Güney Azərbaycanda türkcə adlarla bağlı olan qadağalar illərdir davam edir. Son günlərdə övladına türk adı qoyan ən azı dörd ailə övladlarına şəxsiyyət vəsiqəsi almaq istəyəndə problemlərlə qarşılaşıblar. Bu da qadağaların , çətinliklərin və şəxsiyyət vəsiqəsi olmayan uşaqların qarşılaşdığı problemlərin mübahisə olunmasına səbəb olub. “Almıla” adlı uşağın doğulmasından beş ay keçsə də ailəsi hələ də ona şəxsiyyət vəsiqəsi ala bilməyib. Eyni vəziyyət 40 gün öncə doğulan “Volkan” adlı uşağa da aiddir. Bunlarla yanaşı “Elana”-nın ailəsi ancaq məhkəmə yolu ilə uşaqlarının doğulmasından 3 ay keçdikdən sonra şəxsiyyət vəsiqəsi almağı bacarıblar. “Tura”-nın ailəsi də 10 ay sonra uşaqlarına şəxsiyyət vəsiqəsi almağa müvəffəq olublar.
İranda bəzi hallarda fars olmayan millətlər üçün şəxsiyyət vəsiqəsinin alınması ya çox çətin olur ya da ümumiyyətlə mümkün olmur. Güney Azərbaycan türkləri də istisna deyillər və hər il Güney Azərbaycan mediasında vəsiqə ala bilməyən türk uşaqları haqqında xəbərlər gündəmə gəlir.
Şəxsiyyətini təsdiq edən sənədləri olmayanlar insanlar isə sosial, təhsil və tibbi dəstək almaq üçün ciddi problemlərlə üzləşirlər. İnsanlar şəxsiyyət vəsiqələri olmadığı üçün ən sadə şeylərdən məhrum olurlar. Onlar sürücülük vəsiqəsi, mobil telefon üçün SİM kart ala bilmirlər, ev kirayələyə bilmirlər. İranda vəziyyət daha da faciəvidir. İranda şəxsiyyət vəsiqəsinin olmaması hətta peyvənd olunmağa da böyük maneə yaradır.
İranda Azərbaycan türklərinin qarşılaşdıqları ad problemi
İran dövləti, bütün iranlı valideynlərin öz övladlarına seçdikləri adları gözdən keçirir. İran dövləti yalnız “təsdiqlənmiş” ad siyahısınıda olan adlara vəsiqə verir. Ad siyahısı uzun olsa da, Azərbaycan ailələri üçün kifayət qədər standart seçim kimi görünən bir çox adlar o siyahıda mövcud deyil.
Yeni doğulan uşaqlara Azərbaycan türkcəsində bir ad seçildikdə, qeydiyyat orqanları avtomatik olaraq valideynlərə doğum haqqında şəhadətnamə vermir, bunun əvəzinə valideynlərə təsdiq edilmiş fars və yaxud şiə dini məzmunlu ad seçməyi təklif edirlər.
Uşaqlarına Azərbaycan türkcəsində ad seçməkdə israr edənlər uzun bürokratik mübarizə yoluna başlayırlar. Bu yolda valideynin təkbaşına uğur qazanması mümkün deyil. Məsələ yalnız məhkəmə yolu ilə öz həllini tapır. Qərar isə hakimin mərhəmətinə buraxılır. Bəzi nümunələrdə valideynlər 6 il məhkəmə zallarında adi insan haqları uğrunda mübarizə aparıblar. Yalnız öz adına görə vəsiqə ala bilməyən uşaqlar bütün sosial və digər xidmətlərdən məhrum qalıblar.
Lazımsız hüquqi əngəllər və açıq-aşkar Azərbaycan türklərinə qarşı ayrıseçkilik, uzunmüddətli farslaşdırılma siyasətinin bir hissəsi kimi dəyərləndirilir.
Türkcə ad seçmək bir mədəni dirəniş yolu kimi
Güney Azərbaycanda valideynlərin övladlarına türkcə adlar seçməsi və qeydiyat idarəsinin buna qarşı çıxması uzun illərdir təkrarlanır. İranda qeydiyyat idarəsinin hazırladığı adlar siyahısı var. Və valideynlər də gərək uşaqlarına bu siyahıdan ad seçsinlər. Bu siyahıda bəzi türkcə adlar da var. Lakin əgər kimsə bu adlardan başqa türkcə ad qoymaq istəyirsə onun bu istəyini Tehranda olan bir heyət dəyərləndirməlidir. Valideynlərin bu istəyi təmin edilmədikdə isə iki yol qalır: dirənmək və ya təslim olmaq.
Bu siyahıdan kənar türkcə ad seçən və mübarizə aparan bir çox ailə var. Onların arasında illərlə sənəd ala bilməyənlər də var. Bu da Güney Azərbaycanda yeni doğulan uşaqlara türkcə ad seçməyi mədəni bir dirəniş kimi davam etməsi ilə nəticələnir.
Dirəniş nəticəsində son illər İranda övladına türkcə ad qoyanların sayı artıb. Bir çox azərbaycanlı valideyn qeydiyyat idarəsinin türkcə adlara qarşı münasibətinə baxmayaraq mübarizə aparır, məhkəmə yolu ilə də olsa, illər keçsə də övladlarına sənəd ala bilirlər. Hər bir halda çətinliklərə baxmayaraq türkcə ad qoyanların sayı günü gündən artır.
Şərqi Azərbaycan Qeydiyat İdarəsinin müdiri Əhməd Cudi deyib ki, Şərqi Azərbaycan vilayətində adların 40 faizi türkcədir. Daha sonra əlavə edib ki bir çox ad qeydiyat idarəsinin siyahısında əvvəlcə olmayıb, sonradan artırılıb. O həm də deyib ki hər il bu siyahıya bir neçə yeni ad da əlavə edilir. Lakin bu əlavələri də ad komitəsi təsdiqləyir. Uşaqlara türkcə ad seçmək dirənişi gözlənilən nəticəyə çatıb.
Hazırda Rza şah dövründən başlanan və bu günədək davam edən eksklüziv millətçilik fars olmayanlar tərəfindən qəbul edilməməkdədir. Türkcə yer adlarına dözə bilməyən hökumət hazırda geniş şəkildə yayılan türkcə insan adlarını çətinliklə də olsa qəbul etməli olub. Ancaq iş yalnız insan adları ilə bitmir. Bundan bir neçə müddət əvvəl Tehran polis qüvvələrinin komandanı Nadir Muradi Tehranda xidmət sahələrinə aid olan obyektlərə (dükan, kafe, restoran) türkcə ad qoyulmasının qadağan olduğunu bildirmişdi. Bu bəyanatı böyük reaksiyaya səbəb olduğu üçün Nadir Muradi sonradan bu fikrindən geri çəkilərək belə bir söz demədiyini iddia etmişdi.
