۶)؛ یالانجیق «فلسفی» دوشونجه‌لره دالیر: «نه بیلیرسن، بلکه ائله او دونیادا اوغورلوغا گؤره جزا یوخ، موکافات-فیلان دوشور… بو وارلیلار، بو حاجی‌لار، مشهدی‌لر بیزدن آز بیلمیر کی!” (ص.۱۹۷)؛ بامسی بئیرک کندده سئیید آدییلا چاغریلیر؛ «فداکارلیق بئله ده‌یرلیدیرسه، گؤره‌سن، ندن آللاه اؤزو فداکارلیغی اؤز سیماسیندا سیناقدان کئچیریب اؤلمور؟»، «آللاهسیز دئییلن یئر ائله بیزیم بو مملکتدی (ص.۲۱۶)؛ «…بیری آللاهین، بیری آوروپانین ائوی اولان ایکی پناه یئرینین ایکیسینین ده باخدیغی داروازانین باغلی اولدوغونو گؤردو» (ص.۲۹۵)؛ نه قویونو قاندیرماق اولور، نه تانرینی اؤز حاقسیزلیغینا ایناندیرماق (ص.۳۱۴)؛ آللاه اینسان رولوندا اولسایدی نئجه اولاردی، نسیمی‌نین بو مشققتینه دؤزردی‌می، گؤزلری کدردن سولموش، اوزلری آجلیقدان کول رنگینه دوشموش بالالارینین خطرینه بیر تیکه چؤره‌یه ساتیلاردی‌می؟ (ص.۳۰۴)؛ و س. بو مقاملارین هر بیری اؤزو اؤزلویونده یئنی رومانلارا تکان وئره بیله‌جک ایدئیالار داشیییر.
دیگر قروتئسک دولو ایفاده‌لر، دوشونجه‌لر آزادلیق مسئله‌سینه توخونور: «سسی گونون گون اورتا چاغی اوغورلانیب قوطولارا تؤکولنلر» (ص. ۲۵۸)؛ عاشورادا زنجیر وورماقلا باغلی بوکدوز امن: «ایمامین ایدئاللاری اوغروندا اؤزونوزه ووردوغونوز او زنجیرلر سیزی آغریتمیرسا، ایمامین ایدئیالاری یولوندا شره قارشی باش قالدیران زامان سیزه دین پولیس زوپالاری دا آغریتمامالیدی آخی! بس ندندی بو قورخو، بو هورکو، بو خوف؟ بلکه اؤزونوز-اؤزونوزو ائحمالجا وورورسوز؟ پولیس قارداش بیر بالاجا احتیاط‌سیز وورور دئیه‌سن…» (ص.۲۶۱)؛ «ایستیقلالیت کوچه‌سی ایله عزیز علی‌یئو» کوچه‌لرینین آراسیندا قالان مئیدان مینلرله اینسانین… «ایلاهی کومئدییا» اوینانیلان جهننم صحنه‌سینه چئوریلدی. «گؤرونور، بیزیم عؤمروموزه ده کسیشمه‌ین بو ایکی کوچه‌نین آراسیندا بوشو-بوشونا وورنوخماق و ییخیلماق یازیلیبمیش…» (ص.۳۱۸)؛ «حیاتدا سیقارئتدن ده، ایچکیدن ده، قادیندان دا پیس آلیشقانلیق وار: بیری ائله یاشاماقدی!» (ص. ۲۲۳)
ائپیتئتلرله، بنزتمه‌لرله دولو قروتئسکلره راست گلیریک: «…مئیدانا خالچا کیمی سریلمیش اینسانلار ایسه بیتمک بیلمیردی کی، بیلمیردی. او خالچالارین قانی آخمازدی هئچ واخت، آزاجیق رنگی چیخاردی – بو خالچالار آل قانین ایچیندیدی؛ جنگاورلر بو خالچانین اوستویله بئله‌دن-بئله گزیشیردی، قارا چکمه‌لرینین آلتی قانا باتیردی، یئرده ایز سالیردی؛ آنالارین خالچالاری داش کیمی آدامین اوزونه باخاردی، بو خالچالار ایسه ترپه‌نیردی، قیشقیریردی، ایلمه‌لریندن قان فیشقیریردی، ناخیشلاری یئرینده فیرلانیردی، ال-قول آتیردی، یئرینی ده‌ییشیردی، گؤز یاشی آخیدیردی، بعضن آمان دیله‌ییردی… » (س.۳۱۹)؛ «…یاغیش زمینی یئره یاتیرمیشدی، بیچمک ظولم ایدی» (ص.۳۲۰)؛ «تاپشیریق بئله ایدی: بیر سونبول بئله دیک دورمامالییدی-کؤرپه سونبول، سارالمیش سونبول، سودان گؤیرمیش سونبول-هامیسینین باشی کسیلمه‌لی ایدی. هله آردینجا باشاق دا ائلیه‌جکدیلر…» (ص.۳۲۰).
دیل
تورکییه‌ده هله ده منیم قرامئریمی دوزلدنلر وار… دیلی قرامئرلر دئییل- یازارلار یاپار، میللت یاپار. دیل قونوشولا-قونوشولا دیل اولور.
اورخان پاموک
بدیعی متنلرین فونکسییالاریندان بیری دیل نورمالارینی نورماللاشدیرماقدیسا، دیگری – دیلی قوروماق، رئالیزه ائتمک و تزه‌دن یاراتماقدی. هر بیر یئنی اثر گتیردییی بدیعی فیکیرله برابر یازی دیلینین ایمکانلارینین گئنیشلندیریلمه‌سینه ده خیدمت ائدیر. دیلیمیزی لوغت ترکیبینه گؤره یئترسیز سایانلارا «یاد دیلده» توتارلی جاواب وئریر. آذربایجان تورکجه‌سی اؤزونون بوتون دیل قاتلارییلا – ادبی دیلی، دانیشیق دیلی، قارغیشلاری، سؤیوشلری، لهجه و شیوه‌لری، آرخایکلشمیش(سکیمیش)، یئنی، آلینما سؤزلری، ژارقونلاری، حتی آرقولاری و س. ایله بیرلیکده دیلیمیزی تشکیل ائدیر. (فینلاندییادا دانیشیق دیلی لوغتی وار. بدیعی اثرلرده، کوتلوی مطبوعات صحیفه‌لری و تئلئویزییا پروقراملاریندا گئنیش ایشلنن «غئیری-رسمی» دیلی آنلاماق اوچون اجنبی‌لر دیل کورسلاریندا بو لوغتله تانیش اولور.)
پرویزین دیلیمیزین اؤزللیکلرین، سؤز اویونلارینا، معنا چالارلارینا یاخشی بلد اولماسی هر جومله‌دن گؤرونور. اثرده‌کی سایسیز-حسابسیز دئییملر(ثابیت ایفاده‌لر، فرازئولوژی سؤز بیرلشمه‌لری، ایدیومالار)، بنزتمه‌لر و س. دوغما دیلیمیزین نه قدر زنگین بدیعی ایفاده ایمکانلارینا مالیک اولدوغونو یادا سالیر. آز قالا هر جومله‌ده کئچن دئییملر سؤزله تصویر ائدیلنلری بیر فیلم کیمی اوخوجونون گؤزونده جانلاندیرمایا بیلمیر: «سئلجان بایاقدان چئ-نین نئجه ال-آیاغا دوشدویوندن، اونو ساخلاماق اوچون شعردن باشقا نه ایسه گومانی گلمه‌دیییندن لذت آلمیشدی و سس‌سیزجه ایچینده قشش ائله‌میشدی. چئ-نین اونون اوچون بئله الدن-آیاقدان گئتمه‌سی، جانفشانلیق ائله‌مه‌سی، اؤز سئوگیسینی گؤسترمک اوچون دریدن-قابیقدان چیخماسی اونا چوخ، آما اولدوقجا خوش گلیردی». (ایچری شهر کوچه‌لرینین تصویرلری و س. حاقدا علاوه )
مأمور معروضه‌سی و یا تئلئویزییا خبرلری لورو دیلله نه قدر گولونج سسله‌نرسه، عادی اینسان صؤحبتلری و دوشونجه‌لری ده رسمی دیلله سؤیلندییینده او قدر غئیری-طبیعی، ساختا گه‌لر. اونا گؤره ده رومان صحیفه لرینده دانیشیق ائستیلینین ده یئر آلماسی یازارین نؤقصانی یوخ، اوستونلویو کیمی ده‌یرلندیریلمه‌لیدی. مثلا، «بورادا» عوضینه «بوردا» ،«-دیر» ،«-دور» وب. شکیلچی‌لرین یئرینه گئرچک دانیشیقداکی «-دی» ،«-دو»،«-دی» ایشلتمه‌سی («من وطنین اوغلو یوخ، وطن منیم اوغلومدو» ص.۱۵۴)، «آمما» یوخ، «آمما» ،ائله‌جه ده بؤلگه آغزی، چالارلاری (اؤرنه‌ین، «سون دفعه » یئرینه «سون کره» ص.۹۶) متنی آخیناقلی، هامار، دیالوقلاری طبیعی و جانلی ائدیر.
بعضن قیسا مؤلیف ژئستلری اوزون مولاحیظه‌لردن داها تئز مقصدینه چاتیر. بئله کی، حکیملیک و اینسانلیق لیاقتینی ساتان مهین «…یاللاه، هایدی ایره‌لی!» ایفاده‌سی ایله اؤز حؤرمتسیزلیک پایینی آلیر. سؤز دوشموشکن، فینلاندییانین جنوب-قرب بؤلگه‌سی لهجه‌سییله یازان شاعیر خانیم هئلی پاولیینا لااکسونئن بو یاخینلاردا اؤلکه‌نین ان نوفوذلو ادبی موکافاتینا لاییق گؤرولدو ..
پرویز بعضن دئییملرین اؤزو ایله یوخ، اونلارا ایشاریله کیفایتله‌نیر، دئییملری آستار اوزونه چئویریر. بئله کی، «بوزاران اوز قیزارماز» دئییمی یئرینه «اوزاق باشی، بلکه ده، عؤمرونده سون کره قیزاریرسان و…» (ص.۹۶)؛ «ایگید اؤلر آدی قالار»: «…ده‌لیک-دئشیک ائله‌مه‌یه، اصیل کیشی ائله‌مه‌یه…» (ص.۲۷۴)؛ «سو چیرک گؤتورمز»: «آخی بو سو اونلاری یویوب آپارار» (ص.۳۰۹) و س.
دئمه‌یه سؤزلری قورتارمیشلار و یا سؤزلری اولمایانلار دیلیمیزی بسیط، یئترسیز اعلان ائدیر کی، اؤز فیکیر قیسیرلیقلاری اؤرت-باسدیر اولسون. پرویز ایسه ان درین، ان مورککب فلسفی-بدیعی فیکیرلرین دیله گتیریلمه‌سینین، قلمه آلینماسینین مومکونلویونو اؤز یاراتدیغی متنلرله ثوبوت ائتمکده‌دی. ۳-۴ صحیفه‌ده بلکه ده یئنی رومان قونوسو اولا بیله‌جک بعضی فلسفی مولاحیظه‌لر و یا هانسیسا تصویرلر، قناعتلر بیر-ایکی دقیقه سؤزله، جومله ایله دئییلیر: «عاشورا گونو دیندارلارین اؤزلرینه عذاب وئرمک ایسته‌یی و مئیدانا چیخان عوصیانکارلار شر، شئیطانا وورولاسی زنجیرلری اؤزلرینه ووراجاقدیلار(ص.۲۶۲)؛ «بو، ائله محمد پئیغمبرین: «حاقسیزلیق اؤنونده سوسان دیلسیز شئیطاندیر» فیکرینین و بللی آتا سؤزوموزون قاندیرماق ایسته‌دیییدی… بابک آللاهسیزلیق ائله‌ین یاد ائللیلره دؤزمه‌دیییندن اوتورمادی و آیاغا قالخدی… (ص.۲۱۸)؛ «اصلینده، بدبختین خبری یوخدو کی، بلکه ده، بو آتیلیب-دوشنلر هانسیسا هاوانی اوینامیر، ساده‌جه، هاوالانیب اویناییر» (ص.۳۱۲)؛ «بعضن ده عیسی‌نین ایودادان داها چوخ ساتقین اولدوغونو دوشونورم. ایودادان قاباق عیسی ساتقین چیخمیشدی. او، ایودانی طالعی، قیسمت، آلین یازیسینا، نهایت، آللاهین قوردوغو پلانا ساتمیشدی» (ص.۳۸۵)؛ آذربایجان وطنداشینین «قیسابالاقلیلیغینین» سببلری (ص.۳۲۴) و س.
ایسلام دینینین نئچه عصرلردیر آذربایجاندا حؤکم سورمه‌سینه باخمایاراق خالقین قدیم شامانچیلیغا اولان مئیلینی، قلبینده و گونده‌لیک یاشانتیلاریندا ساخلادیغی اینانجا وورولان ایشاره‌لر ده درین معنا داشیماقدادی. دوغوش زامانی سانجیلاردان قوورولان و قان آپاران قادینین باشینین اوستونو کسدیرن باجیسی دارماجالدا دوغانین قولاغینا پیچیلداییر کی، «کاسیب قارداشی و طالعسیز باجیلاری اوچون آللاها یالوارسین؛ دئییرلر، دوغوشدا اولان قادینین دیله‌یینی آللاه تئز ائشیدیر»(ص.۸۴). «هه، قابا آغاجیم، بئلیمی سنه باغلادیم…» (ص.۲۹۶) جومله‌سی اینسانلارین آللاهدان یوخ، طبیعتدن کؤمک دیله‌دیکلری چاغلارا ایشاره ائدیر.
اثرده پولکوونیک، یالانجیق کیمیلری حاقدا تحقیرآمیز بیر کلمه ایشلنمه‌سه ده، «یئزید» ،«یالانجیق» کیمی مئتافوریک کودلار اوخوجو تخییولونده اؤز ایشینی گؤرور: قونشو باغلارینا سویون آخماسینی انگلله‌ین «یئزید» آنا و شهر اهالیسینی سوسوزلوقدان قیران «یئزید اوغلو»، افسانه‌وی بئیره‌یی آلدادیب آرخادان ضربه ووران یالینجیغی خاطیرلادان یالانجیق…
اثر سایسیز-حسابسیز ائپیتئتلرله دولودو: «…قانی آخمیش گونشین ایشارتیلاری» (ص.۳۰۷)؛ «قارداشینین گونشینین باتدیغینی آنلادی»(ص.۳۰۷)؛ «قارغا-قوزغون کیمی بیر نفرین اوستونه تؤکولن خونتا اوردوسونون عسگرلری…» (ص.۳۲۰)؛ «اوزلرینی شوشیله قاپایان دبیلقه‌لی بیچین‌چی‌لر دورمادان کرنتیلرینی چالا-چالا ایره‌لیله‌مه‌یه چالیشدیلار؛ یاغیش زمینی یئره یاتیرمیشدی، بیچمک ظولم ایدی؛ تاخیلین گؤوده‌سیندن توتوب قالدیریر، کرنتینی هرله‌دیردیلر، سونرا دؤیجله‌ییردیلر… زمی اینیلده‌دی، زمی آیاغا قالخدی، زمی بو جور بیچیلمک گؤرمه‌میشدی، زمی باش گؤتوروب تارلادا هارا گلدی قاچماغا باشلادی، بیچین‌چی‌لر ده زمی‌نین آردینجا!» (ص.۳۲۰)؛ “«سن آللاه دئییلسن، قا‌تیلسن، قاتیل!»(ص. ۳۲۴)؛ «آی ایشیغی سود کیمی، یئزید هورور ایت کیمی» (ص.۳۲۸)…
ایدئولوگییا
پوبلیسیستیک متنلردن فرقلی اولاراق «یاد دیلده» اوخوجویا بیرباشا موراجیعت ائتمیر. بوردا، پوبلیسیستیکادان فرقلی اولاراق، بیر یوخ، بیر نئچه سوژئت خطی آپاریلیر.
پرویز اؤز ایجتیماعی-سیاسی-فلسفی-ایدئولوژی باخیشلارینی شرق دونیاگؤروشوندن و تصوورلریندن بهره‌له‌نیب کودلاشدیریلمیش شکیلده اورتایا قویور و ایدئولوژی اوبرازلار سیستئمی ایله تصدیقله‌ییر. یازارا «بولشئویک»، «پروپاقاندیست» ،«پوبلیسیست» دامغاسی وورانلار اونوتماسین کی، ایدئولوگییاسیز اصیل یازیچی یوخدور.
قونونون اؤزو، فاکتلارین سئچیمی، اونلارین وئریلمه اوصولو، ادبی پرییومون فلسفی مضمونو، دئتاللارین سیموولیکاسی، هانسی ده‌یرلرین مرکزه قویولماسی – بونون هامیسی ایدئولوگییادیر، یانی ادبی اثرین ائستئتیکاسیندان آیریلماز موعین ده‌یرلر سیستئمی ایئرارخییاسیدیر. ایدئولوگییا دئینده صؤحبت سوسیالیزم رئالیزمی دؤورونده اولدوغو کیمی حاکیم صینفین سیریدیغی نورماتیو ائستئتیکادان یوخ، ر. بارتین «دیلین ائتوسو»، م.فوکونون «فورمانین اخلاقی» آدلاندیردیقلاری روحانی-معنوی ایئرارخیک ده‌یرلر سیستئمی نظرده توتولور.
هر بیر یازارین یاشادیغی دینی، سیاسی، سوسیال، ائگزیستئنسیال تجروبه‌سی اثرینده اؤز عکسینی تاپیر. مثلن، ر.برئدبئری فانتاستیکا چرچیوه‌سینده یاشادیغی توپلومون سوسیال-فلسفی پروبلئملرینی، دئن براون «داوینچی کودو»ندا دئتئکتیو حادیثه‌لرده اؤز فلسفی-تئولوژی-تاریخی قناعتلرینی نوماییش ائتدیریر. ییرمی عصرده ان چوخ اوخونان کیتابلاردان اولان «آتلانت چییینلرینی آچمیش» رومانینین مؤلیفی آین رئند حیات مؤوقئعیینی گؤسترمک اوچون یالنیز ایکی بویادان ایستیفاده ائدیب – آغ و قارا.
قهرمانلارینین سوسیال-سیاسی مؤوقئعیینی گؤسترمک اوچون بدیعی اوبرازلارا موراجیعت ائدن یازارلار آز دئییل: بدیعی-پوبلیسیستیک ژانرین بانیسی ن.ق. چئرنیشئوسکی («نه ائتمه‌لی؟» رومانی)، م.بولقاکوو («آغ قواردییا»)، آ. سولژئنیسین («آرخیپئلاق قولاق»)، بئش.یئروفئیئو («روس گؤزه‌لی»)، م.رید («حیات عشقی») و ب. مؤلیفین بیوقرافییاسی، ایندیویدواللیغی دا ائستئتیک اولاراق بدیعی اوبرازی دولدورور. دوستویئوسکی‌نین آچیق و قیزغین اسلاویانوفیل و شووینیست‌لییینی، غدار تورک دوشمنچیلییینی، تولستویون اؤز «دینی» اولدوغونو دا اونوتمایاق. عومومیت‌له، من مؤوقئعسیز یازیچی تانیمیرام…
غلیظ‌لیک
«غلیظلییه گؤره ج. جویسون غبطه ائده بیله‌جه‌یی»(ه. جاهانگیر)، عالی غم یئمه‌ده کافکانین حسد آپارا بیله‌جه‌یی «اؤلنگی» و «یاد دیلده» رومانلارینین مؤلیفی پرویزین یاراتدیغی متنلری اوخوماق آسان ایش دئییل. عومومیت‌له، جیدی ادبیات نادیر حاللاردا یونگول، راحات اوخوناقلی اولور. بیر قایدا اولاراق اثرده‌کی موناقیشه‌نین اینکیشافینداکی دراماتیکلیک، هیجان(ائکسپرئسیولیک) و متنین قاتیلیغی، لاپ سیمفونیک اثرلرده‌کی کیمی، یاشانیلان مورککب معنوی-پسیخولوژی وضعیتی و سوسیال-فلسفی تضادلاری ایفاده ائتمه‌یه خیدمت ائدیر. «یاد دیلده»نین ظاهیرده و داها درینده اولان معنالاری آراسینداکی گرگینلیک گئرچک یاشانتیلارداکی پسیخولوژی-فیزیکی گرگینلییین گوزگوسودور. گیزلی معنالار دا اثرین بدیعی ده‌یرینی آرتیرماقلا یاناشی ائستیلیستیک گرگینلییینی ده آرتیرماقدادی.
بوت اوبرازلارا، مؤلیفلره چئوریلمیش ف.دوستویئوسکینی، ف.کافکانی، اون.بورخئسی، او.پاموکو، ه.هئسئنی، بئش.پئلئوینی و ب.-نی بیر نفسه اوخویوب آنلاماق چتیندی. الیمیزی اوره‌ییمیزین اوستونه قویوب اؤزوموزدن سوروشاق: قالاق-قالاق کؤمکچی پئشه‌کار تنقیدی یازیلار، ادبی-لینقویستیک تدقیقاتلار، آز قالا هر جومله‌یه، هر صحیفه‌یه وئریلن شرح‌لر، تفسیرلر اولماسایدی، مثلا، م.بولقاکووون «اوستا و مارقاریتا»سینی، ج.جویسون «اولیس»ینی، او.ائکونون «قیزیل گولون آدی»نی و اونلارجا بو کیمی غلیظ، قارماقاریشیق اثرلری، گؤره‌سن، نئچه اوخوجو آسانلیقلا بوسبوتون آنلایاردی؟
مشهور «تایمز» قزئتی دونیادا ان تانینمیش کیتابلارین ان آز و ان چتین اوخونولان(و یا سونادک هئچ اوخونولمایان) کیتابلارین آدلارینی آچیقلاییب: ج. جویس «اولیس» ،دانتئ «ایلاهی کومئدییا» ،س. بئککئت، م. پروست، ج. اوروئل، ف. دوستویئوسکی و ب. قئید ائدیم کی، جمعیت‌ده یوکسک مدنی و سوسیال ایستاتوسا مالیک اولان، لاکین چتین اوخونولان و اکثریته ماراقسیز اولان کیتابلار حال-حاضیردا کولتور سوسیولوگییاسینین پروبلئماتیکاسینا دؤنوبدور.
چوخ ژانرلیلیق
چوخ ژانرلی مودئرن اثرلر آز دئییل. مئلودراما، دئتئکتیو، پسیخولوژی درام، میستیک تریللئر، میستئرییا، آبسورد، نئوقوتیکا و س. ائستیللرین، ژانرلارین قاریشدیریلماسی یازیچینین شخصی کاپریزی یوخ، گئرچک موعاصیر حیات یوللارینین مورککب‌لیک‌لرینی، قاریشیقلیغینی، ناهامارلیغینی ایفاده ائتمه‌یه یاردیم ائدیر.
«یاد دیلده»یه «چوخ کونقلومئراتلی اولدوغو اوچون یوروجو اثردی» ایرادی توتانلار ج. دوس پاسسونون اویدورما ایله سندین سنتئزین، ک. ووننئقوتون نثرینده ائستیللرین عجایب قاریشیغینا، اؤز ائستیلینه سیموولیکا، شعور آخینی، قروتئسکی «اینتئقراسییا» ائدن فولکنئر، عنعنه‌وی رومان ائستیلینه قارشی خاراکتئرلرین غئیری-آیدینلیغی، زامان قاتلارینین یئرلرینین دهییشدیریلمه‌سی، «شعور آخینی» وب. ائستیللرین قاریشدیریلماسینی ائدن «یئنی رومان» (و یا «آنتیرومان») نوماینده‌لری ن. سارروتا، آ. روب-قریییئی، ک. سیمونا و باشقالارینا گؤزون اوستده قاشین وار دئیردیلرمی تنقیدچی‌لریمیز؟ باشقا میثال: بولقاکووشوناسلیق «اوستا و مارقاریتا» رومان-پریتچایا اوچ اوخونوش کونسئپسییا تکلیف ائدیر: تاریخی-سوسیال، بیوقرافیک و تاریخی-سیاسی کونتئکسته قاریشمیش ائستئتیک کونسئپسییا. بو رومانین ژانرینی هله ده بیرمعنالی تعیین ائتمک چتیندی، چونکی رومان بیر نئچه ژانر و ژانر ائلئمئنتلرینین قاریشیغیندان عیبارتدیر…
سون
دیللره دوشموش «یاد دیلده» رومانینین ایندی یوخ، البته، گله‌جکده ادبیاتشوناسلیق و دیلچیلیک آراشدیرمالارینا سبب اولاجاغی منیم اوچون شوبهه‌سیزدیر. اختصاص‌جا ادبیاتچی اولماما باخمایاراق، یوخاریدا یوروتدویوم فیکیرلر اوخوجو تأثوراتلاریندان باشقا بیر شئی دئییل. بوتون اثری هر طرفلی و علمی اوصوللا اینجه‌له‌مه بوتؤو بیر مونوقرافییا فورماتی طلب ائدیر.
اوره‌ینده و بئینینده چاغلایان بوتون تلاطوملری، بورولغانلاری بیر نفس، بیر اثرده، هم ده ۲۵-جی کادر ائفئکتی ایله وئرمه‌یه چالیشمیش مؤلیف، ظنیمجه، رومانین قاتیلیغینا سبب اولموش جیدی ایدئیالارینی آیری-آیری رومانلارلا وئره بیلردی.
«یاد دیلده» اثری ایله پرویز جبراییل جسارتلی اولدوغو قدر ده ایستعدادلی و پئرسپئکتیولی بیر یازیچی-موتفککیر اولدوغونو اوزه چیخاردی. گله‌جکده پرویزین بوندان دا گوجلو، بوندان دا ماراقلی اثرلر یاراداجاغینا تام امینم.
قایناق: آزادلیق سایتی
