Sayı cəmi 400.000 olan Qaşqaylar İran cəmiyyətinə assimilyasiyaya olmağa şiddətlə müqavimət göstərən güclü və qürurlu xalqdır.
Nəsillər Boyu köçəri
İranın Türk köçəri Qaşqayları yüz illərdir ki, İranın cənub-qərbindəki sərt səhralarda həyat sürüblər. Hər il onlar keçi və qoyun sürüləri ilə Şirazın şimalındakı yaylaqlarından təxminən 480 km cənubda, körfəz yaxınlığında (və daha isti) torpaqlarda qışlaqlarına səyahət edirlər. Onların həyat tərzi insan, heyvan və ətraf mühit arasında gözəl tarazlıqdır. Amma bu ənənəvi həyat tərzi sürətlə yox olur. Cəmi 400,000 nəfər olan bu azlıq qrupunu əsas İran cəmiyyətinə daxil etmək üçün bir çox cəhdlər edilib. Amma qaşqaylar güclü, qürurlu və müstəqil xalq olaraq həmişə müqavimət göstərmişlər.
Çadırın altında, ulduzların altında
Qəzəl[1] və həyatyoldaşı Türknaz[2] təxminən yarım ildir Şirazdan təxminən 50 km aralıda, havalar soyuyanda Kazerun şəhəri yaxınlığında 200 km şimala doğru Koohmare Sorkhi kəndi yaxınlığında yaşayır. Bir çox qaşqaylar kimi onlar da ənənəvi həyat tərzindən əl çəkmirlər və əcdadlarının əsrlər boyu yaşadıqları kimi yaşamağa davam edirlər. İndi təqaüdə çıxan Qəzəl 30 il köçəri uşaqlar üçün fars dili müəllimi olub. O hesab edir ki, bu iş Qaşqaylara öz müstəqilliklərini və mədəniyyətlərini qoruyub saxlamağa imkan verdiyi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq uşaqlarla səyahət edəcək müəllimləri tapmaq getdikcə çətinləşir. Az sayda köçəri ixtisaslıdır, şəhər və kəndlərdən gələnlər isə buranın həyat tərzini öyrənmirlər. Qəbilədə müəllimlər olmamadığından uşaqlar məktəbə getmirlər. Valideynlərinin imkanı varsa, uşaqlar şəhərdəki məktəblərə göndərilir və onlar adətən sonradan orada qalmağı seçirlər.
Ağsaqqallar, Ağbirçəklər Ənənə Möhürləri
Son bir neçə onillikdə həyata keçirilən assimilyasiya siyasəti bir çox Qaşqayları şəhərlərdə və ya kəndlərdə məskunlaşmağa vadar etdi, böyüyən şəhər mərkəzləri isə onların otlaqlarını zəbt etdi. Lakin onların köçəri həyat tərzi Qaşqay ailələri və onların böyük icmaları arasında möhkəm birlik və həmrəylik yaratdı. Qəzəlin bibisi Mədinə bir neçə il əvvəl ərini itirib və öləndən bəri ailəsi ona dəstək olub. İndi o, ailəsi ilə ölkəni gəzir və köçəri həyat tərzindən əl çəkməyi ağılsızlıq hesab edir. “Mən köçəri doğulmuşam, sonra övladlarımı belə böyütmüşəm. Biz həmişə belə yaşamışıq və həyatımız başqaları tərəfindən çox sadə görünsə də, biz belə qalmaq istəyirik. Heç vaxt şəhərdə yaşamamışam. və mən heç vaxt ora köçməzdim, ruhum buradadır”.
insan və heyvan
Qaşqaylar həyatlarına vacib olan sürüləri olmadan yaşaya bilməzdilər. Onlar keçilərdən gündəlik ehtiyaclarını süd, pendir və ətlə təmin etmək üçün istifadə edir, həm də balalarını Şiraz bazarında pul müqabilində satırlar və zəruri mallar alırlar. Qaşqayların sürülərini otarmaq üçün üzləşdikləri artan çətinliklər onların azadlıq və müstəqilliklərini ciddi şəkildə təhlükə altına qoyur. Getdikcə daha çox Qaşqaylar heyvandarlığı atıb yaşamaq üçün şəhərə getməyə həvəslənirlər. Yuxarıdakı fotoda sürünün yeni üzvü doğulur.
Məşhur Əl İşləri
Əsrlər boyu Qaşqaylar xovlu xalçaları və digər yun Məhsulları ilə bütün İranda tanınıblar, “Şiraz” onların əsas bazar yeri olduğundan tez-tez ora gedirlər. Şiraz yaxınlığındakı dağlarda və dərələrdə istehsal olunan yun son dərəcə yumşaq və gözəldir və İranın digər bölgələrindən gələn yundan daha dərin rəng alır. Bu gün də Türknaz və onun ailəsindəki digər qadınlar bu ənənəvi yun məhsulatlarını hələ də istehsal edirlər və tacirlər onları almaq üçün mütəmadi olaraq düşərgəyə gəlirlər.
Nəsil Münaqişələri
Qaşqay gəncləri tez-tez müasirlik istəkləri ilə ailə sədaqəti kimi hisslər arasında qalırlar. Qəzəl və Türknazın kiçik oğlu Məhəmməd Rza (şəkildə solda, dostları ilə) iki illik məcburi hərbi xidmətini başa vurmaq üzrədir. O, mexanika təhsili almaq və sonra Koohmare Sorkhidə qaraj açmaq istəyir. Böyük qardaşı Əli Rıza 5 il əvvəl baqqal dükanı açmaq üçün şəhərə köçüb, valideynlərini sürüləri ilə tək qoyub. Ailə yavaş-yavaş dağılır və Qəzəl və Türknaz sürüyə baxacaq adamlar tapmaqda çətinlik çəkirlər. Onlar öz övladlarının görəcəyi iş yerinə günün ödəniş qarşılığında Qəzəlin qardaşından bir qədər kömək alırlar.
Başqa Bir Dünya
Mən Qəzəl və Türknazla qaldığım zaman Koohmare Sorkhidə Qaşqay toyu olurdu. Bəy məni çadıra dəvət etdi və cütlüyün şəklini çəkməyimə icazə verdi, bu inanılmaz dərəcədə xüsusi bir an idi, çünki o, əcnəbi ilə ilk dəfə danışdığını söylədi.
Rəqs Etmək və Yaşamaq
Qaşqaylar həmişə çox özlərinə məxsus kimlik iddiasında olublar və onların adət-ənənələri əsas İran cəmiyyətinin ənənələrindən kəskin şəkildə fərqlənir. Müsəlmanların toy ənənələrini riayət etsələr də, toy və bayramlar həm də rəqslər, paradlar, döyüş şouları və ənənəvi geyimlər vasitəsilə mədəni irslərini əbədiləşdirmək üçün bir fürsətdir. Onlar həm də Qaşqay köçərilərinin bir araya gəlməsi üçün fürsətdir, çünki onlar çox vaxt bir-birindən çox uzaq ərazilərdə yaşayırlar.
Ayırmaq
Rəsmi olaraq müsəlman olmasına baxmayaraq, bütün İran kimi Qaşqayların da İslam qurumları ilə az əlaqəsi var. Onlar nikah və ölüm ayinləri zamanı müsəlman adət-ənənələrinə riayət edirlər, lakin çox az adam gündəlik namaz qılır və Ramazan ayında oruc tutmurlar. Onların köçəri həyat tərzi əsrlər boyu bu müstəqilliyi qoruyub saxlamağa imkan verib. Şəkildə Qəzəlin qardaşı Əzəl[3] ənənəvi Qaşqay papağında qürurla poza verir.
Gələcək üçün möhkəmlik
Qaşqay köçəriləri öz mədəni irsi və adət-ənənələri ilə fəxr edirlər – lakin bunun gənc nəsilləri valideynlərinin ənənəvi həyat tərzini saxlamağa inandırmaq üçün kifayət edib-etmədiyi bəlli deyil. Əzəl (şəkildə)nəyin bahasına olur olsun köçəri qalmaq istəyir. “Mən heç vaxt divarları və tavanı olan evdə yaşaya bilməzdim. Sadəcə boğulardım və hər gün nə etdiyimi və niyə orada qalmalı olduğumu düşünərdim. Özümü əsir kimi hiss edərdim və ya əcdadlarıma xəyanət etmiş kimi. Biz Qaşqayıq, biz fərqliyik” dedi.
Qaynaq: BBC
İngiliscədən tərcümə: Ətəkyazı
[1] Ghazal
[2] Qaşqaylar arasında Türknaz adı yayğındır və İranda kimlik vəsiqələrində ərəb əlifbasıyla Torknaz kimi yazılır. BBCdə dərc edilmiş bu yazıda Kimlik vəsiqəsinin əsas alındığı üçün zahiri oxunuş əsasında Tarkkenaz kimi yazıldığı düşünülür.
[3] Azal
