İranda İrşad naziri Məhəmməd Mehdi İsmaili farscanı qorumaq üçün polis gücündən də istifadə ediləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Bu isə fars olmayanların reaksiyasına səbəb olub.
İrşad naziri deyib ki biznes lisenziyalarında farsca adların qoyulmasına daha ciddi yanaşacağıq. O farscanı mədəni üsullarla qoruya bilməyəcəkləri təqdirdə polis güclərindən istifadə olunacağını bildirib.
Polis güclərinin ad qoymaq kimi mədəni məsələlərə qarışmaqları daha əvvəl də müşahidə olunmuşdu. Bundan bir neçə müddət əvvəl Tehran polis qüvvələrinin komandanı Nadir Muradi Tehranda xidmət sahələrinə aid olan obyektlərə (dükan, kafe, restoran) türkcə ad qoyulmasının qadağan olduğunu bildirmişdi. Nadir Muradi sonralar sözündən dönsə də adlar məsələsinin mədəni qurumların nəzarətindən çıxarılıb zorakı qüvvələrə verildiyi bəlli olur.
Farsca olmayan adlar
İranda farsca olmayan adlar məsələsi çox təkrarlanan məsələlərdəndir. Xüsusilə Güney Azərbaycanda türkcə ad qoymaq dirənişi fəqli yollarla təkrar-təkrar gündəmə gəlir. Adlar insan adlarından tutmuş dükan adları və biznes şirkətləri adlarınadək geniş sahəni əhatə edir. Türkcə ad seçən şəxslər bu yolda problem yaşayırlar, lakin türkcə ad tələb edənlərin sayı da günbəgün artır.
Dövlət orqanları artan tələbləri görür və buna qarşı tədbir görürlər. Lakin yaradılan çətinliklər türkcə adların yayğınlaşmasının yanında hələ də zəifdir. Misal üçün Şərqi Azərbaycan qeydiyyat idarəsinin müdiri Əhməd Cudi Şərqi Azərbaycan vilayətində adların artıq 40 faizinin türkcə olduğunu demişdi.
Bir başqa nümunə isə Tehranda xidmət obyektlərinin adları ilə bağlıdır. Tehran polis gücləri komandanı farsca olmayan adlara qadağa qoyulduğunu dedikdən sonra buna qarşı olan reaksiyanın miqyasına görə sonradan öz sözlərini geri almışdı. Etirazçılar Tehranın yalnız fars şəhəri olmadığını deyərək alınan qərarı tənqid etmişdilər.
Farsca olmayan adlar mövzusunda cavabdeh qurumlarla fars olmayan xalqların arasındakı ziddiyyət təxminən 100 illik tarixə malikdir. Lakin İrşad Nazirliyinin son danışığı hökümət orqanlarının ciddiyyətini də əks etdirir.
Qarşılıqlı dirəniş: kim qalib gələcək?
İlk dəfə Pəhləvilər dövündə farscanı bütün ölkənin tək dili halına gtirmək üçün çalışmağa başladılar. Tək dil tək millət şüari altında qurulacaq olan İran milləti fars olmayan etnikləri assimilyasiya etməklə, onların mədəniyyətlərini pozub, saxta fars mədəniyyətini qondarmaqla yaranacaqdı.
İran millət qurucuları farsca olmayan adlara qarşı aqressiv davranaraq onları təhrif edib yeni qondarma adlar yaratmağa çalışırdılar. Pəhləvi dövründə Güney Azərbaycanda dəyişdirilən adların siyahısı uzundur. Bunlardan Urmunun Rizaiyyə, Salmasın Şapur, Sayınqalanın Şahindejə dəyişdirilməsini nümunə kimi göstərmək mümkündür.
Adların dəyişdirilməsi yalnız azərbaycanlılara qarşı deyildi. Türkmənlərin yaşadığı şimal-şərqi bölgələrdə, Ərəblərin yaşadığı cənubi bölgələrdə və digər ərazilərdə də fars olmayanlara qarşı eyni siyasət yeridilib. Ümumiyyətlə farsların yaşadığı mərkəzi bölgələrdən qıraqda yaşayan hər kəs bu siyasətdən öz payını alır və hökumət bütün İranı fars kimi təqdim etməyə çalışır.
1979-cu il inqilabından sonra bu siyasət ciddi şəkildə zəiflədi. Misal üçün dəyişdirilmiş adların bəziləri yenidən bərpa edildi. Lakin bu o demək deyil ki “tək dil, tək millət” şüarı aradan qaldırılıb. Yeni qurulan hökumət həmin ideologiyanı din pərdəsi altında gizlədərək davam etdirməyə başladı.
Güney Azərbaycanda hazırda da davam edən yüz illik assimilyasiya siyasəti indi əks nəticəyə səbəb olub. Dövlət orqanlarının farscanı tələb etməkləri türkcənin daha çox tələb edilməsi ilə nəticələnib. Hətta bəzi yerlərdə Pəhləvi dövründə dəyişdirilmiş adların yenidən bərpa edilməsi haqqında ümumi müraciətlər imzalanıb. Misal üçün Mərəndin 3 kəndində türkcə adların qaytarılması barədə kənd əhalisi tərəfindən cavabdeh qurumlara müraciətlər edilib.
İşə polisin qarışması rejimin gücsüzlüyünü göstərir
Pəhləvi dövründə assimilyasiya siyasəti çox sərt şəkildə yeridilib. Misal üçün türkcə yazmaq bütünlüklə qadağan edilmişdi. Daha yumşaq siyasət aparan islami dövlətin də Pəhləvi üslubuna qayıtması əhəmiyyətə layiq görünür. Bir sosial media istifadəçisi qandal, tapanca və digər polis ləvazimatlarını göstərərək onların şirin farscanın öyrədilməsi üçün istifadə edildiyini yazıb.
Bir azərbaycanlı fəal dövlətin bu siyasətinin iflasa uğradığını yazıb. O farscanın hegemoniyasını qorumaq üçün işə polisləri qatan farscanın hamilərinin iqtisadi, siyasi və mədəni baxımdan uduzduqlarını yazıb.
Bu mövzu haqqında rəsmi orqanlardan hələ ki ikinci bir açıqlama verilməyib lakin göstərilən reaksiyalar və farsca olmayan adlara artan tələblərə əsasən hökumətin beləcə aqressiv davranışlarla istədiyi nəticəyə çatması uzaq görünür.
