İnkluziv Toplum Fondunun yeni hesabatı:
2024-də İranda azərbaycanlıların edamı
İnkluziv Toplum Fondunun edam cəzası ilə bağlı yeni illik hesabatı yayımlanıb. İranda edam cəzası dövlət tərəfindən geniş istifadə olunan bir vasitə olaraq varlığına davam edir. 2024-cü ildə ölkədə 909 nəfər edam edilib, onların arasında 73 Azərbaycan türkü var. İran rejimi edam cəzasını yalnız hüquqi bir vasitə kimi deyil, eyni zamanda siyasi repressiya, sosial nəzarət və qorxu yaratma məqsədilə, xüsusən kənarlaşdırılmış icmalar, siyasi müxaliflər və milli azlıqları hədəf alaraq istifadə edir. Etnik və dini azlıqların, o cümlədən Azərbaycan türklərinin, kürdlərin, bəlucların və Əhvaz ərəblərinin qeyri-mütənasib hədəf alınması, İranda hüquq və siyasi sistemlərdə dərin kökləri olan sistematik ayrıseçkiliyi əks etdirir.
Hesabatda edam cəzası alanlar arasında qadınların və xüsusilə azərbaycanlı qadınların payına diqqət yetirilib. 2024-cü ildə edam edilən 30 qadından 9-u Azərbaycan türkü olub ki, bu da edam olunan qadınların 30%-ini təşkil edir. Beləliklə, Azərbaycan türkü qadınları, xüsusi risk altında olan bir qrup kimi önə çıxır. Başqa sözlə eyni il ərzində doqquz Azərbaycan türkü qadının edam edilməsi— bütün qadın edamlarının üçdə birini (1/3) təmsil edir — İranda etnik və gender əsasında basqının kəsişməsini vurğulayır. Hesabata əsasən, real edam sayı rəsmi rəqəmlərdən daha yüksək ola bilər, lakin burada yalnız təsdiqlənmiş hallara yer verilir.
2024-cü ilin son oktyabr və noyabr aylarında 45 Azərbaycan türkü, o cümlədən 5 qadın edam edilib, bu da son illərdəki ən ölümcül dövrlərdən biri olub. İnklüziv Toplum Fondu Azərbaycan türklərinə və digər kənarlaşdırılmış icmalara qarşı edam cəzasının qarşısını almaq üçün təcili tədbirlərin görülməsinin vacibliyinə diqqət çəkir. Beynəlxalq insan haqları təşkilatları İrana siyasi motivli edamları dayandırması üçün təzyiq göstərməli, müstəqil bir təşkilat yaradaraq edamların izlənməsini təmin etməlidir. Etnik qrupların hədəf alınması tənqid edilməli, bu icmaların hüquqi müdafiəsi prioritet olmalıdır. Son olaraq fond İranı edam cəzasını tamamilə ləğv etməyə çağırır.
